Ayın yapısı

Gecelerin sultanı ay. Nasıl bir cisim?

30-40 yıl öncesine kadar hepimiz ayın yeraltı yapısını merak ederdik,

Ay'da deprem oluyor mu?

Deprem oluyorsa.

Yaşadığımız gezegendeki depremlere benziyor mu?

Bütün bu soruların yanıtları NASA' nın aya iniş programını sayesinde

Açıklığa kavuştu.

Apollo 12.14.15.16 ve 17 Programları dâhilinde Ay'a yapılan uzay

Yolculuklarında;

Ay'da jeofizik sismograf istasyonları kuruldu.

Beş ayrı noktada kurulan bu deprem kayıt cihazları

Güneş enerjisi ve nükleer pille çalışıyor.

Ve sürekli deprem kayıtlarını kaydederek dünyaya gönderiyor.

Amaç, Ayın içyapısını ayrıntılı olarak ortaya çıkarmak

Elde edilen veriler yaşadığımız yerküre deki deprem kayıt cihazlarındaki

Kayıtlarla benzerlik taşıyıp taşımadığını belirlemek ve ..

Gecelerin sultanı ayda neler oluyor sorusuna yanıt bulmaktır.

Başardılar mı? Evet.

Yer Küre'deki depremler dev boyutlu dinamik süreçlerin

Bir sonucuydu. Ay görünürde aktif yanardağların ve sürekli hareketli

Aktif fayların bulunmadığı, milyonlarca yıldır değişim göstermeyen bir gökyüzü

parçasıdır. Buna rağmen Ayda kurulan her deprem kayıt istasyonu(cihazı)

Yılda ortalama olarak 600 -3000 arasında Ay sarsıntısı(depremi) kaydediyor.

Bilim adamlarını şaşırtan bu depremlerin çoğu, Richter ölçeğine göre,

2'den küçük minik depremlerdir.

Bu da. Ay da Atmosfer ve okyanusların bulunmaması demektir.

Ve Ay'daki yer gürültüsünün olağanüstü sessiz olduğunu gösterir.

Ay 'deki deprem istasyonlarında kaydedilen sarsıntıların sismoğram

kayıtları üç değişik türdedir.

Birinci tip deprem kayıtlarının odağı Ay içinde( yarıçapı 1740.kilometre)

Derinlikleri ise 600-900 km. arasında derin odaklı yer sarsıntılarıdır.

Bu depremler Ay'ın yörüngesinin Yerküre'ye en yakın olduğu birkaç

günlük sürede kaydedilmişlerdir. Ve 14.gün sürelidir. Buda

yerküre'nin Ay üzerindeki kütlesel çekimi, derin depremsel-enerji

boşalımlarının meydana gelmesini tetiklediği anlamına gelir.

İkinci Tip Ay depremleri ise;

Ay'ın sığ kesimlerinde meydana gelmektedir. Bu tür Ay sarsıntıları

derin odaklı sarsıntılar kadar sık kaydedilmez.

Ve Ay'ın yüzeyindeki dağılımları düzenli bir görüntü sergilemez.

Yerküredeki depremler gibi Ay kabuğunu oluşturan kayaların tektoniğine bağlı

elastik gerilimin boşalmasından kaynaklandığı kabul edilmektedir.

Bu kabul doğru ise; Ay'da yeraltı suyu bulunmaktadır. Ya'da

ay yüzeyinin aşırı sıcakla aşırı soğuk arasında gidip gelen küçük

kırılmaların sonucudur.

Üçüncü Tip Deprem kayıtları;

Gerek doğal, gerekse yapay gök cisimlerinin Ay'ın yüzeyine

çarpmasından kaynaklanan depremlerdir.

Göktaşları düşmeleri vb.

Ay'daki sismograf istasyonları Ay yüzeyine çarpan göktaşlarını

1000. kilometre uzaktan bile kolayca ayırt edebilecek üstün teknolojiye sahiptir.

Ayrıca bu deprem kayıt istasyonları Ay'a düşüp parçalanan Uzay araçlarının

çarpışma hızlarını da kaydetmektedir.

Ve çarpmaların yerleri de net kaydedilmektedir.

Aydaki depremlere ait sismogram kayıtları

dünyada kaydedilen deprem kayıtlarına benzememektedir.

Ayda kaydedilen depremler sonucu Ay'ın yapısı(yeraltı yapısı)

ortaya çıkarıldı.

Ve Ay'ın büyük çoğunluğu kaya olduğunu gösterdi.

dış kabuk kaya.. 60 kilometre kalınlıktadır.

Bunun altında 1000 kilometre kalınlığında, (yumuşak kaya)

daha yoğun bir katı manto yer almaktadır.

Manto sıvı olmayan, fakat daha yumuşak olan çekirdek bölümü

vardır. Yaşadığımız yerküremizin iç yapısına hiç benzemez..

Ay'daki depremler gezegenimizdeki yer sarsıntılarından tümüyle ayrıdırlar ve farklıdırlar.

Ay Deprem istasyonlarında ikincil dalgalar S- dalgaları ve yüzey dalgaları

genellikle Yerkürede oluşan ve kaydedilen S- dalgaları gibi belirginde değildir.

Melih BAKİ

Yararlanılan Kaynak: Bruce A.Bolt Depremler / Eartbguakes TUBİTAK yy.2008