Türkiye-Rusya krizi nasıl aşılacak?

Türkiye angajman kurallarını uygulamış, Hava kuvvetleri komutanı daha önceden aldığı yetkiyi kullanarak sınır ihlali yapan ve on kez uyarılan kimliği belirsiz savaş uçağının düşürülme talimatını vermiştir. Düşürülen uçağın sonradan Rus uçağı olduğu anlaşılmıştır.

Türkiye hava sahası ihlaline duyarsız kalmamış daha önce değiştirdiği ve dünya kamuoyuna açıkladığı üzere angajman kurallarını uygulamıştır. Dünya kamuoyunda da Türkiye’nin bu tavrı destek bulmuştur.

Daha birkaç gün önce Antalya’ya G20 zirvesinde Cumhurbaşkanı R.Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bir araya gelmiş ve Suriye sınırında herhangi bir hadiseye mahal vermeme konusunda anlaşmışlardı. Buna rağmen Türkiye’nin hassasiyetleri ile dalga geçercesine Rusya tarafından Türkiye’nin hava sahasının ihlali ahlaki olmamıştır.

Olayın ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan ile telefonda görüşen ABD Başkanı Barack Obama'nın, Türkiye’nin ulusal egemenliğini savunma hakkının ülkesi ve NATO tarafından desteklendiğini ifade ettiği Erdoğan tarafından kamuoyuna aktarılmıştır.

Avrupa’nın önde gelen gazetelerinden İngiliz Financial Times gazetesi, Türkiye ile Rusya arasındaki gerilimin Suriye'de IŞİD karşıtı ittifakı "çamura sapladığını" yazarken. Daily Telegraph’inköşe yazarı Con Coughlin, "Putin eğer ateşle oynarsa, sonunda yanacak" başlıklı yazısında, “Putin, ülkesinin savaş uçağının Türk hava sahasında düşürülmesi ile iyi bir ders aldığını” yazıyor.

Türkiye Rusya ilişkileri;

İki ülke arasında 16 Kasım 2001 tarihli asıl hedef bir ticari ortaklık kurmak olan. Ancak; Siyasi İlişkiler, Ekonomik İlişkiler ve Terörle Mücadele olarak üç ana maddede toplanan siyasi ve güvenlik işbirliğini de kapsayan “Avrasya’da İşbirliği Eylem Planı: İkili İşbirliğinden Çok Boyutlu Ortaklığa” belgesinin imzalanması ile başlayan ve takip eden bir dizi benzer anlaşmaların ardından askeri alandaki işbirliği konusunda da anlaşmalar yapılmıştı. Yani Türkiye Rusya ilişkilerinde tarihin en iyi dönemini yaşanıyordu.

Rusya’nın Gürcistan’a operasyonu ile Abhazya’nın bağımsızlığını ilan etmesi, Kosova’yı tanımaması, Kıbrıs sorununda Yunanistan’ın yanında olması, 2005 yılında Ermen soykırımını tanıması. İki ülke arasında gerginliğe yol açsa da ilişkiler bozulmamıştı.   Üstelik Türkiye, Türkiye’de Çeçen muhaliflerinin suikastla uğrayarak öldürülmelerine dahi sessiz kalmış, Ukrayna krizinden sonra Rusya'ya uygulanan yaptırımlara da katılmamıştı.

Bu olay 15 yıldır rayında giden Türkiye- Rusya ilişkilerini bir anda alt üst etti. Olayın hemen ardından bütün diplomatik girişimlere kapılarını kapatan Rusya, Rusya’da yaşayan ve Rusya’ya giden Türklere çeşitli yaptırımlarda bulunmaya ve adeta terörist muamelesi yapmaya başladı.

Türkiye angajman kurallarının gereğini yerine getirmesine rağmen düşürülen uçağın Rusya’ya ait olduğunun anlaşılması üzerine, Rusya ile iletişime geçilmesine rağmen Türkiye’ye cevap verilmemiş üstelik iki ülke arasındaki telefon hatları devre dışı bırakılmıştır. Olayın ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fransız haber kanalı France 24'e yaptığı açıklamada "Rus uçağı olduğunu bilseydik farklı davranabilirdik" diyerek olaydan duyduğu üzüntüyü açıkça ifade etmiştir. Bu açıklama Putin’in öfkesini dindirmeye yetmemiştir.

Rusya ile ilişkilerin gerginleşmesi Rus uçağının düşürülmesi ile ortaya çıkmış gibi görünse de Türkiye’nin yanlış Suriye politikası bunun önünü açmıştır. Türkiye bölgesel sorunları bölge ülkeleri ile ittifak yapmak yerine bugüne kadar bize faydadan ziyade zararı dokunan her seferinde bizi ya arkadan vuran yâda yalnız bırakan müttefikimiz! ABD ve onun yandaşları İngiltere ve batılı koalisyon ortakları ile birlikte hareket etmeyi tercih etmesi bölgemizde dost yerine düşman edinmemize, sınır tehdidi ile karşılaşmamıza neden olmaktadır.

