PANDEMİ'NİN HATIRLATTIKLARI

             Bazı kelimeler ilk duyduğumda bende sihirli bir etki bırakır. Duyduğum andan itibaren beynimin içinde hummalı bir araştırma başlar. Bulduğum her makaleyi, her bilgiyi okurken ve de araştırırken bulurum kendimi. Mesela yıllar önce Bilim ve Teknik dergisinde bir araştırma yazısı olarak ‘’turbalık ‘’ la ilgili bir yazı okuduktan sonra abartısız bir hafta boyunca konuyla ilgili bulduğum her yazıyı okumuştum. Nedenini bilmiyorum ama bu kelime bana hala acayip enteresan gelir. Turbalık asidik torf toprağından oluşan ve ölmüş bitkilerden meydana gelen sulak alanların adıdır.  Doğanın böbrekleri gibidirler. Turbalıklar sulak alanlardaki ölü bitki artıklarının üst üste yığılmasıyla oluşan oksijensiz ve asidik ortamlardır. Bir turbalık yüzyıllar içinde oluşur. Ormanlardan daha fazla karbondioksit depolar, yağmur suyunu depolayıp suları bir filtre gibi süzerler. Dünyanın en büyük turbalığı Batı Sibirya’da bulunur ve dünya üzerindeki birçok turbalık dünya mirası listesindedir. Turbalığa es kaza düşen bir canlı ilk günkü gibi kalır. Bilim Teknik dergisinde okuduğum yazı da aslında bu Silkeborg müzesindeki Tollund Adamı üzerineydi.

            Portekizce ‘’Saudade’’ kelimesi de ilginç gelen diğer bir kelimemdir. Anlamı bir kimsenin yokluğunda hissedilen derin özlemi ve bir zamanlar kaybettiğin bir şeyin bir daha asla senin olamayacağını anladığın an yaşadığın his demekmiş. Kelime kısa ama anlamı oldukça derin. Bu kelimeyi bir romanımda kullanmış olmaktan ayrıca mutluluk duyuyorum. Ve bu kelimeyi her okuduğumda evladı ölmüş anne babalar gelir aklıma…

             Konudan çok sapmadan yeni kelimemi ise Corona Salgını sayesinde öğrendim. PANDEMİ! Şu ana kadar bu kelime ile hiç karşılaşmamıştım. Duyduğum andan itibaren herkesin gündemi corona iken benimki pandemi oldu.

            Her şeyden önce kelimenin etimolojik kökeni Eski Yunanca. Yunanca’da tüm anlamına gelen Pan ve insanlar anlamına gelen Demos’tan oluşuyor. Birleşik genel anlamı ise çok geniş bir alanda yayılan ve etkisini gösteren salgın hastalıklara verilen genel ad. WHO ( Dünya Sağlık Örgütü)’ya göre bir hastalığın pandemik olması için üç koşulun gerçekleşmesi gerektiğini belirmektedir,

1­. Nüfusun daha önce maruz kalmadığı bir hastalığın ortaya çıkışı

2. Hastalığa sebep olan etmenin insanlara bulaşması ve tehlikeli bir hastalığa yol açması

3. Hastalık etmeninin insanlar arasında kolayca ve devamlı olarak yayılması.

            Yani hastalıktan ne kadar çok insanın öldüğünden ziyade küresel olarak bulaşması birinci kriter. Misal tüm dünyada kanserden ölen insan sayısı çok olmasına rağmen bulaşıcı olmaması dolayısıyla pandemik sayılmaz. İster istemez bu kelime bizi geçmiş zamanlardaki pandemik salgınlar nelerdi çağlayanına doğru sürüklüyor.

               Geçmişe baktığımızda tarihin tozlu sayfalarında artık bir mite dönüşmek üzere olan salgınları görüyoruz. Bunları tekrar hatırlayacak olursak,

*1347-1351 yılları arasında Avrupa’da yaşanan ve büyük bir yıkıma sebep olan Büyük Veba Salgınında Avrupa’nın yaklaşık üçte birinin öldüğü söylenmektedir. Salgın Orta Doğu, Hindistan ve Çin’de de yaklaşık 75 ile 200 milyon kişinin ölümüne sebep olduğu biliniyor.

