Modernizmin Gizli Yasaları (2)

Modernizmin tüm faaliyetlerinde ortaya çıkan altı “gizli yasa” vardır diyerek söze girmiştim bir önceki yazımda. Modern toplumların eylem kodlarını programlayan bu gizli yasalar Toffler’a göre, altı temel bileşenden oluşmaktaydı: Standartlaşma, uzmanlaşma, senkronizasyon, toplanma, büyüklük, merkezileşme.

Modernizmin örtülü dinamiğini ortaya çıkarabilmek için ilk ikisini, “standartlaşma” ve “uzmanlaşma”yı ele almıştık. Bu yazıda da, “senkronizasyon” ve “toplanma”yı mercek altına tutacağız.

“Senkronizayon” ile vurgulanmak istenen; doğumdan başlayarak bebeklik-çocukluk-gençlik-yetişkinlik-yaşlılık dönemlerinde eğitimde, rollerde, görevlerde, davranışlarda senkronizasyon. Bir önceki yazıyla birleştirdiğimizde, “uzmanlaşmış standartların senkronizasyonu”.

“Toplanma” ise; standart uzmanların mikro sistemlerde, standart mikro sistemlerin ise standart alt sistemlerde toplanması. Sonuç olarak karşımıza çıkan: “Uzmanlaşmış standartlardan oluşan senkronize topluluklar”.

Bu tanımlar bağlamında modern zamanlarda ortaya çıkan çöküşleri şöyle fotoğraflayabiliriz:

Senkronize hale gelmiş roller, süreçler, sosyallik, yaşamlar sonucu insanların yaşadığı demotivasyon, bıkkınlık, tembellik, verimsizlik.

Toplanma sonucu ise; gücün denetimle ilişkilendirilmesi bağlamında toplulukların yaşadığı kitle psikolojisi, kapalılık, sömürü, tepkisizlik biçiminde karşımıza çıkan kırılma noktaları.

Bu kuramsal girişin ardından ilk olarak günümüzde yapısal bozulmalara ve kavramsal erozyonlara uğrayan aile, okul, fabrika, devlet, sermaye, iletişim ve yönetim gibi toplumsal örgütlenmenin temel kurumlarının modern koşullara göre kısa tanımlarını yapalım, ardından postmodern durumlarını değerlendirelim.

AİLE’nin modern durumu: Tüm dünyanın sanki “tek bir aile” gibi aynı zamanlarda uyanması, kahvaltı etmesi, işe gitmesi, eve dönmesi, yatması, sevişmesi, uyuması. İnsanların kentlerde, çalışanların işyerlerinde, çocukların okullarda, yaşlıların huzur evlerinde, hastaların hastanelerde, suçluların cezaevlerinde toplanması.

AİLE’nin postmodern durumu: Esnek zaman yönetimi. Biçimde değil, ilişkilerde senkronizasyon: Bağlılık, duyarlılık, paylaşım, katkı. Yuvaya dönüş: Kent dışında yerleşim, kalabalık ve karma aileler, evde çalışma, ev işlerinde elektronik yardımcılar.

OKUL’un modern durumu: Ders yılının başlangıç ve bitişleri, ara tatiller, ders programları, teneffüsler, “zil” şartlı refleksi. Çocukların okullardaki sınıflarda toplanması, okula aidiyet.

OKUL’un postmodern durumu: Eğitim zaman ve mekândan bağımsız, yaşam boyu süren bir aktivite. Eğitimin okullarda yapılması şart değil. Eğitimin emekle, siyasal mücadeleyle, topluma hizmetle, eğlenceyle, yaşamla birleşmesi.

FABRİKA’nın modern durumu: Fabrikalarda toplanma. Vardiya sistemi ve aralara serpiştirilen standart uzunluktaki kahve molaları, izinler gibi dinlenme süreleri. Kişi ya da küçük bir grubun yapamayacağı işler için teknoloji. Pazar için toplu pazarlama.

FABRİKA’nın postmodern durumu: Esnek çalışma saatleri. Otonom alt sistemlerin senkronizasyonu. İnsanların fabrikalardan/kentlerden evlerine/köylerine dönüşü sonucu ortaya çıkan ev endüstrisi. Üretim araçlarının sahibi olarak “cogniterya”. Niş pazarlama.

DEVLET’in modern durumu: En büyük bütünleştirici olarak devlet. Alt yapı ve üst yapıdan oluşan devlet mekanizması. Bütün yurttaşların tek bir kuruma, devlete aidiyeti. Devletin gücünün kaynağı, bütünleştirme sürecini denetim altına almak.

DEVLET’in postmodern durumu: Devletin yapamadıkları ve satın alamadıkları bağlamında “gücü her şeye yeten” devlet rolünün sorgulanması. Sınırlı ve sorumlu optimal devlet anlayışı. Devletin misyonu olarak bireye hizmet etmek, hak ve özgürlükleri güvence altına almak. Yeni devletin güç kaynağı “işlev”.

SERMAYE’nin modern durumu: Ekonomik ilişkilerin birbirine bağlanmasıyla senkronize hareket eden sermaye. Kişi ya da küçük bir grubun toplayamayacağı kadar büyük sermaye olarak teknoloji. Ortaya çıkan büyük şirketler, tröstler, tekeller.

SERMAYE’nin postmodern durumu: Küresel ağda hareket eden sermayenin yeni düzenleyicisi olarak ulusal sınırları tanımayan enformasyon. Uluslar aşırı ekonomide orta ve küçük boy işletmeler.

İLETİŞİM’in modern durumu: Mesajların senkronize dağıtımını sağlayan haberleşme şebekesi. Dağıtımda zamanlama: Haber saatleri, eğlence programı saatleri gibi. Bireyin davranışlarıyla ekonomik üretimi birbirine kaynaştırarak sisteme hizmet etme.

İLETİŞİM’in postmodern durumu: Tek senkronizasyon yerine çoklu senkronizasyon. Çok boyutlu ve sürekli devinimin, karmaşıklığın uyumu. Büyük bütünü-kitleyi çözme ve serbest bırakma. Yerele ve özele yönelme.

YÖNETİM’in modern durumu: Ast-üst kavramları, emir-komuta zinciri, kontrol alanı. Birbirinden izole olmuş departmanlarda toplanma.

YÖNETİM’in postmodern durumu: Bireysel vizyon-paylaşılan vizyon senkronizasyonu. Otonom çalışma grupları, tam yetki ve sorumluluk devri. İletişim, enformasyon akışı, açık sistem modeli bağlamında şeffaflık, açık ofisler, geri bildirim.

Modern-postmodern dinamiği kapsamında yaşamdaki postyapısal çözülmeleri analiz etmeye ve “iyi yaşam” ile “tasarım” arasındaki ilişki hakkında argümanlar geliştirmeye devam ediyoruz. Gizli yasanın son iki bileşeni olan “büyüklük” ve “merkezileşme”, bir sonraki yazıda…