Çalışan Üretimleri ve Telif

Uzun zaman sonra köşeme geri döndüm ve bu ayın ilk yazısıyla sizlerle birlikteyim.

Bu aralar takip ettiğim bazı dosyalar sebebiyle çalışanların işyerinde çalışırken ortaya çıkardıkları eserler ve bu eserlerin sahipliği konusuna biraz kafa yordum ve yazımda bu konuya değinmek istiyorum. Zira, birçok şirket çalışanı fikri haklara (telif) konu üretimler yapıyor. Örneğin; grafik tasarım, yazılım, fotoğraf, metin yazarlığı vb. Ama gelin görün ki uygulamada işverenin de çalışanın da bu eserlerin sahibinin kim olduğu ve bu eserler üzerindeki hakları kimin kullanabileceği konusunda tereddütleri var.

Bu konuyu hem İş Kanunu hem de Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında ele almak gerekiyor. İş Kanunu bilindiği üzere işçi ve işveren arasındaki ilişkiyi düzenlerken FSEK’te işveren nezdinde yaratılan eserlerin durumu özellikle açıklanıyor.

FSEK madde 18’de eserin mali haklarını kullanma yetkisinin eseri ortaya çıkartan kişiye ait olduğu belirtiliyor. Ancak bu maddede çalışanların işlerini görürken meydana getirdikleri eserler istisnai bir durum olarak karşımıza çıkıyor.

FSEK kapsamında, işçi ve işveren arasındaki sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmıyorsa, çalışanın ürettiği eserler üzerindeki fikri hakların sahibi çalışan olacaktır ancak bu eserlerin fikri hakları (telif hakkı) işverence kullanılabiliyor.

Yargıtay uygulamasına baktığımızda çalışan eseri üreten kişi olarak “eser sahibi” olarak karşımıza çıkıyor, ancak eser üzerinde mali hak sahibi ise “işveren” olarak karşımıza çıkıyor. Yargıtay birçok kararında eserlerin işveren tarafından kullanılması için işçi ve işveren arasında yazılı bir devir sözleşmesi gerekmediğinin veya işçinin işverene önceden yazılı bir devir muvafakati vermesine ihtiyaç olmadığının altını çiziyor.

Diğer yandan şunun altını çizmek doğru olacaktır: işveren çalışanın yarattığı eserin sadece mali hakları üzerinde söz sahibi olabiliyor. Bu ne demek? Bu hakkın manevi niteliği de mevcut. 

Eser üzerindeki mali haklar şu şekilde karşımıza çıkıyor: İşleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, halka iletim hakkı. Örneğin, XYZ Gazetecilik Ltd. Şti. çalışanı K’nın çektiği fotoğrafı ilgili haberde kullanması ve haberin çıktığı gazetenin ertesi gün tüm Türkiye’ye dağıtılması.

Eser üzerindeki manevi haklar: Halka arz, adın belirtilmesi, eserde değişiklik yapılmasını men etme, eser sahibinin zilyet ve malike karşı hakları. Örneğin; XYZ Gazete Ltd. Şti. çalışanı K'nın çektiği fotoğrafı ilgili haberde kullanması ve haberin çıktığı gazetenin ertesi gün tüm Türkiye’ye dağıtılması olayında, K haberdeki kullanılan fotoğrafın altında adının geçmesini isteyebilir - ki genelde görürüz.

Diğer yandan yazılım alanında bu durum biraz farklılık arz edebiliyor. FSEK madde 38 kapsamında yasal yoldan yazılımı edinen yazılım şirketi müşterisi, yazılımdaki hataları (bugları) düzeltebiliyor, yazılım üzerinde kendine uyum işlemleri yapabiliyor (debugging) veya yazılım üzerinde ihtiyacına göre bazı değişiklikler, yazılımı ilerletmeler yapabiliyor (upgrade). Yine yazılım özelinde eseri ortaya çıkartan çalışanın daha sonra müşteriden veya işverenden kodların iadesini istemesi gibi bir durum söz konusu olamıyor.

Aslında Amerika ve İngiltere’de daha farklı bir uygulama karşımıza çıkıyor. Bu ülkelerde, eğer eser iş sözleşmesi tahtında ortaya çıkmışsa mali ve manevi tüm haklar işverene ait oluyor. Diğer bir deyişle işveren sadece mali ve manevi hakları kullanma yetkisine sahip olmakla kalmıyor, eser sahibi işveren kabul ediliyor; buna work made for hire ilkesi diyoruz. Ancak Avrupa’da ve ülkemizde eser sahibi çalışanken salt mali hakları kullanma yetkisi işverene ait oluyor ve açıkladığımız üzere işçi lehine düzenleme karşımıza çıkıyor.

Bu kapsamda telif konusu eserler üretilirken hem işveren hem de çalışan tarafının bilinçli olması gerektiğini, işverenin manevi haklar konusunda da çalışandan esere ve projeye özel yazılı izinler alması gerektiğini düşünüyorum.

Av. Oğuz Kara

(kara@oguzkara.av.tr)