"0" baraj "4" lü kota

Seçim sisteminden yakınmayan yok!

O kadar çok yakınılmış ki!, Türkiye çok partili sisteme geçtiği 1945’ten bugüne kadar yaşadığı on dört seçimin on birini farklı sistemlerle gerçekleştirmiş. Her seçim öncesinde kanunlar değiştirilirken, sadece 1973, 1977 ve 1999 yılında eski düzenlemelerle sandık başına gidilmiş.(1)

Seçim sisteminde ki çarpıklıklar sebebiyle, 1957 seçimlerinde oyların % 48'ini alan DP 424, oyların % 52'sini alan muhalefet partileri ise toplam 186 milletvekili çıkarmış.(2)

Mevcut Yaşanan sorunların temeli:

1-Temsilde adalet

2-Uzlaşma kültürü

3-Halk iradesinin meclise orantısız yansıması (TABLO:1) , (TABLO:5)

4-Orantısız çoğunluğun dayatması

5-Orantısız azınlığın, çoğunluğu etkisi altına almak istemesi (!)

6-Baraja takılan iradenin meclis dışında kalması

7-Dışarıda kalan iradenin huzursuzluğu

8-Ön seçim yapılmaması

9-Lider yetkesi

10-Lider yetkesi ile milletvekili iradesinin etki altında kalması

11-Geçerli oyların büyük bir çounluğunun meclis dışında kalması (TABLO:1)

12-Milletvekillerinin seçim çevresinde ki seçmenlerine tekrar kendisini seçtirmek için:
-Bireysel talepler karşısında asli görevinden uzaklaşması
-Bölgesel talepler karşısında, öncelikli olabilecek diğer bölge talepleri ile çatışma olması ihtimali

13-Bölge milletvekillerinin tamamının muhalefette olması olasılığına karşı hizmette aksama olması ihtimali

14-Seçmen oyunun eşit olmayışı, milletvekili başına düşen oy sayısının seçim çevresine göre 2 katını aşan farklılık gösterebilmesi (5.094 oyla seçilen milletvekili olduğu gibi 50.282 oyla seçilen milletvekili de var) (TABLO:2)

15-Aynı bölgede ki farklı parti milletvekili başına düşen oy sayısındaki orantısızlık (TABLO:2)

16-Bölge milletvekili seçilmesi nedeniyle kayıtlı bulunulan bölgede oy kullanma zorunluluğu.

Çözüm:

1-İki turlu genel seçim yapılmalı.

2-Baraj değil, kota uygulanmalı.

3-Artık oylar haricinde, tek bir oy bile ziyan olmadan halk iradesinin birebir meclise yansımasının sağlanması için Türkiye milletvekilliği olmalı. Milletvekili başına düşen geçerli oy sayısı belirlenmeli, bağımsız olsa bile milletvekiline karşılık gelen oy sayısı bu sayının altına düşmemeli.(Böylece gerek seçim bölgelerine, gerekse aynı bölgeden farklı partilere, milletvekili başına düşen oy dengesizliğinin önüne geçilmiş olunur. Dolayısıyla her bir seçmenin oyu eşitlenmiş olur.) (TABLO:2)

4-İlk turda en çok oyu alan ilk dört ya da beş partinin ikinci tura kalmalı.

5-Kotaya takılan parti meclis dışında kalabilir, fakat seçmenin ikinci bir tercihi meclise taşınmalı (Böylece yapay bölünmelerin önüne geçilir ve seçmenin kafası karışmaz. Dolayısıyla zaman içinde gerçekleşebilecek olası bütünleşmelerin önü açılır. Ya da seçmen bir sonraki seçimde beklentilerini karşılamayan aynı çizgide ki partilerden meclistekini dinlenmeye alınır, diğerini meclise gönderir.)

6-İlk turda milletvekili sayısının iki katı kadar aday adayı gösterilmeli ve ilk tur aynı zamanda ön seçim niteliği kazanmalı. (Aday sayısının çokluğu teknik açıdan sorun yaratabilir ki en zor konu bu görünüyor.)

7-Seçmenin, önseçimle seçtiği adaylar arasından ikinci turda tekrar seçim yapabilmesi sağlanmalı.

8-Seçmen ikinci bir partiye oy verme eğilimi kazanır. Dolayısıyla uzlaşmaya, iletişime katkı sağlanarak oyların bölünmesi ya da temsil edilmemesi endişesi ortadan kaldırılmalı.

9-Milletvekili kendisini sınırlı seçmene değil, genel seçmene karşı sorumlu hisseder ve bireysel ve bölgesel çözümlerler değil, toplumsal ve genel öncelikli sorunların çözümüne odaklanır.

