Düzenli bir seçim nasıl gerçekleştirilir? "Bir seçim organizasyonu önerisi" (1994)

“Düzenli bir seçim nasıl gerçekleştirilir? - Bir seçim organizasyonu önerisi" başlıklı çalışmayı 27 Mart 1994 yerel seçimlerinin hemen sonrasında yapmıştım. 5 Nisan 1994 tarihinde TBMM Başkanlığına, DYP, ANAP ve SHP Genel Başkanlıklarına ve Milliyet Gazetesi'ne posta ile göndermiştim (1).

Eski dosyaları karıştırırken bu çalışmanın raporu elime geçti. 1994 yılından buyana değişen çok şey olduğunu gördüm. 1994 yılında Internet’le tanışmıştım ama yaşamımıza böylesine girmemişti. E-Devlet diye bir kavramı henüz duymamıştım. Otomasyon önerilerimde Internet’in adı bile yoktu. Seçmen kayıtlarının çok az bölümü bilgisayar kayıtlarındaydı. 1994 yılındaki bu çalışmaya dayandırarak hazırlamaya başladığım "Düzenli bir seçim nasıl gerçekleştirilir? -Bir seçim organizasyonu önerisi-2007" başlıklı rapor bugünlerde tamamlanacak. Onu da Milliyet Blog’da yayınlamak üzere göndereceğim. Ancak yeni çalışmayı göndermeden önce 13 yıl önce hazırladığım raporu bilgilerinize sunmak istedim. 1994 raporunda yeralan önerilerin çoğunu 2007 için hazırladığım çalışmada da bulacaksınız. (Aşağıdaki 1994 raporunda, format düzenlemeleri ve sözcük düzeltmeleri dışında orijinal metinde değişiklik yapmadım.)

DÜZENLİ BİR SEÇİM NASIL GERÇEKLEŞTİRİLİR?
"BİR SEÇİM ORGANİZASYONU ÖNERİSİ"

Aydın Tiryaki
5 Nisan 1994
Ankara

ÖZ

Ülkemizde 27 Mart 1994 günü yapılan yerel seçimler hem siyasi sonuçları hem de oy güvenliği tartışmalarıyla siyasi tarihimizdeki yerini almıştır. Seçim organizasyonunun yeterince iyi olmamasından kaynaklanan nedenlerle bu seçimlere gölge düşmüştür. Türkiye 27 Mart sonrasında bir daha yaşamaması gereken görüntülere sahne olmuştur. Seçim sonuçlarının seçmen iradesini ne kadar temsil ettiği tartışmalı duruma gelmiştir. Artık 27 Mart için yapılacak fazla birşey ne yazık ki kalmamıştır. Geçmiş bir yana bırakılıp, önümüzde yıllarda yapılacak seçimleri güvence altına almak için çalışmalar yapılmalıdır. Seçimlerin organizasyonu her açıdan yeniden gözden geçirilmeli, her ayrıntısı tartışılmalı, en kötümser olasılıkları içeren yaklaşımlarla önlemler alarak, tüm hilelerden arıtılmalıdır.

Türkiye'nin geleceği için katkıda bulunması umuduyla yapılan bu çalışmada, ülkemizdeki seçimlerin organizasyonu için çeşitli öneriler ortaya konulmuştur. Önerilen düzenlemeler doğrultusunda oluşan yeni seçim düzeni aşağıda anlatılmıştır. Bu çalışmaya, öncelikle iyi bir seçimin tanımı yapılarak başlanmıştır: İyi bir seçim, seçmenlerin sandık başında en kısa bekledikleri, oyların en kısa zamanda ve doğru sayıldığı, sonuçların en kısa zamanda kamuoyuna duyurulduğu bir organizasyon olarak tanımlanabilir.

27 Mart seçimlerinde en büyük kargaşa büyük kentlerde yaşanmıştır. Büyük ve küçük ilçelerde aynı yöntemle seçimlerin yürütülmesinin sonucu olarak, büyük yerleşim birimlerinde sistem aksamıştır. Önerilen yeni sistemde bu sorunu aşmak için seçim kurulları ilçelerin büyüklüklerine göre yeniden düzenlenir. Buna göre sandık sayısı 50'den az olan yerlerde bugünkü uygulama sürerken, daha büyük ilçelerde, ilçe alt seçim kurulları oluşturulur. İlçe alt seçim kurulları ilçe seçim kurullarıyla aynı yapıdadır ve aynı yetkilerle donatılır. Bu ilçelerde ilçe seçim kurulu, ilçe alt seçim kurullarına görev dağılımı yapar, gereksinimlerini karşılar ve tutanakları il seçim kurullarına iletmek üzere toplama görevini üstlenir. İlçe alt seçim kurullarının görevi seçimlere 10 gün kala başlar ve seçim sonuçlarının ilçe seçim kuruluna teslim edilmesiyle sona erer. İlçe seçim kurullarının yetkilerinin, ilçe alt seçim kurullarına dağıtılması darboğazlardan birinin aşılmasını sağlar.

Birden çok seçim sandığı olan ancak ilçe alt seçim kurulunun görevli olmadığı binalarda başkanlığını ilçe alt seçim kurulu üyelerinden birini yaptığı ve üyelerini sandık kurulu başkanlarının oluşturduğu bina seçim kurulu bulunur. Oyların sayılmasından sonra, binadan toplanan tüm tutanaklar ve sandıklar bu kurul tarafından topluca ilçe alt seçim kuruluna iletilir. Bina seçim kurulunun görevi seçimden bir gün önce başlar ve seçim sonuçlarının bağlı bulunduğu ilçe alt seçim kuruluna iletilmesiyle sona erer.

Seçmen kütükleri için gerekli veri tabanları sürekli güncel şekilde hazır tutulur. Seçmen kütükleri her ilçe için ilçe nüfus müdürlüğü tarafından, ilçe seçim kurulu denetiminde bilgisayar ortamında hazırlanır. Hazırlanan kütükler siyasal partilerin, baronun ve diğer meslek örgütlerinin gözetimine açıktır. Ülkemiz insanlarının oldukça önemli bir bölümünün yaşadığı ve nüfusa kayıtlı oldukları yerlerin farklı olması, köyden kente ve taşradan büyük kentlere göç gibi gerçekler, eve kapatılarak yapılan seçmen yazımlarını bir süre daha zorunlu kılabilir.

Seçimlerde aday başvuruları bilgisayarda değerlendirilmek üzere optik formlarla yapılır. Bu formlar Yüksek Seçim Kurulu'ndaki bilgisayarlarda değerlendirilir. Aday listeleri önce geçici daha sonra da kesin olarak yayınlanır. Burada oluşturulan veri tabanı daha sonra oy pusulalarının orijinallerinin hazırlanmasında kullanılır. Bu şekilde hazırlanan oy pusulalarında hata olma olasılığı yoktur.

Oy pusulaları banknot matbaasında veya seçimler için bağlantı yapılmış üstün özellikleri olan bir matbaada, gizlilik içinde, filigranlı kağıtlara ve seri numaraları ile bastırılır. Seri numaralarının seçimin gizlilik ilkesini zedelememesi için, barkod yöntemi kullanılır. Seri numaralı oy pusulaları hileleri önemli derecede azaltır.

Otomatik seçim makinelerinin kullanımı gündeme gelmiştir. Ancak bu makineler ülkemiz koşullarına ve karmaşık seçim sistemine uygun değildir. Türkiye sandıkla seçim yöntemine uzun yıllar daha muhtaç olacaktır. Demokrasimizin simgesi olan sandıklar şimdi kullanılanlara göre değişiktir. Çok amaçlılık, kullanışlılık ve estetik açılardan en iyi sandığı tasarlamak için tasarımcılar arasında ulusal bir yarışma açılarak, yeni sandıklar yaptırılır. Bu sandıklar yalnızca içine oy atmak için değil, aynı zamanda oyların güvenliliğini sağlamak gibi bir işlevlere sahiptir.

