Divan Şiirinde ‘Bend Geçmek’, ‘Hurde Geçmek’ ve ‘Kapı Geçmek’ Deyimleri

Bir dili canlı tutan, ifadeye kıvraklık, manaya zenginlik kazandıran unsurların başında deyim ve atasözleri gelmektedir. İfade etmek için uzun uzun cümleler gerektiren bazı mana ve mefhumları bir atasözü veya deyimle kolayca anlatabiliriz.  Bu itibarla deyim ve atasözleri üzerinde araştırma yapmak, tarih içinde kullanımdan düşmüş deyim ve atasözlerini gün yüzüne çıkarmak dilimiz ve edebiyatımız bakımından oldukça önemlidir. Türkçemiz aslında deyim ve atasözleri bakımından diğer dillere nispetle hayli zengin bir dildir. Fakat edebî dilde bir zaman kullanılmış, sonradan ya dil zevkine uygun gelmediği veya yerini aynı manada başka ifadeler aldığı için zamanla terk edilmiş ve unutulup gitmiş atasözleri ve deyimlerin de bulunduğu bir vakıadır. Bu atasözleri ve deyimler, kullanımdan düşüşünün üzerinden çok uzun zaman geçtiği için de ne anlam taşıdığı tam olarak bilinememektedir. Yapılan taramalarda varlıklarından haberdar olunsa da sözlük ve yayımlara girememekte, zira ne söylediği, hangi nükteli manayı ifade ettiği tam olarak anlaşılamamaktadır.

Bu sebeple, “Divan şiirinde “bend geçmek”, “hurde geçmek” ve “kapı geçmek” deyimleri üzerine” başlıklı bir makale kaleme aldık. Burada klasik şiirimizde kullanılmış, fakat 17. yüzyıldan itibaren edebi dilde kullanımdan düşmüş ve zamanla unutulmuş üç deyimi gün ışığına çıkararak tahlil etmeyi denedik. Söz konusu makalede “bend geçmek” deyiminin “hile ile tuzak kurmak”, “hurde geçmek” deyiminin “alaya almak, dalga geçmek”, “kapı geçmek” deyiminin de “baştan savmak, ihmal etmek” manalarına geldiği, her üç deyimin de klâsik şiirde âşığın maşukuna cevr ve sitemini ifade maksadıyla kullanıldığı tespit ve tahlil edilmiştir.

Tarihi Türkçemizde yer alan ve zamanla unutulan deyim ve diğer ifade çeşitlerinin gün yüzüne çıkarılması, anlamlarının tespit edilmesi klâsik metinlerin anlaşılmasına yardımcı olacağı gibi, günümüz edebiyatına ifade zenginliği ve renkliliği katacaktır.

Makalenin tamamı için bkz. 

http://www.muratkaravelioglu.com/divan-s807iirinde-bend-gec807mek.html