YERELMASI TARIMI 2

Yerelması (Helianthus tuberosus L.), insan ve hayvan beslenmesinde, alkol ve früktoz şekeri üretiminde kullanılan önemli bir bitkidir. Yumruları % 75-80 oranında nişastadan ziyade inulin ve laevulin formunda karbonhidrat içermekte ve şeker hastaları tarafından güvenle tüketilebilmektedir. Bağışıklık koruyucu sistemini hızlandırması ve antitoksik etkisinin bulunması dolayısıyla ilaç firmaları tarafından bir takım preparatların hazırlanmasında kullanıldığı bildirilmektedir. Ayrıca yerelması yumruları patates gibi çeşitli şekillerde değerlendirilebilmekte, taze olarak tüketilebilmekte, unu yapılmakta ve turşusu kurulmaktadır. Oldukça farklı kullanım alanlarına sahip olan yerelması, adaptasyon yeteneğinin yüksek olması nedeniyle çok farklı ekolojik bölgelerde yetişebilmekte ve çevresel streslere karşı tolerans gösterebilmektedir.

Başta Orta Anadolu ve Ege bölgeleri olmak üzere, ülkemizin birçok yöresine yayılmış olan yerelması, çok küçük alanlarda yetiştirilmekte ve sadece taze tüketim amacıyla kullanılmaktadır. Bunun asıl nedeni, bitkiye gereken önemin verilmeyişi, gıda, yem, ilaç ve diğer sanayi kolları açısından üzerinde kapsamlı çalışmaların yapılmayışından kaynaklanmaktadır.

Yerelması kökleri kazık kök sistemine sahip olduğundan 2-4 m toprak derinliğine ulaşabilir. Ayrıca bozulan toprakların ıslahında yerelması bitkisi rahatlıkla kullanılır. Özellikle çöplük veya maden ocaklarının yeniden tarımda kullanılmasında yerelması bitkisi büyük katkı sağlayabilir. Ağır metal birikimi olan toprakların ıslahında yerelması kullanılabilir. Ağır metal, azot ve potasyumca zengin lağım suları ile biyolojik arıtmada kullanılan suların değerlendirilmesinde yerelması bitkisi yetiştirilmek suretiyle kullanılmaktadır. Bu alanlarda yetiştirilen bitkiler insan ve hayvan beslenmesinde değil enerji bitkisi olarak kullanılmalıdır. Romanya’da yapılan çalışmalarda dekardan 2-3 ton yerelması yumrusu elde etmişlerdir.

Avrupa birliği ülkeleri enerji bitkileri yetiştiren çiftçilerine hektara 70 euro destek sağlamaktadır. Ülkemizde petrole bağımlılığı azaltmak için enerji bitkileri yetiştirilmesi ve teşvik edilmesi gerekir.  

Her yıl aynı tarlaya yerelması dikmeyi tavsiye etmiyoruz. Yerelması geniş pH aralığında ve her türlü toprakta yetişmesine karşılık en uygun topraklar hafif alkali, iyi gübrelenmiş ve kumlu topraklardır. Su tutan ve ağır topraklarda verim önemli derecede düşmektedir. Yumru oluşum devresinde tarla kapasitesi %30’un altına düştüğünde yumru ve sap oluşumu durur. Yerelması yazlık bir bitki olup donsuz gün sayısı en az 140 gün olmalıdır. Dondan dolayı yeşil aksam zarar gördüğünde, don yeraltındaki olgun yumruların lezzetini artırdığı gözlenmiştir.

Yerelması yetiştiriciliği yapılan yer seçiminde o alanın sürekli (2 veya 3 yıl) kullanılacağı düşünülmelidir. Çünkü yerelmasını tarladan uzaklaştırmak çok zordur. Yerelması kötü toprak şartlarına çok toleranslıdır, minimum toprak hazırlama ile yetiştirilebilir ancak toprak iyi sürülürse verim daha da artar. Çürümüş sap ve saman artıklarının yoğun olduğu topraklarda bitki daha iyi gelişir. Yabancı otlarla çok iyi rekabet eder. Kompost veya hayvan gübresi uygulaması bitki gelişimini artırır.