Oy sandıkları ve seçim evrakı seçim sabahı sandıkların konulacağı salonlara ilçe alt seçim kurulu veya bina seçim kurulu denetimi altında dağıtılır. Seçim evrakı özel plastik ambalaj içinde korunur. Matbaada ambalajlandıktan sonra ilk kez seçim sandığı başında açılır. Oy kullanımı sırasında tercihler mürekkebi dağıtmayan otomatik ıstampalarla yapılır.

Oyların sayılması sırasında her sandıkta her aşamasıyla birbirinin aynısı olan sistematik bir sayma yöntemi kullanılır. Oylar sayılırken tüm oylar dosyalanır. Tutanaklar bilgisayarla değerlendirilecek şekilde optik formlara işlenir. Oy sayma işlemi tamamlandığında sonuç tutanağının bir kopyası dışında, tüm seçim evrakı sandığın içindedir, sandık kilitlidir ve anahtarı sandığı içine atılmıştır.

Sandıklar ve tutanaklar ilçe alt seçim kurullarında toplanır. İlçe alt seçim kurulu tutanakları toplu şekilde ilçe seçim kuruluna iletirken, sonuçları da TRT'ye telefon veya faksla bildirir. TRT'nin görevleri arasına seçim sonuçlarının geçici birleştirilmesi de eklenmiştir. Tutanaklar il seçim kurullarındaki veya yüksek seçim kurulundaki optik okuyucularla bilgisayar sistemine aktarılır. Seçim tamamlandığında TRT'deki bilgisayarda geçici sonuçlar, Yüksek Seçim Kurulundaki bilgisayarda ise kesin sonuçlar elde edilir.

Önerilen yöntemle, sandıkların açılmasından yaklaşık 3 saat sonra kentlerdeki sonuçlar alınır. Kırsal kesimdeki sonuçlar da ulaşım ve iletişim olanaklarına göre en kısa zamanda ilçe seçim kurullarına ulaştırılır. Sabaha kadar tüm sandıklarda geçici sonuçların alınması ve öğleden sonra da mazbataların teslim edilebilmesi olanaklıdır.

Seçimler tamamlandıktan sonra kesin sonuçlar kitap ve CD olarak yayınlanır. Bu şekilde araştırmacılar için kolay erişilebilir veri tabanı oluşur.

Ülkemizde bundan sonra yapılacak seçimler için yeni bir seçim organizasyonu zorunludur. Seçim organizasyonunun tüm ayrıntılarının tartışılacağı, üniversitelerin, siyasi partilerin, meslek örgütlerinin ve medyanın katılacağı bir sempozyum düzenlenmelidir. Bu sempozyumda oluşan görüşler ışığında gerekli yasal düzenlemeler hemen yapılmalı, gereken donanım ve personel sağlanmalıdır. Türkiye gelecek seçimlere, oylarının güvenliğinin sağlandığından emin bir şekilde girmelidir. Seçmenler seçim sonrasını çöplüklerde oyunu aramak yerine, meydanlarda kutlamalarla geçirmelidir.

DÜZENLİ BİR SEÇİM NASIL GERÇEKLEŞTİRİLİR?
"BİR SEÇİM ORGANİZASYONU ÖNERİSİ"

27 Mart 1994 günü ülkemizde yapılan yerel seçimler üç açıdan tartışmalara neden olmuştur. Bu tartışmalar uzun süre ülke gündemini oluşturmayı sürdürecektir.

1. Seçimin siyasi sonuçları tartışılacak ve merkez sağ ve merkez sol partiler yeni bir yapılanma içinde kendilerini bulacaklardır. Birleşme için her iki görüşteki kamuoyundan baskılar gelecektir. Gelecek seçimden önce merkez sol ve merkez sağda birleşmeler gerçekleşecektir.

2. Seçim sistemi tartışılacak ve yerel seçimler için iki aşamalı seçim sistemi gündeme gelecektir. Genel seçimler için de baraj sisteminin kaldırılması sözkonusu olacaktır.

3. 27 Mart seçiminin şaibeli olup olmadığı tartışılacak, seçimi küçük farklarla yitiren partiler ve adaylar, haklı olarak seçimi şaibeli olmakla suçlayacaklardır (2) . Bu durum seçim organizasyonunun tartışılmasının gerekliliğini ortaya koymaktadır.

İlk iki maddedeki konular halk iradesinin bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Üçüncü maddedeki durum ise iyi bir seçim organizasyonu sunulmamasının bir sonucudur. Yurdumuzdaki en büyük organizasyon bilindiği gibi ülke çapında yapılan seçimlerdir. 30 milyon kişinin katıldığı bu organizasyonun kesinlikle hatasız yapılması bir zorunluluktur. Çok büyük bir organizasyon olarak görülen ve hatasız yapıldığı için övgü alan ÖSYM'nin sınavlarına ise yalnızca 1 milyon dolayında kişi katılmaktadır. Görüldüğü gibi adı geçen büyük organizasyondan 30 kat daha büyük bir organizasyon sözkonusudur. Sonuçlar 60 milyon insanı ilgilendirmektedir ve bu nedenle hiçbir hatanın bağışlanmamasının gerektiği bir organizasyondur.

İyi bir seçim organizasyonunun tanımı aşağıdaki gibi yapılabilir. Bu koşulları sağladığı zaman seçimler demokrasi bayramlarımız olacaktır. Seçim sonrası çöplüklerde geçirilmeyecek, meydanlarda kutlamalar yapılacaktır.

1-Seçmenlerin sandık başında olabilecek en kısa süre beklemelerini sağlayacak bir düzenleme yapılmalıdır.
2-Oylar kısa zamanda ve doğru sayılmalıdır. Seçim sonrasında bu seçimlerde oluşana benzeyen kuşkular belirmemelidir.
3-Oy sayım sonuçları gerekli makamlara en kısa zamanda bildirilmelidir.
4-Oy sayım sonuçları kitle iletişim organlarına en kısa zamanda iletilmelidir.
5-Sonuçların birleştirilmesi hatasız bir şekilde yapılmalıdır.
6-Seçim görevlilerine seçim ve sayım sırasında iyi bir çalışma ortamı sağlanmalı, gereksinimleri karşılanmalıdır.

Seçimlerde iki yöntemin kullanılması son yıllarda tartışılmaktaydı. Son seçim organizasyonu skandalından sonra bu tartışmalar daha da yoğunlaşmıştır.

1-Yurdumuzda ve birçok ülkede uygulanan sandık yöntemini sürdürmek,
2-ABD'de uygulanmakta olan otomatik seçim makineleri kullanmak.

Otomatik makineler seçimi kolaylaştıracaktır ancak ülkemiz koşullarında işleyip işlemeyeceği kuşkuludur (3) . Ülkemizdeki 50-100 adayın adının bulunduğu tercihli oy pusulalarıyla yapılan genel seçimlerin otomatik makinelerle yapılması zor görülmektedir. Beş ayrı oyun verildiği yerel seçimlerde de kullanışsız olacağı açıktır. Bir de ülkemizdeki güvensizlik yaklaşımını da eklersek, otomatik seçim makineleri Türkiye için en azından uzun bir süre uygun değildir (4).

Sandık sistemine uzun yıllar daha muhtaç olacağımıza göre, bu sistemi en iyi şekilde işleteceğimiz yöntemi kamuoyunda tartışarak bulmalı ve kullanmalıyız.

Seçim organizasyonunun ilk işlemi seçim takviminin yayınlanması olmalıdır. Seçimi beş döneme bölebiliriz. Seçim takvimi bu beş dönemi ayrıntılarıyla içermelidir.

