Felsefe Tarihi’nde Eudaimonia

Felsefe, genel olarak ‘düşünmek ve sorgulamak’  anlamları üzerine kurulmuş bir bilgelik yolculuğudur. Bireylerden hareketle toplumsal dönüşümleri sağlayan en önemli mekanizmadır bana göre.

           Tarih boyunca bilimsellikten ayrılmayan ve varoluşu anlamlandır-maya çalışan felsefenin bir konusu olan ‘mutluluk’ kavramı, günümüzde yavaş yavaş yerini geçici hazlara ve anlık amaçlara bırakmaktadır. Bu gidişatın nedeni olarak da felsefeye yöneltilen ön yargılı tutumları ve yeterince verilmeyen önemi gösterebilirim[2].

            Felsefenin insan ruhunun açlığını dindirecek ruhsal mutluluk ideası, derin anlamlar barındıran ve bir yolculuk şeklini ön gören eudaimonia’da karşılık bulmaktadır.

            Aristoteles, etik alanındaki en önemli eser olarak kabul edilen ‘Nikomakhos’a Etik’ kitabında, insan yaşamının amacının mutluluk (eudaimonia[3]) olduğunu belirtir. Ayrıca bu mutluluğu akıl ve erdem gibi kavramlarla ilişkilendirir. Bu açıdan Aristoteles’in bu eseri, mutluluğa erişmek için bir erdemler kılavuzu şeklinde de kabul edilir.

            Aristoteles’e göre insanların birtakım amaçları vardır. Bu amaçlar bir meslek sahibi olmak veya mesleğinde iyi bir konuma gelmek için çalışmak gibi yüzlerce kısa vadeli amaçlarla birlikte bir de nihai amaçlar vardır. Aristoteles, tıpkı Sokrates ve Platon gibi bu nihai amacın eudaimonia, yani mutluluk olduğunu öne sürmektedir.

            Mutluluk, bütün insanlığın kendini gerçekleştirmesini sağlayan bir hedef olarak değerlendirilmelidir. Ayrıca mutluluğa, başka bir şeyin aracı olarak değil, salt kendisi için değer verilmelidir. Yani mutluluğu daha değerli kılacak hiçbir şeye; şarta bağlanmamasının gerektiğini belirten Aristoteles, mutluluğun bu çerçeve içinde gerçek bir yaşamın adı olduğunu söyler.

            Bu bağlamda felsefi bir mutluluk arayışından söz etmek için anlık, geçici ve çıkarcı eğilimli haz anlayışına büyük bir güçle karşı çıkan Aristoteles, mutluluğu akla uygun ve erdemli faaliyetlerin belirlediği bir hayat olarak tanımlar.

            Bu noktada bir erdemi ya da erdemli bir eylem tarzını tanımlayan şeyin akıl olduğunu söyler. Bununla birlikte Aristoteles, insanın erdemli olabilmesi için öncelikle iyi yetiştirilmesi ve doğru davranmayı öğrenmesi gerektiğini belirtir. Yani aile ve çevrenin etkileri burada önemlidir.

            Burada Aristoteles’in dikkatini bir insanın birinci sınıf bir doktor, usta bir marangoz, yetkin bir öğretmen veya mükemmel işler çıkartan bir ressam olması değil de çok daha genel erdemler olan insanı insan yapan faziletler çeker. Bu erdemler cesaret, ölçülülük, adalet, dürüstlük, cömertlik ve dostluk gibi erdemlerdir[4].

            Felsefenin bu yolu, bizi; etik anlayışın, erdemin, değer yargıları ve aklın ön planda olduğu süreçte kalıcı bir mutluluğa ulaştıracak bir yoldur. Son yıllarda insanlarda gördüğümüz pesimist (kötümserlik) akımlar, kendimizi anlayamadığımızdan ve genel anlamıyla erdemli bir yol çizemediğimizden kaynaklanmaktadır[5].

            Bu nedenlerle artık felsefeye kulak vermeye ihtiyacımız var. Aksi takdirde geçici hazlar ve öncü hedefler uğruna kalıcı mutluluğa erişemeden yaşlanacağız.