Rusya’nın Türkiye’ye yaptırımları;

Uçak krizi ile Rusya Türkiye ilişkileri tamamen neredeyse durdu. Rusya Başbakanı Dmitri Medvedev, Türkiye'ye yönelik yaptırımların hazırlanması talimatını verdi. Yaş sebze ve meyve ihtiyacı ile kuru gıda maddeleri ihtiyacının yüzde 65’ini Türkiye’den temin eden ve ikiyüzbin Türk’ün yaşadığı Rusya yönetimi, Doğalgaz dışında neredeyse tüm ticari anlaşmalarını iptal etti. Ülkeye giriş çıkış yapan iş adamlarını terörist gibi didik didik arıyor, sorguya çekiyor, kişisel eşyalarına el koyuyor, aç susuz günlerce havaalanlarında ve gözaltında bekleterek adeta kan kusturuyor. Rusya’da okuyan öğrencileri fişliyor ve ülkeyi terk etmeleri için zorluyor. 1 Ocak'tan itibaren vizesiz rejimin askıya alınacağını açıklayan Rusya yönetimi vatandaşlarının Türkiye’ye gitmemesi yönünde uyarılarda bulunuyor. Türkiye Rus turistlerin en çok tercih ettiği ülkelerin başında geliyor ve Türkiye Rus turistlerden yılda 3,5 milyar dolar döviz elde ediyor.

Rusya tam da uluslararası arenada yeniden bir güç olarak çıkmaya çalıştığı ve bunu 30 Eylül'de Suriye'de başlattığı askeri operasyonla ispat etmeye giriştiği bir süreçte uçağının vurulmasına son derece öfkelendi, itibarı zedeledi ve moralini bozdu. Rusya açısından herhalde uçağının düşürülmesi bundan daha kötü bir zamanda yaşanamazdı. Rusya’ Türkiye ile ilişkilerini bıçak gibi kesmesi, Türkiye ve Türk insanına karşı bu kadar sert yaptırımlar uygulamaya koymasının nedeni bundandır.

Önemli yabancı basın kuruluşlarının ortak görüşü ise, Rusya’nın Türkiye’ye karşı siyasal ve ekonomik yaptırımların yanı sıra Suriye’de PKK’nın uzantısı PYD’ye desteğini arttıracağı yönünde.

İki ülke arasındaki ilişkiler nasıl düzelecek;

Rusya iki ülke arasında ilişkileri bozan uçak krizinin düzelmesi için üç madde öne sürüyor.

1- Uçağın Suriye hava sahasında düşürüldüğünün kabul edilmesi. Nitekim uçağın pilotları uçak hemen vurulduktan sonra paraşütle atladılar ve Suriye topraklarına iniş yaptılar. Bu bile uçağın Suriye'deyken düşürüldüğünü ispatlamaya yeter.

2- Türkiye'nin bu olaydan ötürü özür dilemesi.

3- Sorumluların cezalandırılması.

Ancak bu üç maddenin kabul edilmesinin tansiyonu düşüreceği ifade ediliyor.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Markov, "Uçak krizinden sonra, pek çok şey, yüzseksen derece değişti. Bu olaya kadar biz Türkiye'yi dost ülke olarak görüyorduk. Fakat savaş uçağımız düşürülüyor ve pilotumuz öldürülüyorsa, biz bunu dostça değil, düşmanca bir tavır olarak görürüz. Türkiye'yi yönetenlerin pek çok hatasının olduğunu biz daha önceden de görüyorduk, fakat Türkiye'yle çok yakın ilişkilerimiz olduğu için, bunları açıkça dile getirmiyorduk. Artık bu ortam ortadan kalktığı için, bunları açıkça konuşmamıza bir engel yok.” Diyerek iki ülke arasındaki ilişkilerin pek de kolay düzelmeyeceğinin mesajını veriyor.

Bir sıcak savaş ihtimalinin olmadığı Putin tarafından ifade edildiğine göre siyasi ve diplomatik ilişkilerin düzelmesi için, Türkiye Rusya'nın bu üç isteğini yerine getirdiği takdirde Türkiye-Rusya ilişkileri normale döner mi? Çok zor görünüyor. Belki ekonomik ve diplomatik savaş ihtimali ortadan kalkar ancak eski haline dönme olasılığı pek mümkün değil. Zaten Rusya ile Türkiye arasında sürdürülecek ekonomik savaş iki ülkenin ekonomisine büyük zarar verir. Bu nedenle Rusya’nın uzun süre Türkiye ile ticaretini askıya alması imkânsızdır.

Siyasi alanda ise, bundan sonra Suriye’deki varlıklarından dolayı iki ülke arasında bundan sonra daha toleranssız tutumlar sergileyeceklerdir. Buda sürekli yeni krizlere sebep olacaktır.

Şimdi iş zamana, zamanla olayın sıcaklığı geçerek Rusya yönetiminin meseleyi daha derinden ele alarak daha sağlıklı düşünmesine kaldı.

İbrahim Halil SİPAHİ

30.11.2015/Adana

Twitter.com/ihalilsipahi