Yerelması yumruları 2 veya 3 parçaya bölünerek dikim yapılır. Bu parçalarda en az bir göz bulunmalıdır. En uygun tüm yumrular dikilmelidir. Yumru büyüklükleri 25-35 mm çapında seçilir. Dikim derinliği 10 cm olmalıdır. Dikimde sıra arası 70 sıra üzeri mesafe 25 cm şeklindedir.  

Yerelması dikim öncesi veya dikim sırasında 500 - 700 kg/ha triplesüper fosfat gübresi  uygulanır. Normal süper fosfat gübresi yerelmasına tavsiye edilmez çünkü ağıl metal toksik etkisine sahip cadmium bulunması insan ve hayvan beslenmesinde sağlık açısından sorun oluşturur. Hasattan iki ay önce ile dikimden 2-3 hafta sonrası arasında 60 kg/ha üre ve potasyum uygulanır.

magnezyum ihtiyacı olarak magnezyum sülfat 50 kg/ha

manganez ihtiyacı için  manganez sülfat 20 kg/ha

bor ihtiyacı için 18 kg/ha borax

demir ihtiyacı için 18 kg/ha demir sulfat

bakır ihtiyacı için 18 kg/ha bakır sulfat

çinko ihtiyacı için 18 kg/ha çinko sülfat

molibden ihtiyacı için  2 kg/ha sodium molybdate  mikrobesinler uygulanabilir. Toprak ki bitki besin durumu ve sulama suyunda ki mineral durumumu görmek adına  analiz yapmayı tavsiye ediyoruz. Ayrıca bitki toprak yüzeyine çıkıştan sonraki oluşan en genç yapraklarda 1 veya 2 kez yaprak analizi yapılır. Bu analizler sonunda gübre dozunda değişikliğe gidilir. Kumlu topraklarda yağmur ve sulama ile azot, fosfor ve potasyum yıkanması nedeniyle gübre uygulamalarını  bölerek yapmak en akıllıcı iştir. Bu sayede taban suyunun ve nehir sularının kirlenmesinin önüne geçilir.

Optimum verim için 4 veya 5 kez sulama yeterlidir. Yerelması bitkisi çok güçlü bir yapıya sahip olup yabancı otlarla rekabet edebilir. Bitkiler küçük iken sıra aralarını ve sıra üzerlerini elle veya makine ile çapalayarak yabancı ot kontrolü yapılmalıdır. Bitkilerin boyu 1 m oluncaya kadar çapalama yapılabilir.  Bu devreden sonra bitki köklerinin çevresinde yumru oluşmaya başladığından dolayı çapalamayı tavsiye etmiyoruz. Bu devreden itibaren bitkinin olgunlaşmaya kadar yerelması toprağı kapattığından yabancı ot gelişimini önlemektedir. Yerelması yetiştiriciliğinde yabancı ot kontrolü için geliştirilmiş ruhsatlı yabancı ot ilacı bulunmamaktadır. Yerelması sonrası yetiştirilen bitki için yerelması ciddi bir yabancı ot olabilir. Bu durumda yerelmasını tarladan yok etmek istediğimizde Roundup (glyphosate) yabancı ot ilacı kullanılır.

Yerelmasının ciddi böcek zararlısı bulunmamaktadır. Sapı kesen zararlılar bitkide görülmüştür, ancak ciddi zarar oluşturmamaktadır. Ruhsatlı yerelması zararlılar için özel insektisit bulunmamaktadır. Yerelmasında birkaç hastalık saptanmıştır. En önemli hastalığı Sclerotinia (beyaz küf) hastalığı olup, solgunluğa sebep olmakta ayrıca sap çürüklüğüne ve yumru dejenerasyonuna neden olmaktadır. Bu patojen ayrıca kuru fasulye, ayçiçeği ve soyada ciddi verim azalmasına neden olmaktadır. Bu patojen mücadele etmenin yolu yer elması serin iklim tahılları ve mısır ile ekim nöbeti uygulanmalıdır.  Yerelmasında mildiyösü, pas ve  Sclerotium rolfsii (yanıklık) görülmekle birlikte ekonomik önemi bulunmamaktadır.

Dünyada ve Türkiye’de insan, hayvan beslenmesinde ve kıt su ile tarımda alternatif bir bitki olması ayrıca enerji bitkisi özelliği taşıması nedeniyle yerelmasına gereken önem verilmelidir.