1. Seçim öncesi çalışmalar
2. Seçim kampanyası dönemi çalışmaları
3. Seçim günü oy verilmesi çalışmaları
4. Oyların sayılması ve duyurulması
5. Seçim sonrası çalışmalar

1. Seçim öncesi çalışmalar

Seçim öncesinde seçimlerle ilgili tüm hazırlıkların tamamlanması gereklidir. Seçim öncesi çalışmaları üç başlık altında değerlendirilebilir:

i. Seçmen kütüklerinin oluşturulması
ii. Seçim sandıklarının hazırlanması
iii. Sandıkların konulacağı birimlerin belirlenmesi

i. Seçmen kütüklerinin oluşturulması

Seçim öncesinde seçmen listelerinin hazırlanması için seçmen yazımı yapılmaktadır. Bu yazımın halkı zorunlu olarak evlere kapatılarak yapılması geçtiğimiz Kasım ayında yoğun eleştirilere neden olmuş ve çağdışı olduğu şeklinde değerlendirmeler yapılmıştı. Ülkemizin basın ve siyaset geleneklerine uygun olarak, bu tartışmalar o günlerde kalmış ve gelecek eve kapatılışımıza kadar ertelenmiştir. Ülkemizde yaşayan tüm insanları kapsayan bir veri tabanına kavuşana kadar başka şansımız yok gibi görünmektedir.

Seçmen yazımlarında uygulanacak değişik bir yöntemle daha az bir işgücüyle daha sağlıklı seçmen kütükleri oluşturulabilir. Son yapılan seçmen yazımlarında yazım görevlilerine çok iş düşmesi nedeniyle (yani tüm formları görevlilerin doldurması) yazımda çok sayıda görevliye gerek duyulmaktadır. Daha az işgücü kullanılması seçmenlerin kendi formlarını kendileri doldurmalarıyla sağlanabilir (5). İlkokullardan üniversitelere kadar öğrencilerimiz optik sınav başvuru formlarını doldurma konusunda oldukça bilinçlidirler. Özellikle kentsel kesimde ve kırsal kesimin büyük bölümünde optik formların ev halkı tarafından doldurulması konusunda bir sorun olmayacaktır. Yazım görevlilerinin işi önce formları dağıtmak (birkaç gün önce) ve yazım günü sabahı o formları denetleyerek toplamak olacaktır. Bu da yazım görevli sayısının özellikle kentlerde beşte bire kadar düşürebilecek ve evde kapalı kalınacak süre tam günden yarım güne kadar düşebilecektir. Ülkemiz insanının seçim, sayım gibi özel günlerde yer değiştirme alışkanlıklarını gözönüne alarak, bilgisayarda seçmen veri tabanının oluşturulmasından sonra da, eve kapatılarak yazım yapılması gerekliliği hala olabilir.

Yazımda her kişi için ad, soyad, baba adı, anne adı, varsa daha önceki ad veya soyadları, doğum yeri ve tarihi, ikametgah yeri gibi kimliğini tamamen ortaya koyan bilgilerin işleneceği bir form doldurulur. Yazım sırasında yalnızca o seçimlerde oy kullanacaklar değil, aynı zamanda o yazımın geçerli olacağı dönem içinde oy kullanma yaşına gelecekler de form doldurulur (6). Hataların düzeltilmesi için gerekli formlar muhtarlıklarda bulunur ve bu optik formlar ikametgah değişiklikleri sırasında doldurulur. Yani seçmen kütüklerinin güncelleştirilmesi için mutlaka seçim dönemi olması gerekmez. Yazım formlarının ve düzeltme formlarının otomatik değerlendirilmesi sonucu seçmen kütükleri oluşturulur. Bu kütükler tüm seçmenlerin bilgisayar ortamında karşılaştırılmasına olanak verecek şekilde tek merkezde birleştirilir (7).

Seçmen kütüklerinin oluşturulması görevi ilçe nüfus müdürlüklerine, kütüklerin denetimi görevi ise ilçe seçim kurullarına verilmelidir. Böylece nüfus veri tabanının oluşturulmasında kullanılan bilgisayar ağı, seçmen kütüklerinin oluşturulmasında da kullanılır.

ii. Seçim sandıklarının hazırlanması

Seçim sandıkları demokrasimizin simgeleridir. Şu anda kullanılan tahta sandıklarının büyük bölümü acınacak durumdadır, demokrasimizden çok ülke gerçeklerini simgelemektedir. Kimi sandıklar eskimiş, köşeleri kırılmış, boyaları dökülmüş, her tarafında yazılar, rakamlarla çirkin bir görünüm sergilemektedir. Başka ülkelerde yapılan seçimlerin görüntülerini televizyondan izlerken pırıl-pırıl, kimi zaman saydam sandıklara gıptayla bakıyoruz. Artık ülkemizde de sandıkların yenilenmesinin zamanı gelmiştir. Gizli oy ve açık sayımın yapılmasında kullanışlı, daha güzel görünümü olan, taşınması kolay, depolandığında az yer tutan sandıklar tasarlanmalıdır (8) . Dipnotta bir örneği verilen, ucuz, dayanıklı, çok amaçlı ve estetik görünümlü seçim sandıkları için ülke çapında bir yarışma açıp tasarımcılar göreve çağırılabilir. Böylece gelecek seçimimiz görevliler için daha kullanışlı, oy verenler için de göze de hitabeden sandıklarda yapılmış olur. Bir seçimde yüzbinlerce sandık kullanılacağını gözönüne alarak bu konudaki çalışmaların bir an önce başlamasında yarar vardır.

Yeni seçim sandıkları şimdikilerden daha az yer tutacağı için ilçe seçim kurulları tarafından kolayca depolanır ve seçim zamanı seçim evrakı ile birlikle seçim görevlilerine teslim edilir. Parçalandığında az bir hacim tutan ve hafif olan sandıkları görevliler kolayca taşıyabilirler.

2. Seçim kampanyası dönemi çalışmaları

Seçim dönemine girilmesiyle birlikte seçim gününe kadar yapılacak işleri kapsayan seçim takvimi işlemeye başlar. Bu dönemde aşağıdaki işlerin tamamlanmasıyla seçim için herşey hazır olur.
i. Sandık seçmen listelerinin belirlenmesi
ii. Adayların belirlenmesi
iii. Seçim görevlilerinin belirlenmesi
iv. Seçim görevlilerinin eğitimi
v. Seçim görevlileri yönergesinin hazırlanması
vi. Seçim evrakının hazırlanması
vii. Mükerrer oy kullanılmasını engellenmesi çalışmaları
viii. Büyük yerleşim yerlerinin ilçe seçim kurulu çalışma yönteminin belirlenmesi

i. Sandık seçmen listelerinin belirlenmesi

Sandık seçmen listelerinin hazırlanması ve duyurulmasında şu anda kimi bölgelerde bilgisayar kullanılarak uygulanan yöntem sorunsuz işliyor gibi görünmektedir. Seçmen veri tabanı ülke çapında oluştuğunda bu konuda hiçbir sorun kalmayacaktır.

Sandık seçmek listeleri, seçmenlerin oturdukları yerlere en yakın merkezde oy kullanmalarını sağlayacak şekilde düzenlenir. Ancak seçmenin isteği olması durumunda aynı ilçe sınırları içinde, seçim sonucunu etkilemeyecek biçimde başka sandık listelerine de eklenebilir (9).

ii. Adayların belirlenmesi

Adayların başvuruları bilgisayarda değerlendirilmek üzere optik formlarla yapılmalıdır. İlçe seçim kurullarında toplanan bu formlar başvuruların bitim tarihinde, hemen il seçim kurullarına ulaştırılmalı ve buradan da yüksek seçim kuruluna, önceden belirlenen bir programa göre, özel kuryelerle iletilmelidir. Yüksek seçim kurulu bilgisayar yardımıyla iller bazında geçici aday listelerini içeren kitaplar yayınlamalı ve incelemeler için yetkili birimlere, siyasi partilere ve basına dağıtılmalıdır.

