Rusya Türkiye ilişkilerine bir bakış

Soğuk savaş yılları Ankara Moskova ilişkilerinin tarihine dikkat edersek görürüz ki, birisi - diğerinin askeri müdahalesinden savunma olunurdu. Post - Sovyet döneminde ise bambaşka manzaranın izleyecisi olmaktayız. İki devlet Rusya-Türkiye arasındaki ilişkiler, bölgesel ikitisadi işbirliğinden daha da ileri giderek, bölgesel politik güç paylaşımı razılaşmalarının elde edilmesine kadar kalkınıbdır. Her iki devletlerin ortak ilişkileri, bölgelerinde ekonomik manzarası pozitife doğru değişmektedir. 

Başbakan R.T. Erdoğan'ın 2011 yılı 16 Mart tarihinde olağan Rusya devlet ziyareti 20 - yüzyılın 1921'de yılında "Moskova" anlaşmasının imzalandığı günde tesadüf etti. Güney'i Kafkasya bölgesi icin kaydettiğimiz anlaşma tarihi açıdan çok önemli bir gündü. "Moskova" anlaşması Sovyetler Birliği'nin Türkiye ile güney sınırları belirleyen bir belgedir. Basit dilde bu senede Güney'i Kafkasya'nın dağıtım anlaşması gibi de bakılabilir. Sovyetlerin çöküşünden sonra belge de mutabık kalınan sınırları 90 yıl gecmesine rağmen olduğu gibi kalmış. 

Türkiye Rusya ilişkilerini Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra üç döneme ayırabiliriz 

• 1991-2004 yılları ikili ilişkilerin soğukluk dönemi
• 2004-2008 - yılları Ekonomik ilişkilerin başlandığı dönem
• 2008 - 2011 - yılları bölgesel siyasi ilişkilerin başlandığı dönem
• 2011 – yıl Moskova anlaşmasının 90 illiyi ile yeni strateji işbirliği dönemi 

Rusya Türkiye ilişkileri post-sovyet döneminin ilk yıllarında soğukluk yaşanmışdı. Hatta 1999 - yılında Başbakan Bülent Ecevit'in Moskova ziyareti sırasında Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'in görüşmeden vazgeçmişti. Bu manzara ikili ilişkilerde hoş olmayan olay gibi akılda kalıp (1). Ankara sürekli kendi siyasi jestlerile Moskova ile ilişkilerinin yeniden kurmak istediğini bildirse de diğer taraftan bu girişim olumlu karşılanmırdı. Bu soğukluğunda nedenini birçok uzmanlar Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonra bile Kremlin'de siyasetçilerin düşünce tarzının aynı kaldığından görüyorlardı.Post-sovyet dönemi analiz edince de görüyoruz ki, ikili ilişkilerin yeniden kurulmasına Kremlin'de siyasi neslin değişmesi sonucunda olmuştur.
Rusya'da 2000 - yılında yapılan seçimlerde kremle yeni başkanı olan V.V.Putinin gelmesi ile, Moskova Ankara ilişkileri olumlu calarla değişmeye başladı. Türkiye'de de 2002 - yılında Ak partinin iktidara gelmesi bu ilişkilerin hızla kalkınması ile sonuçlanmasına neden oldu. Rusya Türkiye ilişkileri 2004 - yılında 500 - yıl sonra çok önemli olay ile de akılda kaldı. V.V. Putin Rusya lideri olarak Türkiye resmi ziyaret geliyor. Bu ziyaret sırasında iki ülke arasında ekonomik ilişkiler ve bir takım çok yönlü belgeler imzalanır. (2)
2004 – 2008 - yıllar döneminde Türkiye Rusya arasındaki ekonomik ilişkiler iki ülke arasında istatik belgelerde ticaret dengesi artışı ile de değerlendirmek olur. Dört yıl içinde ticaret dengesi 4.727 milyar hacmine ulaşmıştır.
2008 - cil yılında Rusya Gürcistan arasında yaşanan krizinin savaş durumuna gelmesi hemde Kafkasya bölgesinde Ankara Moskova siyasi işbirliğinin başlmasına neden oldu.Türkiyenin Güney'i Kafkasya İşbirliği Platformu'nun kurulması önerisi Kremlin tarafıdan olumlu karşılanmıştır. Bu proje realize edilmesede, en azından Ankara - Moskovanın Kafkasya bölgesinde bölgesel siyasi işbirliğinin temelini koydu. 