*1817’de Birinci Kolera Salgını Kalküta yakınlarında ortaya çıkmış, oradan Güneydoğu Asya, Ortadoğu’ya, oradan da Kuzey Afrika ve Akdeniz kıyılarına ulaşmıştır.  Yaklaşık 110.000 kişi hayatını kaybetmiştir. İkinci Kolera Salgını yine Hindistan’dan Batı Asya’ya oradan Avrupa ve Amerika’ya, Çin ve Japonya’ya sıçramıştır. Tahminen ölüm 200.000 kişinin öldüğü düşünülmektedir., ve 1860-1879 yılları arasında Dördüncü kolera salgını Bengal Bölgesinde Ganj Deltasında ortaya çıkmış ve Müslüman hacılar sebebiyle Mekke’ye kadar yayılmıştır. Salgının ilk yılında 90.000 kişiye yakın ölüm olmuş, sonrasında haccın sonrası ülkelerine döenen hacılar sayesinde Ortadoğu’ya, Rusya’ya, Afrika ve Kuzey Amerika’ya yayılmıştır. Beşinci Kolera Pandemisi 990.000 ölümle, Altıncı Kolera Salgını ise en ağır kayıpla 1.500.000 insanın ölümüyle atlatılmıştır.

*1889 – 1890 yılında yaşanan Rus Gribinde tahminen 1.000.000 kişi ölmüştür ve tarihte bilinen ilk grip salgınıdır.

*1918 -1920 yılları arasında yaşanan H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün başlattığı İspanyol gribi 18 ay gibi bir sürede 50 ile 100 milyon insanın ölmüş olduğu varsayılıyor.

*ü1968 – 1969 yılları arasında Hong Kong gribi yaklaşık bir milyon insanın ölümüne sebep olmuştur. Hastalığa sebep olan A tipi H^N’ virüsü birden fazla alt tipe sahip olan virüslerin bir araya gelerek orijinalinden farklı bir virüs çıkmış ve Antijenik sapma nedeniyle H2N2 virüsünden türemiştir.

*Hıv/Aids yakın tarihimizdeki en büyük pandemidir. 2014 yılı itibariyle dünyada yaklaşık 36,9 milyon insan Hiv virsüne sahiptir ve 2012 yılında 17,2 milyon erkek, 16,8 milyon kadın ve 3,4 milyon 15yaş altı Aidsli hasta tespit edilmiştir.2005 yılında 2,2 milyon insan, 2010 yılında 1,8 milyon insan HİV yüzünden hayatını kaybetmiştir.

           Ve gelelim Corona Virüs Pandemisine! Aralık 2019 da Çin’in Vuhan bölgesinde başlayan ve gittikçe küresel bir felakete dönüşen Corona Salgınında geçmiş pandemik salgınlara nazaran ölüm oranı çok değilse bile teknolojinin ve insanlığın geldiği nokta açısından yayılma hızı geçmişle kıyaslandığında ışık hızında gerçekleşmiştir. Şu ana kadar Çin’deki ölü sayısı 3000’nin üzerindedir.şu ana kadar İtalya’da 827, İran’da ise 354 ölüm vakası oldu.

           İnsanların hayatına bir felaket olarak giren pandemiler, insanlığın kısa bir süre de olsa hız kesmesine, savaş için karşı karşıya gelenlerin sağlık için yan yana çalışmasına sebep olmaktadır. Geçmiş hatalarından ders alırlar mı bilmem ama geleceğe birlikte olurlarsa ulaşabileceklerini görmeleri gerekiyor.

            Pandemi ile ilgili yazıya dökebildiklerim şimdilik bu kadar. Ben araştırmaya devam ederken sizler de,

Ellerinizi sık sık en az 20 saniye sabunla yıkamaya

Kalabalıklardan mümkün olduğunca uzak durmaya

Mümkünse bol bol pijama çay kitap üçlemesiyle hafta sonu tatilinizi geçirmeye gayret ediniz.

Sağlıkla kalın.

13.03.2020/İstanbul