Listelere tüm itirazlar optik formlarla yapılmalı ve bu formların değerlendirilmesi sonucunda oluşan kesin aday listeleri de kitaplar şeklinde yayınlanıp yetkili birimlere, partilere ve basına dağıtılmalıdır. Belediye başkanlığı, milletvekili adaylığı gibi daha geniş kesimleri ilgilendiren adaylıklar için tüm ülke için kitaplar hazırlanırken, il genel meclisi üyeliği, belediye meclisi üyeliği, muhtar adayları da iller bazında kitaplaştırılıp yerel parti örgütlerine ve yerel basına dağıtılmalıdır (10).

iii. Seçim görevlilerinin belirlenmesi

Seçimde sandıklarda görev alanlar genellikle devlet memurları olmaktadır. Seçim görevlilerinin belirlenmesinde şu anda kullanılandan farklı bir yöntem kullanılmasına gerek yoktur. Ancak sandıklarda görevlilerin kendi aralarında görev değişikliği yapmalarına hiçbir şekilde izin verilmemelidir. Hile yapılmasını engellemek için, özellikle 27 Mart seçimlerinde tartışılan örnekler değerlendirilmelidir. Bütün bilinen ve olası hileler için katı önlemler alınmalıdır (11). Sandıkta yapılacak yolsuzluklara karışanlara verilen cezalar artırılmalı, devlet memuru olanların görevlerine son verilmelidir.

Siyasi partiler sandık başlarına yeteri kadar görevli göndermelidir. Bu görevliler de ilçe seçim kurulları tarafından eğitilmelidir. Siyasi parti üyesi olmayan ve seçimlerde görevi bulunmayan yurttaşlara da, istekli olmaları durumunda sandık gözcülüğü görevi verilebilmelidir. Bu şekilde gönüllü seçim gözcülüğü kurumu oluşur ve daha sağlıklı seçimler yapılabilir (12).

Ülke çapında 130, 000 (13) dolayında sandıkta yapılan seçimde devletin her sandığa araç tahsis etmesi olanaksızdır. Seçimlerde görevlilerin özel araçlarından da ücreti karşılığında yararlanılabilir. Seçimde görev alacakların dolduracakları formlarda, bir araç sağlayıp, sağlayamadıkları da sorulur. Aracıyla seçime katılacakların sandıklara dengeli dağılımı sağlanır. Böylece seçim merkezlerinde yeteri kadar ulaşım aracı bulundurulur.

iv. Seçim görevlilerinin eğitimi

Seçim görevlilerinin eğitimi çok önemlidir. Seçim takviminde, seçim görevlilerinin eğitimi için belli bir gün ayrılmalıdır. Belirtilen saatte tüm ilçelerde eğitim toplantıları yapılmalı, aynı anda TRT televizyon ve radyodan Yüksek Seçim Kurulu'nun hazırladığı eğitim programını yayınlamalıdır. Hiç bir görevlide yapacağı görevle ilgili bir kuşku kalmamalıdır.

Tüm seçim görevlileri son eğitim çalışması sırasında bir deneme seçim yapıp, oy kullanılması, sayılması, tutanakların hazırlanması, sonuçların basına iletilmesi konusunda hazır olduklarını kanıtlamalıdırlar.

v. Seçim görevlileri yönergesinin hazırlanması

Seçimde sandıkların, oy verme yerlerinin kurulması, oy kullanılması, sandıkların açılması, oyların sayılması, tutanakların hazırlanmasıyla ilgili yapılması gerekenlerin yazılı olduğu bir yönerge tüm sandık görevlilerine seçim evrakıyla birlikte veya daha önce eğitim çalışmaları sırasında verilir. Parti gözlemcilerine de seçim sabahı sandık başında verilerek, kuralları daha iyi denetlemeleri sağlanmalıdır.

Yönergelerde genel işlemin yanı sıra seçim sırasında karşılaşılabilecek özel durumlar da neler yapılması gerektiği de anlatılmaktadır. Her seçim sonrasında karşılaşılan özel durumlar da bu listeye eklenmelidir (14).

Oy verenlerin görmesi için büyük posterler hazırlanarak, uymaları gerekli kurallar oy verilecek salonların girişine asılmalıdır. Görevlilerin yapacakları işlerin bir özeti madde-madde yazılı olduğu posterler salonun duvarına yapıştırılmalıdır.

vi. Seçim evrakının hazırlanması

Seçim evrakında aşağıdakiler yeralır:

-oy pusuları,
-zarflar,
-imza makbuzları (15) ,
-tercih mühürleri (16),
-tutanakların yazılacağı formlar,
-sonuçların işleneceği optik formlar,
-oy pusulalarının ve tutanakların konulacağı dosyalar,
-dosyaların içine konulacağı saydam naylon torbalar (17) .

Bu formlar adayların adları yazılması ve seçime katılan partilerin farklı olmaları nedeniyle her il-ilçe-belde de farklı olmaktadır. Yüksek Seçim Kurulunda aday adlarının yeraldığı veri tabanı, oy pusulalarının orijinallerinin hazırlanmasında kullanılır. Oy pusulaları, banknot matbaasında veya seçim döneminde özel korunmaya alınan, yüksek kalitede ve seri numaralı baskı yapma özelliğinde olan matbaalarda filigranlı kağıtlara basılır (18).

Oy pusulaları seri numaralı olarak hazırlanır. Ancak secimin gizliliği ilkesi seri numaralarının oy pusulalarında yeralmasına olanak tanımaz. Bu nedenle seri numaraları barkodlu olarak basılır. Barkodlu seri numaralarının gözle çözümlenmesi çok zordur. Bu seri numarası tüm bilgileri içeren numaralama yöntemine göre belirlenir. Sandık seri numarasının arkasına 1'den 300'e kadar oy numarası eklenir. Böylece her oy pusulasının üzerinde birbirinden farklı numaralar vardır yani birbirinin aynısı iki oy pusulası yoktur. 27 Mart seçimlerinde yoğun olarak sözkonusu olan, matbaalarda sahte oy basımı bu yöntemle engellenir. Seri numaralarının yanı sıra her numaraya karşılık bir şifrenin de barkodla oy pusulasına basılması, daha sonraki olası denetimlerde sahte oyların kesinlikle belirlenmesini sağlar (19).

Oy pusulaları matbaada dosyalanmaya uygun şekilde delikli olarak hazırlanır. Sayılma işlemi sırasında boyutları uygun bir dosyaya takılır. Sayılma işlemi bittiğinde tüm oylar dosyalanmış olur. Dosyanın üzeri dosyadaki oylarla ilgili bilgilerin işleneceği bir form olarak basılmıştır.

Oyların sayımı sırasında oyların işlendiği hantal formların yerine, o seçim çevresinin özelliklerini taşıyan (o çevrede seçime katılan partilerin adlarının ve amblemlerinin yeraldığı), oyların işlenmesi kolay (her satır değişik renklerle hazırlanmış), dosyalanmaya uygun formlar hazırlanmalıdır. Bu formlar da sandık kodunu taşımalıdır.

vii. Mükerrer oy kullanılmasının engellenmesi çalışmaları

Mükerrer oy kullanımı 27 Mart seçimlerinin boyası ile engellenmiştir (20) . Yıllar içinde kalitesi bozulmayacaksa aynı yöntem sürdürülebilir. Ancak mükerrer oy kullanılmasını engelleyecek en geçerli yöntem, bilgisayar ortamında tüm seçmenleri kapsayan bir veri tabanı oluşturulmasıdır.

Sandık başında kimlik belirlenmesi konusunda da çok büyük özen gösterilmelidir. Buradaki kimlik belirlemesi iyi yapılmayıp da başkalarının yerine oy kullanılması sözkonusu olursa bütün organizasyon çabaları boşa gidecektir (21).

viii. Büyük yerleşim yerlerinin ilçe seçim kurulu çalışma yönteminin belirlenmesi

27 Mart seçimlerinde büyük şehirlerde oyların sayım sonuçları ancak Salı günü belli olmuştur. Partilerin oy sayılarının birbirlerine yakın olması kazanan adayın belirlenmesini son sandıklar açılana kadar olanaksız kılmıştır (22).

Büyük şehirlerde yaşanan bu kargaşa büyük-küçük heryerde aynı yöntemin kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Nüfusu birkaç bin olan bir ilçede, tüm seçim işlemlerinin tek merkezde olması hiçbir sorun yaratmamaktadır. Oysa aynı yöntemi nüfusu milyona yaklaşan Çankaya ilçesinde uyguladığınız zaman aksaklıklar olması son derece doğaldır. Hatta böylesine bir organizasyonla bu işin sorunsuz ve kısa zamanda çözümlenmesi olanaksızdır.

