Kazakistan’da Seçim Heyecanı

Kazakistan 9 Haziran 2019'da Cumhurbaşkanlığı seçimlerine gidiyor. Bu süreç, bilindiği gibi 19 Mart 2019’da Kazakistan’ın Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in beklenmedik bir şekilde istifa kararı almasıyla başladı. Böylece Avrasya’nın yükselen yıldızı olarak tanınan ülkede siyasi ve demokratik istikrarın devamlılığını sağlamak adına yumuşak bir iktidar değişimi süreci de başlamış oldu.

Gelecek yıllarda Kazakistan’daki bu dönüşümün Orta Asya bölgesinde ve BDT’ye üye tüm devletleri de etkilemesi beklenebilir. Ancak, Kazakistan lideri tarafından verilen bu karar, günün şartları ve stratejik açıdan bakıldığında doğru bir karardır.

Bağımsız Kazakistan Cumhuriyeti'ni bir devlet için kısa bir zaman dilimi sayılabilecek çeyrek asırda uluslararası toplumun saygın bir üyesi haline getiren Nursultan Nazarbayev’in istifası yurt dışında olduğu gibi yurt içinde de şaşkınlıkla karşılandı. Kimse böyle bir şey beklemiyordu. Ancak, Nazarbayev istifasının gerekçesini açıkladığında, genel olarak insanlar bunu doğru algıladı. Çünkü, bilge politikacı Nazarbayev yaşının ilerlediğini görmüş ve böyle karara varmak zorunluluğu hissetmiş olmalıydı.

Çünkü, o bu kararının sebebini şöyle açıklıyor:

“Her neslin kendi sorunlarını çözmesi gerekiyor. Ben ve benim neslimiz ülke için elimizden gelen her şeyi yaptık. Sonuçlar sizin tarafınızdan bilinir. Dünya değişiyor ve yeni nesiller geliyor. Bu tabiatın kanunu. Her nesil kendi zamanlarının sorunlarını çözmelidir. Onlar ülkeyi daha da iyi hale getirmeye çalışsınlar.”

Nazarbayev, işte bu sözlerle açıklıyordu istifasını Kazakistan halkına yaptığı sesleniş konuşmasında. Aslında bu sözler iki kat anlamlıydı, çünkü 2019 Kazakistan’da “Gençlik Yılı” olarak ilan edilmişti.

Bir devlet başkanının görev süresi dolmadan kendi isteğiyle istifa etmesi dünyada nadir görünen olaylardandır. Genelde dünya tarihinde görevi başında hayata vefat eden politikacılara daha sık rastlanır. Mesela, geçtiğimiz 2018 yılı Eylül ayında Vietnam Cumhurbaşkanı Tran Dai Quang öldü. Daha uzaklara gitmeden bölge ülkelerine baktığımızda 2003’te Azerbaycan’da Haydar Aliyev, 2006’ta Türkmenistan Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov ve 2016’da Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov görevlerini ifa ederken ani bir şekilde vefat etmişlerdi. Elbette, iktidarın tepe noktasında bu gibi beklenmedik olağanüstü gelişmeler, iktidar mücadelesini tetikleyeceğinden, ülkeyi huzursuzluğa, hatta bir karmaşaya da sürükleyebilir. Bu durum Kazakistan gibi yeraltı ve yerüstü zenginlikleri ile konumu itibarıyla stratejik öneme haiz ve çok uluslu bir ülke için daha fazla geçerlidir.

İşte böyle bir belirsizlik ortamında Nazarbayev kendisi için zor, fakat ülkesinin geleceği için en uygun kararı verdi. Ayrıca, Nursultan Nazarbayev iktidar değişiminin pürüzsüz gerçekleşmesini sağlamak adına siyasetten tamamen uzaklaşmadı ve iktidardaki Nur Otan Partisi ile Güvenlik Konseyi başkanlık görevlerini elinde tuttu.

Bu arada, Kazakistan Anayasasına uygun olarak, 9 Haziran seçimlerine kadar cumhurbaşkanlığı yetkileri Senato Başkanı Kasım-Jomart Tokayev’e geçti. Tokayev bağımsızlık döneminde uluslararası alanda isim yapmış bir Kazak devlet adamıdır. Senato başkanlığından önce uzun süre Kazakistan dışişleri bakanı olarak görev yapan Tokayev 2011-2013 yıllarında Birleşmiş Milletler Genel Sekreter Yardımcısı olarak da görev yaptığı için Kazakistan dışında da iyi tanınmaktadır.

