Eksik parçalardan bütünü tasarlamak

İnsanın dış dünyanın gerçekliğini algılaması, dolayısıyla da kavraması hep sınırlı ve sonludur. Elindeki bu sınırlı ve sonlu parça bilgilerden, tümel gerçekliği tasarımla ve çıkarsamayla elde eder.

Örneğin, Orta Çağ haritalarına baktığımızda, Arabistan Yarımadası ile Afrika’nın ortadoğu boynuzu (bugünkü Somali) birleşiktir. Bunun nedeni, haritayı yapanların kendi zamanlarında ulaşabildiği coğrafya bilgisinde, oraların bilgisi eksikti. Böylelikle, haritanın o bölümünü kesip çıkarmış gibi bir görüntü yaratıldı.

Ayrı örnek üzerinde gidersek:

Malumunuz, dünya yuvarlaktır, haritalar ise düzdür. İkisinin farklı bütün-parça ilintisi taşıyabilecekleri o zamanlar akla gelmiyordu. O nedenle, boylamların ve enlemlerin eğriliği düz haritalara yansıtılırken, hesapta olmayan sonuç kaymaları oluyordu. İşte o nedenle, Arap ve Latin harita ölçeklerinin birbirinden farkılılığı sonucu, her ikisini de birarada kullanan Colomb, gerçekte gittiğinden daha uzun bir yol kat etmiş olduğunu ve Hindistan’a vardığını sandı. O nedenle, bugün bile hala Kızılderililer’e ‘Hintli’ der solukbenizliler.

Benzeri bir örnek de kimyadan verelim:

Mendelyev’e gelindiğinde, 92 temel elementin 60’ı biliniyor durumdaydı. Mendelyev, bu 60 parçadan 92 parçalık bir bütünü, yani Periyodik Tablo’yu tasarladı. Bunu yaparken, yine elindeki bilgilerin eksikliğinden bazı elementlerin ağırlıklarını biraz yanlış hesapladı ama temel zihniyeti doğruydu.

Bugüne gelelim:

Mikro-mikro ve makro-makro evrendeki varlıkların görüntülerini, ışık kullanmadan, kimi ses dalgaları kullanarak, kimi görünür ışık olmayan radyo dalgaları kullanarak elde ediyor ve onları sanki çıplak gözle izliyormuşuz gibi bir duruma dönüştürüyoruz. O nedenle, astronomik fotoğrafların çoğunda ‘yanlış renk’ yazar, çünkü uzak gök cisimleri bildiğimiz renklerde, hatta herhangi bir renk taşıyor olmayabilirler.

Dönelim ilk örneğimize:

Dünyanın birebir haritası aslında çıkarılamaz. Bunun nedeni fenomenoloji ile epistemeloji ayrıksılığıdır. Keza, mikro-mikro ve makro-makro evrenin haritası da gündelik ölçeğimizde çıkarılamaz.

O nedenle, parça ve bütün arasında birebir örtüşüklük yoktur. O nedenle, parçaların toplamının bütünden büyük veya küçük olduğu sistemler tasarlarız.