Büyük ilçelerde ilçe seçim kurulunun yetkileri daha çok sayıda kurula dağıtılmalıdır. Yerel ve genel seçimler için, ilçeler sandık sayılarına göre gruplara ayrılmalıdır.

A- grubu ilçeler : 50 sandığa kadar
B- grubu ilçeler : 50 sandıktan fazla (23)

A- grubuna giren ilçelerde tek seçim kurulundan seçimin yönetilmesi olanaklıdır. Şu andaki uygulamalarda da küçük yerleşim birimlerinde önemli bir sorun yaşanmamaktadır.

B- grubundaki ilçelerde ise yeterli sayıda İlçe Alt Seçim Kurulları oluşturulur. İlçe alt seçim kurulları İlçe Seçim Kurulu yapısındadır. B- grubu ilçeler büyük oldukları için burada görev alacak yeteri sayıda yargıç bulunacaktır. İlçe alt seçim kurullarının görevi seçime 10 gün kala başlar ve seçim sonuçlarının onaylanıp ilçe seçim kuruluna teslim edilmesiyle sona erer. İlçe alt seçim kurulları büyük ilçelerin semtlerinde kurulur. Yaklaşık her 50 sandığa bir kurul olacak şekilde oluşturulur. Görev yeri kapsadığı bölgede en çok sandık bulunan binadadır. İlçe alt seçim kurullarının görevleri seçim sandıklarını ve seçim evrakını seçim yerine ulaştırmak, seçim sonrası tutanakları onaylamak, görev alanındaki sonuçları basına iletmek, tüm oylar iletildiğinde ilçe seçim kuruluna teslim etmektir.

Birden çok seçim sandığı olan ancak sayısı yeteri kadar çok olmadığı için ilçe alt seçim kurulunun görevli olmadığı binalarda başkanlığını ilçe alt seçim kurulu üyelerinden birini yaptığı ve üyelerini sandık kurulu başkanlarının oluşturduğu bina seçim kurulu oluşturulur. Binadan toplanan tüm tutanaklar ve sandıklar bu kurul tarafında ilçe alt seçim kuruluna toplu bir şekilde iletilir. Bina seçim kurulunun görevi seçimden bir gün önce başlar ve seçim sonuçlarının bağlı bulunduğu ilçe alt seçim kuruluna iletilmesiyle sona erer.

İlçe alt seçim kurullarının ve bina seçim kurullarının iyi işlemesiyle seçim sonuçlarının birkaç saat içinde alınması olanaklı olacaktır. Büyük ilçelerde oyların genellikle çok sınıflı okullarda verilmesi nedeniyle, sandık görevlilerinin aynı binada işlemleri tamamlaması sağlanacaktır (24). Böylece ilçe seçim kurullarında yaşanan kargaşa sona erecektir.

Her ilçe alt seçim kurulu gerekli personel ve donanıma sahip olmalıdır:

-Seçim evrakının ve sandıkların dağıtımı ve toplanması için gerekli ulaşım araçları ve sürücüleri.
-Elektrik kesintileri ve arızalarına karşı, kurulun çalıştığı odadaki cihazlara bağlı kesintisiz güç cihazı. Binalardaki elektrik sorunlarında yardımı olacak teknik bir eleman.
-Hesaplamalarda kullanılmak üzere gerekli yazılımla birlikte bir bilgisayar. ve bu bilgisayarda çalışacak bir eleman.
-Sonuçların basına ve ilgililere iletilmesinde kullanılmak üzere bir fotokopi makinesi ve bu işte çalışacak bir eleman.
-Haberleşmeyi sağlayacak telefon, faks gibi cihazlar. İletişimi sağlayacak bir sekreter.
-Seçim görevlilerinin veya seçmenlerin sağlık sorunları olması durumunda kullanılmak üzere hazır bekleyen bir ambulans ve hekim.
-Seçim güvenliğini sağlama için gerekli sayıda güvenlik görevlisi
-Seçim görevlilerinin öğle ve akşam yemeklerini sandık başlarından ayrılmadan yemelerini sağlamak için olanaklar ve görevliler.

Sandık sayısı 50'den az olup yalnızca ilçe seçim kurulu olan ilçelerde, bu kurul yukarıda anlatılan ilçe alt seçim kurulu gibi çalışır.

Genellikle tek sandığın bulunduğu köyler için daha değişik bir organizasyon uygulanabilir. Ulaşım olanaklarına göre, kimi merkez köylerde ilçe alt seçim kurulları oluşturulabilir. İlçeler dışındaki sandıklarda oy verme saatleri değişik olabilir (25).

Seçim kurullarının kodlanması önemlidir. Bu kodlama bilgisayar ortamı için hazırlanan optik formların doldurulmasında da kolaylık sağlayacaktır.

İL SEÇİM KURULU
0LL.00.00
LL: il plaka numarasıdır. Başındaki 0 ileride il sayısının 100 üzerine çıkma olasılığı gözönüne alınarak konulmuştur.

İLÇE SEÇİM KURULU 0LL.ÇÇ.00
ÇÇ: ilçe numarasıdır. Her il içinde numaralanmıştır.

İLÇE ALT SEÇİM KURULU 0LL.ÇÇ.AA
AA: ilçe alt seçim bölgesi numarasıdır.

BİNA SEÇİM KURULU 0LL.ÇÇ.AA.SS1-SS2
SS1-SS2: binadaki ilk ve son sandık numaralarıdır.

SANDIK KURULU 0LL.ÇÇ.AA.SS
SS: İlçe alt seçim bölgesindeki sandık numarasıdır. En çok 50 olabilir.

İyi bir kodlama sistemi seçimin düzenliliği ve güvenliği konusunda yardımcı olacaktır (26).

İller bazında tüm sandıkların nerede olduğunu kodlarına göre veren kitapçıklar hazırlanır ve gerekli yerlere dağıtılır. Böylece her ilçede kaç alt seçim kurulu olduğu, her ilçe alt seçim kurulunda, her binada kaç sandık bulunduğu yetkililer ve kamuoyu tarafından bilinir.

3. Seçim günü oy verilmesi çalışmaları

Seçim günü herşeyin en küçük bir aksaklık olmaksızın yürümesi gereklidir. Bir sandıktaki düzensizlik bile tüm ülkede yapılan seçimleri etkileyecek duruma gelmiştir (27). Özellikle genel seçimlerdeki ülke ve çevre barajları bir tek oyun önemini artırmaktadır. Sandık başkanında yeteri kadar yönerge bulunmalıdır. Seçim yönergeleri sandıklardaki partili görevlilere de verilmelidir. Böylece yapılacak işlemlerle ilgili hiçbir görevlide ve gözlemcide soru işareti kalmamalıdır. Seçim günü oy verilmesi çalışmalarının üç başlık altında özetleyebiliriz.

i. Sandıkların kurulması
ii. Oyların kullanılması
iii. Sandıkların açılması

i. Sandıkların kurulması

Sandıklar ilçe seçim kurulu veya ilçe alt seçim kurulu tarafından sandık kurulu başkanına seçim evrakı ile birlikte teslim edilir. Sandıkların ve seçim evrakının dağıtılması ilçe alt seçim kurulu başkanının denetiminde veya başkanlığın o gün görevlendirdiği yetkililer tarafından seçim günü sabahı yapılır. Bu uygulamanın olanaksız olduğu kırsal kesimde bir gün önceden sandık ve evrak verilebilir. Ancak seçim evrakı özel plastik ambalaj içindedir ve seçim sabahı sandık kurulunun tüm üyelerinin gözü önünde, hatta gerekirse seçmenlerin gözetiminde açılır. Eğer seçim salonunda bu çalışmada önerilen sandıklar kullanılacaksa, yönergede anlatılan yönteme göre sandıklar kurulur, kilitlenir ve mühürlenir. Gerekli tüm evrak düzenli bir şekilde masaların üzerine konulur. Seçim için ayrılan salonlarda birden çok seçim kabini oluşturularak daha hızlı oy kullanımı sağlanabilir.

ii. Oyların kullanılması

Oyların pusulaya işaretlenmesi için kullanılan metalden yapılmış EVET veya TERCİH mühürleri iki çeşit sorun çıkarmaktadır. Çok mürekkepli olursa diğer partilerin alanlarına da yayılmakta, mürekkep az olursa çok silik olmakta ve oy kullananda "acaba geçersiz olur mu?" kuşkusunu yaratmaktadır. TERCİH mühürleri için plastik malzemeden, lastik mühürlü otomatik ıstampalar kullanılabilir. Böylece ayrıca ıstampa mürekkebi konulmasına gerek kalmaz.

