Öğle Yemeğinden Sonra On Saniye

Yazan:Uçar Demirkan

D-DÖRDÜNCÜ BÖLÜM. Dokunma duyusu

Ahmet, sol eliyle kulağını kaşıdı. Bu arada, dokunma duyusu nedir, nasıl oluşur? diye düşündü.

Dokunma duyusu, tüm bedenimizi saran derinin bir varlığa değmesi ile ya da herhengi bir şeyin ve olgunun deriye basınç yapması ile ortaya  çıkan duyudur.

İki türlü dokunma duyusu vardır.

Savunma sistemi: ağırlığa karşı  ve beklenmedik dokunmalarda ortaya çıkar.

Ayırım yaptırıcı sistem: Varlıklar ve olgular hakkında bilgi edinilmesine yöneliktir.

Dokunma duyuları; sert, yumuşak, düz, pürüzlü, keskin, kör, kaygan, yapışkan, yaş, kuru, sıcak,  soğuk olmaktadır.

Tüm tenimiz,dokunma duyusunun bulunduğu alanlardır. Dokunmayı algılayan dokunma sinirleri, derinin tamamına yayılmıştır. Ancak, asıl dokunma duyu organı; el, parmaklar ve parmak uçları olmaktadır.

Dokunma duyusunun şiddeti, bedenin değişik yerlerinde  ve kişiden kişiye farklılıklar  göstermektedir.

Körler, görme duyusu eksikliğini dokunma duyusu ile giderirler. Hatta, dokunarak renk ayırımı yapan (sonradan olma) körler  bile vardır.

Dokunma duyusu, anne karnında gelişen ilk duyudur. Doğumdan sonraki ilk beş ayda dudaklar ve dil dışında dokunma duyusu tam gelişmiş değildir. Bu  nedenle, yeni doğan bebeğin eline iğne batırılsa tepki vermez. Bebek, aile bireylerinin kendisine dokunmasından hoşlanır. Fazla dokunulmayan bebeklerde büyüme geriliği gözlenmiştir.

Diğer duyularda olduğu gibi, dokunma duyusunda da varlıkların fiziksel enerjisi algılanır ve sinirlerce duyuya dönüştürülür. Tüm duyumlarda bir alt eşik bir de üst eşik vardır. Kişioğlu, bu iki eşik arasındaki uyarıları algılar. Aynı türden uyarıya uzun süre maruz kalınırsa adaptasyon (alışma,duyarsızlaşma)  ortaya çıkar.

Derideki sıcaklık soğukluk noktaları, diğer dokunma algılama noktalarından farklıdır. Acı ve sızı iç organlarda çok az duyulur. Ağrı duyusu da dokunma ile oluşur.

Deri, üst deri ve alt deri olarak iki tabakadır. Üst  deride duyu sinirleri bulunmamaktadır. Kan damarları, duyu hücreleri, duyu sinirleri alt deride(epidermus,endoderm) bulunur.

Bedenin her yerindeki derideki duyu hücreleri dağılımı homojen(tek  tip yapıda)değildir. Ayrıca, derideki duyu hücreleri duyuların türlerine göre(sertlik, acı gibi)uzmanlaşmışlardır. En duyarlı deri parmak uçları ile dudaklardadır. Parmak  uçlarında en çok alıcı hücre bulunmaktadır. Bir santimetre karede 2.500 dolayında duyu alıcı hücre bulunduğu varsayılmaktadır.

Deri, 16.000 santimetre kareyi kaplayan en geniş duyu organımızdır.

Her duyuda olduğu gibi, dokunma duyusunun gelişmesinde ve çalışmasında dikkat çok önemlidir. Deri duyumlarını, tek tek sinir hücreleri değil “duyu hücre örüntüleri-guruplaşmaları-“algılar. Bu hücreler karmaşık yapılı olup biri birleriyle sürekli ilişki içindedirler. Alt derideki dokunma duyu hücreleri, duyumu alıp beyindeki dokunma-hissetme merkezine iletir. Algılama burada olur.

Sevinç, korku, heyecan gibi durumlarda  beyinden gelen emirlerle sinir hücreleri kıl kaslarını gerer ve kıllar dikleşir. Ürperme olayı oluşur. Tıpkı korkan bir kedinin kıllarının dikleşmesi gibi.

Deride, çeşitli uyarılara dönük alıcılar vardır. Deri, mekanik enerjideki değişmeleri dokunma ve basınç alıcıları ile alır. Bunlar, mekanik enerjiyi elektro kimyasal enerjiye dönüştürürler. Bunları, dokunma sinirleri impulslar(darbeler) olarak beyindeki merkeze taşır ve algılama beyinde tamamlanır. Uzmanlaşmış sinir uçları(Merkel diskleri, Ruffini sonlamaları, Pacini cisimciği, Meisner cisimciği, Krause soğanı)adlarını alırlar. Ancak, tüm bu sinirlerin, aynı zamanda ortaklaşa bir bilinçle çalıştığı düşünülmektedir.

Dokunma duyusu, bir milisaniyeden az bir sürede beyne ulaştırılmaktadır.  Dokunma duyusu merkezi,  beynin tam ortasında yer alır. Pacietal lobda, motor korteks temporal lob ve angüler girus’ün ortasında yer alır.  Diğer yandan, dokunma duyusunun öğrenme sürecinde önemli bir rolü vardır. Çünkü, öğrenme alanı angüler girus dokunma hücresinin yanında yer alır.

Bebek, dokunarak öğrenir. Her dokunuşta hem dokunma merkezi hem bellek çalışır.

Dokunma duyusu bozuklukları ve hastalıkları bulunmaktadır.

10-45 C derece  arasındaki sıcaklıklarda deri sürekli olarak dokunmuş durumda kalırsa, deri zarar görebilir.

Stereognazi, varlıkları elle dokunarak tanıma olgusudur. Daha önce bilinenler tanınabilir.

Grafestezi, gözler kapalıyken avuç içine yazılan yazının anlaşılması olgusudur.

Deri yaralanmalarında ve yanmalarında  da dokunma duyusu zarar görür. Deri yanmaları:

Asit, baz, deterjan ile temaslarda-Güneş ışınlarının zararları altında uzun süre kalmada ortaya çıkmaktadır.

Usker sendromu hastalığında dokunma duyusu hasar görmektedir.

Tüm deri hastalıkları da dokunma duyusunu etkiler.

Başlıcaları:

Egzama-selülit-sedefhastalığ-,vitiligo-ciltalerjileri-çıban-sivilce-ben-şirpençe-temriye-uçuk-yılancık-emripel -Behçet hastalığı  gibi hastalıklardır.

Zararsız cilt kanseri ve öldürücü cilt kanseri kastalıkları da bulunmaktadır.

Bazı deri hastalıklarının tanısında dermatoskop diye bir alet kullanılmaktadır.