2008 - 2011 - döneminde Rusya Türkiye ilişkilerinin aşağıdaki siyasi konularda emekdaşlıqlar ve fikir bölgüleri yapıldı.
a "NATO'nun doğuya doğru genişlemesi" projesi doğrultusunda Gürcistan ve Ukrayna'nın da ittifaka dahil olması konusundaki Rusya'nın itirazları. Buna bağlı olarak Ağustos 2008'de Güney Osetya sebebiyle patlak veren Gürcistan-Rusya çatışması ve kriz sonrası istikrarsızlığı sağlamakla ilgili düşünceler
b. Dağlık Karabağ meselesi sebebiyle Azerbaycan-Ermenistan arasındaki gerginliğin, Minsk Gurubu Başkanı Rusya tarafından yürütülen çalışmalar hakkında görüş teatisi.
c. Nükleer silah ürettiği gerekçesiyle İran'a uygulanan BM şemsiyesi altındaki yaptırımlar, İran'ı ikna, İran-ABD arasındaki gerginliği azaltmada yapılabilecek hususlar üzerinde düşüncelerin karşılıklı ifadesi.
d. Arap-İsrail barış süreci ile ilgili karşılıklı görüş alış verişi.
e. Afganistan-Pakistan'da NATO ve ABD'nin Taliban'a karşı mücadelesiyle ilgili görüş alış verişi.
f. Doğu Türkistan'da Urumçi'de meydana gelen olaylar hakkında fikir teatisi (az bir ihtimalle). (3)
Ekonomik ve enerji güvenlik konuları da gündemde idi
a) Nabucco Doğalgaz Boru Hattı:
b) Güney Akım Projesi
c) Mavi Akım - Projesi
d) Samsun-Ceyhan Petrol Boru Hattı
e) Nükleer santralinin inşası
f) Vizelerin kaldırılması 

2011 yılında 16 Mart'ta Türkiye başbakanının Rusya sonraki ziyareti ikili ilişkilerin güven aşamasına ayak koyması fazla uzmanlar tarafından kaleme alındı. Görüşme sırasında iki taraflı ilişkilerde nükleer santralinin inşası ilişkin görüşmelerin bir sonraki roundu başlandı. Japonya'da bulunan olaylardan sonra Türkiye'nin Enerji Bakanı Taner Yıldız santralın yapımında daha çok güvenliğe önem vermesini Kremlin bürokratların istenileceğini söyledi. (4) Diğer tarafta bu ziyaretin 24 Nisan sözde "Ermeni soykrım" öncesi yapılması ve yolculuk öncesi Erevanla ilişkilerinin düzeltilmesi fikirlerinin seslendirilmesi tesadüf değildi. Anlaşılan Ankara Erevanla ilişkilerinin batının desteğiyle düzeltilmesine artık skeptik yanaşıyor. Erevanla ilişkilerin düzedilmesi diğer taraftan Azerbaycan Ermenistan ilişkilerinin aslı olduğunu anlıyor.
Ankara son 9 yılda Kafkasya bölgesinde yeterince kendi nüfuzunu arttırmaktadır. Zürih protokollerinin imzalanması sırasında Güney'i Kafkasya'da başlanan krizisde bunu görmek olurdu. Kendi otoritesini daha çok bölgesel ekonomik işbirliğine yöneltse de bölgede barışın elde edilmesi için işin yapılmasını önemli olduğunu anlıyor.
Ankara ile Moskova ilişkilerinin Güney'i Kafkasya aspektinde henüz aynı bakış mevcut değil. Moskova halen donmuş sorunların olmasıla bölgede kendi otoritesini kurma niyetindedir. Kreml yeni nüfuz dönemine başlamak için henüz ne politik ne de ekonomik hazırdır. 

Orhan Gafarlı 

İlia state University 

International School for Caucasus Studies (ISCS) 

Kafkassam Gürcistan temsilcisi 

1 http://www.turksam.org/tr/a2024.html 

2 http://www.turkey.mid.ru/hron2_r.html 

3 http://www.turksam.org/tr/a1744.html 

4 http://af.reuters.com/article/energyOilNews/idAFLDE72D0RN20110314?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0