Oyunu sandığa atan seçmen, seçmen listelerinin olduğu makbuzların koçanından kendi adına olanı imzalar. Makbuzun diğer bölümünü de sandık kurulu başkanı imzalayıp seçmene verir. Seçim bittiğinde sandık kurulunda imzalı koçanlar ve oy kullanmayanlar için diğer bölüm kalmıştır.

Birden çok oy kullanılması gereken seçimlerde tek zarf kullanılması seçimin hızını artıracağı gibi işleri de kolaylaştıracaktır (28).

iii. Sandıkların açılması

Sandığın açılabilmesi için sandık kurulunun tüm üyelerinin hazır olması gereklidir. Gerekli koşullar sağlanınca mühür sökülür ve sandık anahtarla açılır. Salonda çeşitli nedenlerle sandığın açılması sandık kurulunca veya seçmenlerce sakıncalı bulunursa bu durum bir tutanakla belirlenir ve sandık, sandık kurulu, seçmenler ve güvenlik güçleri tarafından ilçe alt seçim kuruluna teslim edilir. Sayım işlemi burada yapılır.

4. Oyların sayılması ve duyurulması

27 Mart seçimlerinden sonra en çok tartışılan konu, oyların sayılması, tutanakların hazırlanması ve ilçe seçim kurullarına iletilmesi sırasında yaşanan sevimsiz olaylar olmuştur. Örgütlü bir çalışmayla seçime hile karıştırılmış görüntüsü seçime gölge düşürmüştür. İlerideki günlerde kimi yerlerde seçimin iptali gündeme gelebilir. Böyle bir durumun gelecek seçimlerde olmasını engellemek için oyların sayılmasında aşağıdaki yöntem izlenebilir. Bu aşamadaki işlemler beş maddede değerlendirilebilir.

i. Oyların sayılması
ii. Tutanakların hazırlanması
iii. Sonuçların gerekli makamlara iletilmesi
iv. Sonuçların kitle iletişim organlarına bildirilmesi
v. Sonuçların birleştirilmesi

i. Oyların sayılması

Oy pusulaları matbaada dosyalanmaya uygun şekilde delikli olarak hazırlanır. Oy verme işlemi biter bitmez kullanılmayan oy pusulaları bu amaç için ayrılmış delikli dosyaya takılır. Kullanılan oy pusulaları da sayılır sayılmaz dosyalarına takılır. Oy sayma işlemi bittiğinde tüm oy pusulaları dosyalara takılmış durumdadır.

Sayım işlemi sırasında şu anda kullanılmakta olan ve parti veya aday adlarının o sırada yazıldığı büyük formlar kullanım zorluğu yaratmakta ve hatalara neden olmaktadır. Bu formlar da dosyalanabilecek boyutlarda ve daha kullanışlı şekilde tasarlanıp, o sandığın ve seçimin özelliklerine göre basılmalıdır.

Sandık kuruluna teslim edilen her belgede seri numarası bulunmalıdır. Seçim öncesi teslim sırasında hazırlanan tutanaklarda bu evrakın seri numaraları yer almalı ve seçim sonrası geri verilmesi sırasında hazırlanan tutanaklara da evrak seri numaraları yazılmalıdır.

Oy pusulalarında ise seçimin gizliliğini ihlal etmesi nedeniyle, daha önce de açıklandığı gibi açık seri numarası konulması sözkonusu olamadığından barkodla basılır. Barkodun insan gözüyle ayrımsanması, gizli oy ilkesini bozmayacak kadar zordur.

ii. Tutanakların hazırlanması

Sayım işlemi biter bitmez gerekli tutanaklar, sandık görevlilerini en az yazı yazarak hazırlayabilecekleri formlara doldurulur. Oy kullanılması veya sayımı sırasında sıradışı bir olay olmuşsa bunlar da, yetkililer ve tanıklar tarafından imzalanıp tutanağa eklenir. Gerekli doğrulama işlemleri yapıldıktan sonra tutanakların bir kopyası sandık içindeki dosyaya, diğer kopyası da sandık dışındaki dosyaya takılır. Oy pusulalarının ve sandığa konulacak tutanakların olduğu dosyalar, tercih mühürleri, saydam bir poşetin içine konulup, ağzı yapıştırıldıktan sonra sandık içine yerleştirilir. Sandığın kapağı kapatılır, kilitlenir ve mühürlenir. Bu işlerden sonra dışarıdaki dosyada takılı tutanak dışında hiçbir seçim evrakı kalmamıştır. Bu tutanağın bir kopyası sandıkta başka bir dosyadadır. Sandığı çanta şekline getirecek sapı takılır.

Görevli, içinde tüm seçim evrakı olan ve çanta biçimindeki sandığı bir eline, tutanak dosyasını diğer eline alıp aynı binadaki bina seçim kuruluna veya ilçe alt seçim kuruluna (büyük ilçelerde) veya ilçe seçim kuruluna (küçük ilçelerde) diğer görevlilerle birlikte gider.

iii. Sonuçların gerekli makamlara iletilmesi

Sandık kurullarının hazırladığı sandık ve tutanaklar aynı binada oluşturulmuş bina seçim kurulunda daha sonra da ilçe alt seçim kurullarında toplanır. Bu merkezde oyların birleştirilmesi için gerekli personel ve donanım bulunur. Gelen formlar hemen bilgisayara işlenir ve formların bulunduğu dosyalar ilçe seçim kuruluna verilmek üzere klasörlere yerleştirilir. Bilgisayar bu işleri yapacak standart yazılıma sahiptir. Bu yazılım ilçe alt seçim kurulu tutanaklarını hazırlamak için kullanılır.

iv. Sonuçların kitle iletişim organlarına bildirilmesi

İlçe alt seçim kurulunda kullanılan bilgisayar yazılımı aynı zamanda basın için ara sonuçlar verebilecek özelliktedir. Bu sonuçlar fotokopi ile çoğaltılıp orada bekleyen muhabirlere, parti temsilcilerine dağıtılır. Telefon veya faks aracılığıyla TRT'ye bildirilir (29). TRT de seçim sonuçlarının birleştirilmesi ve duyurulması için kurulan birim eline geçen sonuçları medyaya iletir.

v. Sonuçların birleştirilmesi

Sonuçların birleştirilmesi ilçe ve daha sonra il seçim kurullarında yapılır. İlçe alt seçim kurulu tüm işlemi bitirmeden ilçe seçim kuruluna hiçbir tutanak iletmez. Böylece ilçe seçim kurulunda hiçbir kargaşa sözkonusu olamaz. Aynı şekilde ilçe seçim kurulları il seçim kurullarına yalnızca tamamlanmış sonuçları iletirler.

İl ve ilçe seçim kurulları da ilçe alt seçim kurullarının yaptığı gibi, sonuçlar geldikçe basına ve partilere açıklama yaparlar. Ancak basın ve partiler ilçe alt seçim kurullarının verdiği sayılara, en çabuk sonuçları vereceği için, daha çok rağbet edeceklerdir. Oyların geçici birleştirme işlemi TRT'de yeralan ve kodlanmış şekliyle tüm ilçe alt seçim kurullarını içeren veri tabanında yapılacaktır. Yüksek seçim kurulu ve TRT'de aynı bilgisayar yazılımı ile birleştirme işlemi yapılacaktır. Bu yazılımın yeterli oy sayısına ulaşıldıkça kesinleşen sonuçları bildirecektir. Seçim tamamlandığında telefon ve faks aracılığıyla TRT'ye ulaşan bilgilerle oluşan geçici seçim sonucu ve optik formların Yüksek Seçim Kurulu'na ulaşmasıyla oluşan kesin seçim sonucu varolacaktır. Güvenilirlik açısından bir karşılaştırma olanağı yaratılacaktır.