Nazarbayev ulusa sesleniş konuşmasında onun vasıflarını şöyle tanımlamaktadır:

“Kasım-Jomart Tokayev İngilizce ve Çince bilmektedir.Yönetici pozisyonlarında çalışarak kapsamlı deneyimler kazanmıştır. Ülkenin dış politikasının oluşumu yıllarında Dışişleri Bakanı, Başbakan Yardımcısı ve Başbakan, Senato Başkanı görevlerini yürütmüştür. Ülkemizi, ekonomisini ve politikasını çok iyi kavramış durumdadır. Birleşmiş Milletler Genel Sekreter Yardımcısı olarak çalıştı. Bu kendisine diplomat olarak gösterilen değerin ve Kazakistan’a olan büyük güveninin bir tezahürüdür. Kasım-Jomart Tokayev Kazakistan'ın bağımsızlığının ilk günlerinden beri benimle birlikte çalışıyor. Onu iyi tanırım. Dürüst ve sorumlu bir kişidir. Ülkemizin iç ve dış politikasını çok iyi biliyor. Tüm programlar onun katkısıyla geliştirildi ve kabul edildi.”

Nazarbayev Nur Otan Partisi’nin 23 Nisan 2019’daki olağanüstü kurultayında cumhurbaşkanlığı seçimi için partinin adayı olarak Kasım-Jomart Tokayev'i gösterdi.

Genel olarak baktığımızda, Kazakistan’da olağanüstü başkanlık seçimleri kararını birçok uluslararası uzman ve siyaset bilimci olumlu bularak desteklemektedir. Kazakistan'ın yetkili makamlarının, demokratik normlara bağlı kalarak vatandaşlarına, devlete liderlik edecek bir sonraki liderlerini kendi hür iradeleriyle seçmesini temin etmesi çok yerindedir.

Demokratik seçimler, elbette halka, ülke yönetiminde görmek istediği lideri seçmesine imkan verecektir. Bununla birlikte, en önemlisi, bu seçimler Kazakistan’da demokratik geleneklerin gelecekte sağlam bir biçimde yerleşmesine önemli bir katkı sağlayacaktır.

Çünkü, Kazakistan’daki böyle tarihi bir olay açıkça iz bırakmadan geçmeyecektir. Uzun yıllar sonra ilk defa, Kazakistan halkı içinde cumhurbaşkanlığı görevinde uzun yıllar tecrübesi olan bir ismin olmadığı bir oy pusulasındaki listeden bir tercih yapacaktır. Bunun için pusulada adı yer alacak yedi cumhurbaşkanı adayını ayrı ayrı dinleyecek ve vaatlerinin gerçekçi olup olmadığını anlamaya çalışarak doğru kararı vermeye çalışacaklar.

İlk defa bir kadın adayın da yer aldığı seçimde yarışacak isimler şunlardır:

1- Kasım Jomart Tokayev (Nur Otan Partisi)

2- Amangeldi Taspihov (Kazakistan Sendika Fedarasyonu)

3- Jambıl Ahmetbekov (Kazakistan Komünist Halk Partisi)

4- Daniya Espayeva (Ak Yol Partisi)

5- Sadibek Tügel (Büyük Bozkır Kartalları Hareketi)

6- Amirjan Kosanov (Millet Kaderi Hareketi)

7- Tölevtay Rakımbekov (Oba Partisi)

Kazakistan Anayasası’na göre, cumhurbaşkanlığına toplumsal dernekler ve siyasi partiler aday gösterebiliyor. Ayrıca adaylarda doğuştan Kazakistan vatandaşı olması, son 15 yılını ülkede yaşaması, üniversite mezunu olması, 40 yaşından küçük olmaması, kamu sektöründe en az 5 yıllık tecrübe sahibi olması ve Kazakça bilmesi şartı aranıyor.

Seçimlerde Kazak halkını zorlu bir sınav bekliyor. 9 Haziran 2019 tarihinde 07.00-20.00 saatleri arasında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 11 milyon 814 bin seçmen 14 eyalet ve 3 büyükşehirde kurulacak 10 binden fazla sandıkta oy kullanacaktır. Seçimlerin uluslararası teşkilatlardan çok sayıda gözlemcinin yanı sıra 28 ülkeden 100'ün üzerinde gazeteci tarafından izlenmesi bekleniyor.

Öyle sanıyorum ki, Nazarbayev tarafından desteklenen ve devlet tecrübesi tüm diğer adaylardan fazla olan Kasım-Jomart Tokayev bu seçimlerde oyların çoğunluğunu kazanacaktır. Çünkü, Tokayev adaylar içinde Nazarbayev tarafından temelleri atılan gelişim programını başarılı bir biçimde uygulayarak Kazakistan’ın Avrasya’daki yükselişini devam ettirecek en uygun isim olarak görülüyor.

Uzun yıllardır Kazakistan’ı yakından takip eden bir akademisyen olarak beklentilerimin ve öngörülerimin gerçekleşeceğini ve bu tarihi seçimlerin ülke için yeni bir milat olacağını düşünüyor ve seçimlerin Kazakistan’a ve tüm Türk dünyasına hayırlı olmasını temenni ediyorum.