10-Bölge talepleri karşısında, gerektiğinde önceliğin acil ihtiyacı olan diğer bölgelere verilmesinin önü açılır.

11-Mecliste uzlaşma toplumda kaynaşmaya katkı sağlar.

12-Barajlara takılması sonucu iki partili oluşan meclislerin önüne geçilir.

13-Milletvekili başına düşen oy sayısının eşit olması sebebiyle seçmen oyu da eşitlenir ve meclise irade oranında denge yansır. (TABLO:5)

TABLO:1

SEÇİM BÖLGESİ ........TOPLAM GEÇERELİ OY....... AKP ...........CHP ........BAĞIMSIZ..... DIŞARIDA DIŞARIDA
...............................................................................................................................KALAN OY ..KALAN OY %
TÜRKİYE GENELİ........ 31.528.783 ..................10.808.229.... 6.113.352.. 160.960 .........14.446.242 ..............46
Ankara ........................2.152.251 ......................820.260 .......603.385 ............................728.606.............. 34
Bayburt ...........................38.007 ........................10.162 ..............946 ...10.515 ...............16.384 ...............43
Diyarbakır................ ..... 421.680........................ 67.298 .........24.963 ...........................329.419 ...............78
Elazığ ...................... ......244.056 ......................102.474..........21.613 ...50.115 ...............69.854............... 29
Hakkari ............................75.129 .........................5.115 ............6.121 ...17.439 ..............46.454 ...............62
Hatay .............................556.844...................... 166.403........ 143.792.......................... 246.649 ...............44
İstanbul .......................5.225.026 ...................1.943.776 .....1.257.330........................ 2.023.920 ...............39
İzmir ...........................1.874.819 ......................321.865 ........544.862 ........................1.008.092 ..............54
Siirt .................................83.855 ........................14.728 ............7.481 ...11.450 ..............50.196 ..............60
Tunceli .............................41.387 ..........................2.759 ..........10.188 ............................28.440.............. 69
Zonguldak ......................333.002 .......................101.652.......... 69.580 ..........................161.770 ..............49
Kars ...............................120.469 ........................20.759.......... 20.140 ............................79.570 ..............66

TABLO:1 de görüldüğü gibi 14.446.242 oy neredeyse meclise giren partilerin toplamına yakın bir seçmen, toplam seçmenin %46 sı meclis dışında kalmıştır. Bu oran il bazında %78 kadar çıkabilmektedir. İki turlu kotalı bir sistem olsaydı -ikinci turda ki katılım oranı birinci tura göre nispeten düşük olması ihtimaline karşı bile- bu seçmen iradesinin büyük bir kısmı başka partiler vasıtası ile meclise yansıyabilecekti.

TABLO:2
.................................................TÜRKİYE...............AKP ......................CHP
.................................................MİLLETVEKİLİ........MİLLETVEKİLİ ........MİLLETVEKİLİ
SEÇİM BÖLGESİ.........................BAŞINA OY............BAŞINA OY.............BAŞINA OY
Türkiye Geneli.............................57.325...................29.775.....................34.345
Ankara.......................................74.216................... 48.251.................... 50.282
Bayburt..................................... 19.004................... 10.162................ #SAYI/0!
Diyarbakır................................. 42.168..................... 84.12.................... 12.482
Elazığ........................................ 48.811................... 25.619................ #SAYI/0!
Hakkari..................................... 25.043......................5.115...................... 61.21
Hatay........................................ 55.684................... 33.281.................... 28.758
İstanbul..................................... 74.643................... 45.204.................... 46.568
İzmir .........................................78.117................... 40.233.................... 34.054
Siirt.......................................... .27.952................... 14.728.......................7.481
Tunceli........................................20.694............... #SAYI/0!...................... 5.094
Zonguldak.............................. ... 66.600................... 33.884.....................34.790
Kars.......................................... 40.156.................... 10.380.................... 20.140

TABLO:2 de görüldğü gibi Türkiye geneli ortalaması geçerli oylara göre 57.325 dir. Bu rağmen AKP'den 29.775 oyla milletvekili seçilmek mümkün iken, CHP'den milletvekili seçilmek için ortalama 34.345 oy gerekmektedir. Her iki oran da Türkiye ortalasından çok düşüktür. Aradaki fark ise meclise giremeyen iradedir.

TABLO:3
BAĞIMSIZLARIN OY DAĞILIMI
Bitlis........................ 17.365
Elazığ....................... 50.115
Hakkari.....................17.439
Mardin..................... 18.978
Siirt .........................11.450
Urfa .........................19.014
Bayburt ....................10.515
Şırnak ......................10.022
Iğdır ..........................6.062

TABLO:2 ve TABLO:3 te görüldüğü gibi bağımsız ve partili milletvekillerinin illere hatta kendi aralaındaki milletvekili başına düşen oy sayıları arasında büyük farklar vardır.

