Serbest fiyat mekanizmasının ne işe yaradığının anlaşılamaması

Vücudumuzdaki her organın vücudumuzda hayati bir görevi olduğu gibi tam rekabetin olduğu serbest piyasada arz talep sonucunda oluşan mal ve hizmetlerin fiyat mekanizmasının da ekonomide hayati bir işlevi var. Örneğin vücudumuzda pankreas organı insülin hormonu salgılayarak kanımızda aşırı artan şekerin hücrelerimize girmesini sağlayarak kandaki şeker seviyesini düşürmekte, glukagon hormonu salgılayarak ta kanda aşırı düşen şeker seviyesini dengelemekte. Bunun gibi tüm organların vücudumuzun sağlıklı işleyebilmesi için çeşitli görevleri var. Bu organlardan bir tanesinin dahi iyi çalışmaması ya da çalısmasının engellenmesi sistemin dengesini bozarak sağlığımızı tehlikeye atar.

Buna benzer şekilde tekellerin olmadığı çok sayıda üretici ve tüketicinin olduğu tam rekabet piyasasında arz talep sonucunda oluşan fiyatların da ekonominin sağlığı açısından önemli bir görevi vardır. Bu görev ekonomide kıt kaynakların en verimli şekilde kullanımı için alternatif kullanım alanları arasında optimal dağılımını yapmak hangi mal ve hizmetten ne kadar üretilmesi gerektiği hakkında sinyal vermektir Bu mekanizmanın serbest bir şekilde çalışması devlet tarafından engellendiğinde, bunun yerine merkezi planlama ile devlet fiyatları belirlediğinde hangi maldan ve hizmetten ne kadar üretileceğine piyasa yerine devlet karar verdiğinde kıt kaynaklar onları israf edenlerin eline geçer ve toplumun geneli kalitesiz ürünlere mahkum, bazı mallarda ürün fazlası diğerlerinde yetersiz arz oluşur. Milli Gelirin artışı yavaşlar ve halkın yaşam standardı uzun vadede tatminkar oranda artamaz. 

Enflasyon veya bazı ürünlerde enflasyonun çok üzerinde fiyat artışı hiçbir zaman fiyat mekanizmasının yarattığı bir sorun değildir. Fiyat mekanizması altta yatan bir sorun olduğunu işaret eden bir sinyaldir. Fiyatların artışını sınırlamak ya da dondurmak sorunu halletmez. Aşırı fiyat artışına neden olan sorun ortaya çıkarılmalıdır. Bu sebep te hiçbir zaman o ürünü üreten ya da satanların yaptıkları aşırı zamlar değildir. Çünkü Tam rekabet piyasasında kimse tek başına fiyat belirleyemez. Fiyatları devlet müdahelesi ile dondurup sorun halloldu demek ateşi çok yükselen bir hastanın ateşini ateş düşürücü ilaçla düşürüp tamam hastalık geçti demek gibidir. Yüksek ateş tehlikeli olduğundan elbette bir an önce düşürülmeli ama bununla yetinmeyip hastanın ateşini yükselten hastalık bulunmalı ve tedavi edilmelidir. Ekonomide enflasyon aşırı yüksekse ya da bir ürünün fiyatı enflasyonun çok üstündeyse bu temelde yatan bir sorun olduğuna dair bir sinyaldir. Tıpkı hastanın ateşinin yükselmesinin altta yatan bir sorunu işaret eden bir sinyal olduğu gibi. Devlet fiyatları belirleyip serbest fiyat mekanizmasını işlemez hale getirdiğinde bu sinyaller alınmaz ve altta yatan sorunlar örneğin arz yetersizliği ortaya çıkmaz ama temeldeki sorun ortadan kalkmaz tıpkı hastanın ateşini düşürmenin hastanın vücudundaki hastalığı ortadan kaldırmadığı gibi. 

Serbest fiyat mekanizmasının işlevinin ekonomideki kıt kaynakları alternatif kullanım alanları arasında en verimli kullananlara optimal sekilde dağıtmak ve ekonomideki çeşitli sorunlar hakkında sinyal vermek olduğunu birçok ekonomist 18inci asırdan beri sürekli söylüyor. Ama siyasetçiler dahil toplumun geneli bunu hala bir türlü anlamamış olup fiyatları hala gereksiz bir baş belası olarak görüyorlar. Siyasetçiler bildikleri durumda da bilmezden geliyorlar. Çünkü uzun vadede halkın lehine olan ekonomik politikalar oy getirmiyor. Tersine uzun vadede halkın canına okuyan popülist ekonomik politikalar oy getiriyor. Bunlardan biri de fakir halkı sözde korumak için devletin fiyat belirlemeyi serbest piyasanın elinden alarak kendisinin belirleyerek kar insiyatifini yok etmesi bu yolla kaynakları onları verimsiz bir şekilde çar çur edenlerin eline vererek uzun vadede milli gelirin düşük kalmasına sebep olmasıdır. Ama sorun değil halk devletin halk için faydalı bir şey yaptığını sanıp oy veriyor siyasetçiler için de önemli olan bu. 

Devlet serbest fiyat mekanizmasına müdahele etmemeli, bu piyasanın sağlıklı bir sekilde işleyebilmesi için şart olan güven ortamının oluşması için adalet, bağımsız ve iyi çalışan bir yargı sistemi, yasama, yürütme ve yargı arasında dengenin olduğu bir demokrasiyi kurma ve devam ettirme görevini yerine getirmeli. Buna ilaveten tüketicinin sağlığı ile oynayan tüketiciyi aldatan üreticilere engel olacak yasal düzenlemeleri yapmalı ve tüketicilere zarar vermeye kalkanları cezalandırmalıdır. Örneğin kanserojen olduğu bilimsel olarak ispat edilmiş GDO ( genetiği değiştirilmiş organizmalar ) içeren gıda ürünlerinin üretilmesini ve ithalatını yasaklamalı, gıdalara kanserojen katkı maddelerinin konmasını ve bu tür ithal ürünlerin piyasaya sürülmesini engellemeli, maliyeti düşürerek karını artırmak için inşaattan malzeme çalarak depremde yıkılacak binalar inşa eden müteahhitleri cezalandırmalı,doğada 4 ayda yetişip kesilebilir hale gelen tavukları maliyeti düşürmek için sentetik yemlerle 40 günde yetiştiren sağlıksız tavuk eti pazarlayan üreticilere engel olmalı, çevreyi Karbondioksit gaz salınımı, suları atık maddelerle kirleten fabrikaları önlemeli ve cezalandırmalı. Kısacası devletin piyasaya müdahelesi sadece tüketiciye, hayvanlara ve doğal çevreye zarar verecek uygulamaları engellemek yönünde olmalı serbest fiyat mekanizmasına müdahele ederek değil. 

Rasih Bensan 12 Mart 2013