Böyle bir yöntemle ülke çapında yaklaşık 3000 ilçe alt seçim kurulu oluşacaktır. Herkesin görevi çok açık şekilde belli olduğu ve görev dağılımı önceden yapıldığı için hiçbir aksama sözkonusu olmayacaktır. Oyların birleştirilip basına iletilmesi 27 Mart seçimlerinde olduğu gibi, önce kırsal yöreler sonra kentler şeklinde olmayacaktır. Kentlerde geçici sonuçlar oy verilmesinin tamamlanmasından sonra en geç 3 saat içinde tamamen alınacaktır. Kırsal kesim içinse süreyi ulaşım ve iletişim belirleyecektir.

5. Seçim sonrası çalışmalar

Seçim sonrası ise iki iş kalmıştır. Kesin sonuçların duyurulması ve oyların tüm yerleşim birimlerine göre yayınlanması işiyle seçim tamamlanacaktır.

i. Sonuçların kesinleşmesi
ii. Sonuçların yayınlanması

i. Sonuçların kesinleşmesi

Yukarıda anlatılan bir organizasyon sonunda kesin sonuçlar ise seçimin ertesi günü öğle saatlerinde duyurulabilecek, seçilen adaylar mazbatalarını Pazartesi öğleden sonra alabileceklerdir.

Tüm bilgiler il seçim kurullarına optik formlarda iletildiği için veri girişi için fazla bir zaman harcanmayacaktır. Optik okuyucular her gelen formu değerlendireceği için, son formun gelmesinden çok kısa bir süre sonra, mazbatalar bilgisayar ortamında hazırlanıp, sahiplerine verilecek şekle getirilecektir.

ii. Sonuçların yayınlanması

Seçim sonuçları, seçimin tamamlandığı hafta içinde kitap ve CD olarak yayınlanır. Kitapta tüm seçim çevreleri için sonuç tabloları yer alırken, CD'de seçim sonucu oluşan veri tabanı yayınlanır. Bu veri tabanında seçimlerde tüm adayların adları, aldıkları oylar ve kazanan adaylar yeralır.

CD ile gelen verinin bilgisayarda kullanımı olanaklı olacağı için araştırmacılar, kamuoyu kuruluşları, siyasi partiler, üniversiteler seçimi her yönüyle kısa sürede değerlendireceklerdir.

SONUÇ

27 Mart 1994 seçimleri, Türkiye demokrasi tarihine seçim organizasyonu bozuklukları ile kara bir leke olarak geçecektir. Bu leke gelecek seçimleri hatasız yaparak biraz silinebilir. Yapılacak ilk seçimlerin oy güvenliğinin sağlanması için çalışmalara hemen başlanmalıdır.

Bu çalışmada önerilen seçim yöntemi tartışmaya açılıp, yeni çözüm önerilerinin gelmesi sağlanmalıdır. Konunun kamuoyunda tartışılmasından sonra seçimin tüm aşamalarının görüşüldüğü, çözüm önerilerinin sunulduğu bir sempozyum düzenlenmelidir. Oluşan bilgi birikimiyle gerekli yasa değişiklikleri hemen yapılmalıdır.

Bu konudaki gecikme, demokrasimizin içten içe kemirilmesine gözyumulması anlamına gelecektir. Ülkesini ve demokrasiyi seven bir yurttaş olarak siyasi partileri, basını bu konuda uyarmayı görev biliyorum.

DİPNOTLAR:

(1) O zamanlar benim e-postam vardı ama göndereceğim yerlerin yoktu. Raporu gönderdiğim hiçbir yerden yanıt gelmedi.

(2) 27 Mart seçimlerinin hemen o gecesinde, ilk sonuçlarla birlikte suçlama dolu açıklamalar ve itirazlar gündeme gelmiştir. Ekranlarda, çöplerdeki , kalorifer dairelerindeki yarı yanmış oy pusulaları, değiştirilmiş tutanaklar gibi sevimsiz görüntüler yeralmaktadır. Seçimi izleyen hafta içinde gündemin birinci maddesini seçimlerin ne kadar güvenli olduğu tartışmaları oluşturmuştur.

(3) O anda varolan seçim sistemine göre kullanmak üzere üretilen seçim makineleri, seçim sisteminin değişmesi nedeniyle kullanım dışı kalarak ülkemizi bir seçim makineleri çöplüğü yapabilir. Bu da israfa yolaçabilir. İleride daha demokratik seçim sistemleri gündeme geldiğinde, seçim makinelerinin kapasitelerinin yetersizliği nedeniyle vazgeçilmesi gibi durumlar çıkması demokrasimize yakışmaz.

(4) ABD'de seçim makineleri ve kumar makineleri vardır. Her ikisi de doğru çalışır. Türkiye'de ABD'dekilerin aynısı olan kumar makineleri vardır. Ancak bu makinelerin çoğu hilelidir ve hep kumarhaneye çalışır!... Seçim makinelerine halkın güvenini sağlamak çok zor olacaktır.

(5) Seçmen yazımı sırasında sağlanacak işgücü tasarrufu, oylama günü sandık güvenliğinin sağlanması için kullanılabilir.

(6) Örneğin, 1995 yılında Kasım ayında bir yazım planlandığını varsayalım. Bu yazım 1996 genel seçimlerini, 1999 yerel seçimlerini ve ayrıca bu arada yapılacak ara seçimleri kapsayacak şekilde düzenlenir. Yazımda 1999 sonuna kadar seçmen olma yaşına ulaşacak herkes yazılır. Yani 15 yaşından büyük herkes, seçmen veya seçmen adayı olarak yazılır. Her seçimin sandık listelerinde ise yalnızca o tarihte yaşı tutanlar yeralır. Böylece seçme yaşı gelen gençlerin bürokratik işlerle uğraşmadan oy kullanmaları sağlanır.

(7) Böyle bir veri tabanı, aynı kişilerin birden çok yerde yazılması gibi hileleri veya dikkatsizlikleri belirlerken, aynı hanede yüzlerce, binlerce kişinin yazılı olması gibi örgütlü yanıltma çabalarının da belirlenmesini sağlar.

(8) Bir seçim sandığı önerisi: Burada çok amaçlı bir seçim sandığı önerisi sunulmaktadır. Sandıkta alüminyum malzeme kullanılır (hafif olduğu için tercih edildi). Sandık dikdörtgenler prizması şeklindedir. Sandığın dört yanal yüzü, alt ve üstü dikdörtgendir. Sandığın 6 yüzü birbirinden ayrı ancak kolayca birleştirmeyi sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Sandığın tabanındaki raylara karşılıklı iki yanal yüz geçirilir. Bu iki yanal yüzde de raylar vardır. Diğer iki yanal yüz daha önce takılan yanal yüzlerle aynı şekilde birleştirilir. Bu şekilde üstü açık bir kutu oluşur. Sandığın üstü olarak tasarlanan plakada oy atılmasını sağlayacak yarık vardır. Bu da benzer bir yöntemle birleştirilip, kilidi de takılıp, mühürlenince güvenli bir sandık olur. Kilidi açmadan sandığın sökülmesi olanaksızdır.
Oy sayımı sırasında sandık anahtarla açılır. Oy sayımının tamamlanmasından sonra yalnızca sonuç tutanaklarının bir kopyası dışarıda kalır. Diğer tüm evrak oy pusulaları ile tutanakların orijinalleri sandık içinde tutulur. Sandık kilitlenir ve anahtarı sandığın içine atılır. Sandığın anahtarının diğer kopyası ilçe seçim kurulundadır. Bir ihtilaf durumunda sandığın açılması için kullanılır.
Sandığın üstünde, bir çanta gibi kullanılmasını sağlayacak sap vardır. Böylece seçim evrakı gerekli yerlere torba yerine çanta şeklindeki sandık ile götürülür. Hafif malzemeden yapıldığı için taşıma sırasında sorun olmayacaktır.
Seçim sonuçları kesinleştikten sonra içindeki evrak çıkartılır. Sandıklar sökülür. Her sandıktan çıkan 6 plaka fazla yer tutmadan depolanır.