TABLO:4
.............................................TÜRKİYE DAĞILIMI........................TÜRKİYE MİLLETVEKİLLİĞİ
SEÇİM BÖLGESİ.....................(MEVCUT DURUM) .........................OLMASI DURUMUNDA DAĞILIMI
TÜRKİYE GENELİ 550 550, 0
Ankara............................................29.............................................37, 5
Bayburt............................................ 2............................................. 0, 7
Diyarbakır .......................................10............................................. 7, 4
Elazığ ...............................................5.............................................. 4, 3
Hakkari ............................................3.............................................. 1, 3
Hatay............................................. 10.............................................. 9, 7
İstanbul ..........................................70............................................ 91, 1
İzmir ..............................................24............................................ 32, 7
Siirt .................................................3.............................................. 1, 5
Tunceli............................................. 2.............................................. 0, 7
Zonguldak........................................ 5.............................................. 5, 8
Kars ................................................ 3.............................................. 2, 1
...............................................................................................................
ÖRNEKLEMEYE ALINAN İLLERE AİT
TOPLAM MİLLETVEKİLİ SAYISI ...........166............................................ 194, 8
ANKARA İSTANBUL İZMİR
MİLLETVEKİLLERİ TOPLAMI................ 123............................................ 161, 40

Türkiye milletvekilliği olsaydı burada örneklemeye alınan illerin geçerli oylara katkısı TABLO:4 deki gibi olacaktı. Buradaki toplam iller mevcut duruma göre 166 milletvekili çıkrarken, Türkiye milletvekilliği olsaydı yaklaşık 195 milletvekili çıkaracaktı. Türkiye milletvekilliğinde üç büyük il toplama 38 milletvekili daha fazla katkı sağlayacaktı. Dolayısıyla Seçmen sayısı Türkiye ortalamasının altında kalan iller bir milletvekili kadar bile katkı sağlayamayacaktı.

TABLO:5
Seçim Bölgesi................. ...............AKP ............CHP.......... BAĞIMSIZ......... DIŞARIDA KALAN....... TÜRKİYE
Türkiye Geneli(Mevcut Durum).........363............ 178............ 9............................ 0 ............................550
Türkiye Milletvekilliği Olsaydı ...........189............ 107.............3 ...........................252..........................550

Türkiye milletvekilliği olsaydı toplam milletvekili dağılımı bu tabloda ki gibi olacaktı. Dışarıda kalan 252 milletvekilliği AKP VE CHP arasında pay edilmiştir.

Türkiye milletvekilliğinin uygulanması mümkün değil ise; en azından oyda eşitlik sağlamak için nüfusu az olan yerler birleştirilip tek seçim çevresi haline getirilerek, Türkiye milletvekili başına düşen oy sayısının belli bir katına -örneğin en küçük bölge 10 milletvekiline- denk gelecek şekilde bir çözüm geliştirilmelidir.

Türkiye milletvekilliği sisteminin ya da birleştirilmiş seçim çevresi sisteminin belki de engel sayılabilecek tek noktası, toprak bakımından büyük olmasına karşın nüfusun az olması dolayısıyla bu bölgelerin ihmal edilip, öncelikli seçim çalışmalarının nüfus yoğunluğunun olduğu bölgelere verilecek olmasıdır. TABLO:4

Dolayısıyla partiler ve milletvekilleri nüfus yoğunluğu az birden çok il dolaşacağına, nüfus yoğunluğu fazla ve kısa zaman da daha fazla seçmen ile temas kurabileceği büyükşehirleri göz önünde tutma olasılığı oyda eşitlik sağlamak isterken bölgelerarası dengesizlik yaratabilir. Bu sorunda ancak parti ve adayın niteliği ile aşılabilir.

Oyda eşitlik ilkesinin başka adaletsizliklere yol açacağı kanısı ağırlıklı bir eğilim kazanması durumunda ise, baraj sisteminde ziyan olan oylara çözüm bulmak açısından mutlaka iki turlu seçim yapılmalı, fakat bu kesinlikle dar bölge olmamalı.

Not:Seçime katılmayanlar ve geçersiz oylar oranlara dahil edilmemiştir

Kaynak:

http://www.ysk.gov.tr/ysk/index.html

(1) http://arsiv.zaman.com.tr/2002/01/01/politika/h7.htm

(2) http://tr.wikipedia.org/wiki/Se%C3%A7im