YALAN HABER DAHA ÇOK OKUNUYOR

Yalan söylemenin, ahlaken utandırıcı bir yanı vardır ya da öyle olmalıdır. Eskiden insanlar birbirlerine çok mecbur kaldığı zamanlarda yalan söylediklerinde utanıp sıkılırlardı, vicdanlar rahatsız olurdu. Şimdi yalan söylemek, yalanlarla işleri halletmek, yalan haberlerle internette görünür olmak çok olağanlaştı. Yanlış enformasyon, hatalı kaynak, hatalı ilişkilendirme (sehven yapılmadığı sürece), yanlış zamanlama ve dahası gibi birçok yumuşatma cümleleri mevcut. Kimse, ‘sana yalan söyledim’ diyemez. Yalanlar süslü söz kalıpları ile yeniden adlandırıldı.

İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Siber Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ve 81 il Siber Suçlarla Mücadele Şube Müdürlükleri tarafından 1 Ocak 2020’den bu yana sosyal medyada yapılan “sanal devriye”nin sonuçları pek de iç açıcı değil. Bakanlıktan yapılan açıklamaya göre; terör örgütü propagandası yapan, halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılayan, toplumu korku ve paniğe sürükleyen, yalan belge yayınlayarak algı operasyonu ve provokatif paylaşım yapan toplam 14 bin 186 hesap hakkında işlem yapıldı, 6 bin 743 sosyal medya hesabı kullanıcısı tespit edilerek adli işlem başlatıldı. Sosyal medya ve haber kaynağını önemsemeyen ‘haber siteleri’nde dolaşıma giren bu içeriklerin, yaş, cinsiyet, eğitim, yer ve zaman fark etmeksizin tüm kamuya açık olduğunu bir an bile düşünsenize? Toplumun genel duygu, düşünce ve davranış pratiklerinde etkisi son derece kuvvetli olan kitle iletişim araçları ve içeriklerinin dikkatli ve doğrulanarak paylaşılması gerektiğine dair uyarıda bulunmak aslında rahatsız edici bir durum.

Facebook’taki paylaşımlara itibar eden kullanıcı sayısı çok fazladır. Digital 2020- Global Digital Overview’un raporuna göre, Facebook, YouTube, Instagram, TikTok, QQ, QZone, Sina Weibo, Reddit, Snapchat, Twitter ve Pinterest en popüler sosyal mecralar olarak sıralandı. Buna göre, Facebook’un 2,4 milyar kullanıcısı bulunuyor. Türkiye ise, 37 milyon aktif Facebook kullanıcısı ile Avrupa ülkeleri arasında birinci olarak göze çarpıyor ve aynı zamanda dünyadaki ilk 10 ülke arasında bulunuyor. Raporda, Twitter’ın ise hızla popülaritesini kaybettiği belirtiliyor. Buna rağmen, 2020 itibariyle Twitter’ın kullanıcı sayısının 340 milyon olduğu görülüyor. Türkiye, 11, 8 milyon aktif kullanıcısıyla listede 6’ıncı sırada yer alıyor.

Tüm bu rakamsal istatistikler neyi ifade ediyor? Türkiye’de Facebook ve Twitter’ın gündemini aktif takip eden kullanıcı sayısı bir hayli fazladır. Sahte hesaplar, botlar, siber saldırılar ile zaten veri güvenliği konusunda tereddüt olmasına rağmen, çoğu içeriğe inanılarak kendi hesaplarında o içerikleri paylaşan, yorum yapan ya da başka platformlar aracılığı ile tanıdıklarına göndererek dolaşıma sokan kullanıcı sayısı bir hayli fazla. Çok da ilgi çekiyor. Bunu gündem olmuş konu, yorum ve paylaşım sayılarından herkes görebilir. Bilmeden yapılan bu medya kullanım hatalarına karşılık bilinçlenmenin zamanı çoktan geldi.

Peki bilerek yapılan yalan haberler? İşte bu haberler, ‘sana yalan söyledim’ diyebilecek dürüstlükten en başından beri uzak olan, kötü niyetli, kamuoyunda olumsuz durumlar yaratmaya çalışan ve bunun için çaba harcayan ve maalesef internette birçoğumuzun karşılaşma ihtimali olan hesaplar üzerinden gerçekleşiyor. Ne yapılabilir? Öncelikle sahte haberlerle mücadele konusunda, doğrulama yöntemlerini geliştirmek için akademi ve sahanın birbirinden bağımsız çalışmaması gerekiyor. Saniyede milyonlarca yalan haberi tarayabilecek bilişim çalışmaları da gündemde. İletişimci olarak merakla takip ediyorum. Ayrıca, büyük sosyal medya platformlarının halkı kin ve düşmanlığa sevk edecek ve toplumsal ahlak normlarına aykırı içerikleri kaldırabilecek ya da baştan yayınlamayacak bilişim alt yapılarını kullanmaları gerek. Ve tabi ki, hukuki yaptırımlar da bunlara eklenmeli. Ya da her şeyi bir yana bırakıp, ‘aslında sana yalan söyledim’ deme cesaretine sahip olalım (Adi suçlar, son cümleden azade...)