İttihat ve Terakki Cemiyeti'nde neden Lider yoktu?

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde 1912 Genel Kongresine kadar başkanlık diye bir mevki yoktu. Ancak cemiyetin örgütlenmesinin sonlarına yaklaşırken ön plana çıkan, lider olarak niteleyebileceğimiz üç isim belirmişti. Bunlar Enver, Talat ve Cemal‘dir. Temsil ettikleri sınıfa göre siyasi lider Talat, askeri lider Enver, donanma konusunda lider Cemal’dir. Bunların dışında Selanikli Dr. Nazım, Resneli Niyazi, Prens Sabahattin gibi isimler de vardı.  

Mustafa Kemal’in İttihat ve Terakki Cemiyeti için eleştirisi cemiyette bir liderin ve amaç birliğinin olmaması üzerinedir. Enver Paşa bu konu üzerine  bir çok ihtilalci örgütün önderlik kavgası yüzünden yıkıldığını bu nedenle İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin öndersiz, başkansız bırakıldığını söylemiştir.. Bu tespitin gerçekçi olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü Cemiyetin örgütlenmesinin sonlarında iktidarı ellerinde tuttukları dönemlerde Enver, Talat ve Cemal arasında iktidar mücadelesi yaşanmış, birbirlerini saf dışı bırakma konusunsa faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bunu verdikleri emirlerde ve birbirlerine yazdıkları mektuplarda görebiliriz.

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde liderin bulunmamasını örgüt içi demokrasinin bulunmasına da bağlayabiliriz. İttihat ve Terakki’nin ülkenin çoğu yerini kapsayan geniş bir örgütü vardı. Her yıl örgütün genel kongresi yapılırdı. Burada kongreden sonra en yetkili organ olan Genel Merkez seçilirdi. Cemiyette başkanlık yerine Genel Katip vardı o da lider konumunda değildi. Şevket Süreyya Aydemir’in deyişiyle Tek adam yoktu, ortaklaşa önderlik vardı. Talat ve Enver sivrilse de Genel merkezin önemi hiçbir zaman azalmadı.

İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin parti içi demokrasiye sahip olmasını Sina Akşin, cemiyet üyelerinin okumuş üyelerden oluşmasına bağlar. Günümüzdeki partilerde Kongrelerin siyaset, ideoloji, program belirleme, önder belirlemede bir ağırlığı yoktur. Günümüz partileri için lider her şeydir.  İttihat ve Terakki’de ise Örgütün okumuş, seçkin üyelere sahip olmasının, çalışmalarında lider ya da tek adama ihtiyaç duymamalarına yol açtığını söyleyebiliriz.

Kaynaklar

Akşin, Sina. Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İmge Kitabevi. Ankara, 2014.

Aydemir, Şevket Süreyya. Enver Paşa. Remzi Kitabevi.

Dr.Alev Coşkun - Enver/Talat/Mustafa Kemal (Karşıt Görüş - Balçiçek Pamir) 27.04.16