(9) 27 Mart seçimlerinde özellikle Güneydoğu'da güvenlik açısından sandıklar küçük yerlerde birleştirilmişti. Buna benzer uygulamalar seçimin seçmen iradesini daha iyi ortaya koyması için sürdürülebilir.

(10) Listeleri içeren kitapların basımını tümünü Ankara'da olması olanaksız olabilir. Yüksek seçim kurulu her il için orijinalleri il seçim kurullarına gönderip, basım işleri illerde yapılabilir. Seçim takvimi aylar önceden belli olduğu için gerekli bağlantılar önceden yapılır ve basımlarda herhangi bir gecikme olmaz.

(11) 27 Mart seçimlerinde seçim evrakının erken teslim edilmesi nedeniyle, seçim evrakının matbaalarda çoğaltılması, seçim tutanaklarının önceden hazırlanması gibi iddialar ortaya çıkmıştı. Sonuçta teslim edilen oy pusulalarının sahte, çöplüklerdeki oy pusulalarının gerçek olduğu iddia edilmişti.

(12) Gönüllü seçim gözcülüğü iyi niyetli bir yaklaşımla kurulur. Ancak daha sonraki yıllarda yozlaşma ve kötüye kullanma gibi durumların ortaya çıkmasını engelleyecek önlemler alınmalıdır.

(13) 27 Mart seçimlerinde 127, 446 sandıkta seçim yapıldı.

(14) Özel durumlara örnekler verilebilir:
Bir elektrik kesintisi sırasında ne yapılacağı, kuruldaki hangi üyenin hangi evrakı denetim altına alacağı önceden belli olmalıdır.
Sandık görevlilerinden birinin rahatsızlanması hatta ölümü gibi durumlarda ne yapılacağı bilinmelidir.
Sandığın başına çarşaf içinde ve yüzünde peçe ile gelen bir seçmene nasıl kimlik denetimi yapılacağı anlatılmalıdır.

(15) Oy kullanan seçmenlerin imzalamaları için hazırlanan listelerin yerine makbuzlar hazırlanır. Bu makbuzlar bilgisayarda her seçmen için bir adet hazırlanmıştır ve seçmen adlarına göre sıralı olarak birleştirilmiştir. İki bölümlü makbuzların koçan kısmını seçmen imzalar, diğer bölümünü de sandık başkanı imzalayıp seçmene verir. Böylece seçmene oy kullandığını belirtir bir belge verilmiş olur.

(16) Mühürler de EVET veya TERCİH yerine sandık numarası olabilir. Veya hem EVET hem de sandık numarası olabilir. Her sandık için farklı fontlarda olan yazılar ve sayılar daha sonra karşılaştırma olanağı sağlayacaktır.

(17) Bu poşetlerin de seçim güvenliğinde bir işlevi olacaktır. Özel olarak yaptırılan poşetlerin ağzı kısmı yapışabilir olacak, yeniden açılması gerektiğinde mutlaka yırtılması gerekecektir. Ayrıca yağmur, kar gibi dış etkenlere karşı seçim evrakının korunmasını sağlayacaktır.

(18) Parti amblemlerini renkli basılmasında yarar vardır. Baskılar Yüksek Seçim Kurulunun verdiği orijinallerin aynı kalitesinde yapılmalıdır.

(19) Barkodlu seri numaralarına birkaç örnek verilebilir. 006.04.19.23 kodlu sandıktaki 127 ve 223 numaralı oy pusulaları için seri numaraları çeşitli örneklerle aşağıda verilmiştir.

Örnek 1. Açık olarak seri numaraları yazılır
006.04.19.23.127
006.04.19.23.223

Örnek 2. Sandık kodu açık olarak yazılır. Oy pusulası seri numaraları barkodludur.
006.04.19.23.127
006.04.19.23.223

Örnek 3. Tüm numaralar barkodludur.
006.04.19.23.127
006.04.19.23.223

(Bu örneklerde 3of9 barkodu kullanılmıştır)

(20) Bu yazının yazıldığı 4. gün, sürülen boya hala aynı özellikleri taşıyordu.

(21) 27 Mart seçimlerinde kimi yerlerde çarşaf içine girmiş küçük yaştakilere oy kullandırtma girişimleri olduğu haberleri yayınlanmıştır. Böyle bir durumda boya da bir işe yaramamaktadır.

(22) O kadar gecikmeyle belli olması ve son sandıkların sonucu Ankara'da olduğu gibi birden değiştirmesi seçime şaibeli bir görünüm kazandırmıştır. Sonuçta Ankara'da RP'nin yüzde birden az oy farkıyla seçimi aldığı açıklanmıştır. Bu sayı uygulanmakta olan sistemin hata sınırları içindedir.

(23) İlçe alt seçim kurullarının kurulmasında kullanılacak sandık sayısı, daha ayrıntılı bir çalışma sonunda kararlaştırılabilir. Örneğin 100 olarak belirlenebilir.

(24) Oy kullanılacak okulların yeteri kadar sınıfları olanlar bir ilçe alt seçim kurulu gibi planlanıp, her binadan yalnızca bir tutanak çıkması sağlanabilir.

(25) Seçmen sayısının genellikle az olduğu uzak köylerde oy kullanma süreleri daha kısa tutulabilir. Ayrıca bu yıl uygulanan iki farklı oy verme saati iyi bir yaklaşımdı.

(26) Örnek olarak Ankara-Çankaya- Bahçelievler Deneme Lisesi Alt seçim bölgesindeki 23 numaralı sandık 006.04.18.23 şeklinde kodlanabilir.

(27) 1987 yılında siyasi yasaklar yüzde 50.16 oyla kalkmıştır. Evet ve hayır oyları arasında yalnızca yüzde 0.32 vardı. O oylamada durum tam tersi olup, az farkla yasaklar kalmasaydı, neler olurdu? Demokrasimiz için bir leke olurdu. Ancak iyi bir ders olurdu ve 27 Mart 1994'de yaşananlar olmazdı. Seçim organizasyonu için şimdi tartıştıklarımız, o zaman konuşulur ve çözümler bulunurdu.

(28) 27 Mart seçimlerinden sonra kayıp oy iddiaları ortaya atılmıştır. İstanbul'da 170.000 dolayında kişinin il genel meclisi için oy kullanıp, Büyükşehir belediyesi için oy kullanmadığı gibi bir durum vardır. Bu sayı İstanbul seçimlerini etkileyebilecek büyüklüktedir. Aynı durum daha küçük sayılarla da olsa Ankara ve İzmir için seçim sonuçlarını etkileyecek boyutlardadır. İlginç rastlantı (!) her üç büyük şehir için de kayıp olarak nitelenen oylar, kazanan adayla ikinci adayın oyları arasındaki farkın yaklaşık yüzde elli fazlasıdır. Böyle durumları engellemek için, birden çok seçimin yapılması durumunda tüm oy pusulaları birleştirilebilir. Aynı oy pusulası üzerinde değişik renklerdeki fon üzerine basılabilir. Bu oy pusulaları, değişik oyların daha sonra kolayca ayrılabilecekleri şekilde tasarlanır.

(29) İlçe ve ilçe alt seçim kurullarının telefonlar ve faksları için özel hatlar verilebilir. Seçim günlerinde bu hatlar aramada öncelik hakkına sahip olabilirler.

(Düzenli bir seçim nasıl gerçekleştirilir? "Bir seçim organizasyonu önerisi" başlıklı raporun sonu)