'Küresel Ekonomik Kriz'de 1. yıl...

Takvimler geçen sene bugünü yani 14 Eylül 2008 gösterdiğinde, ABD yönetimi Lehman Brothers’a mali destek vermeyeceğini açıkladı,

15 Eylül 2008: Lehman Brothers, iflasını açıkladı. Türkiye’de ise İMKB 35.081- Euro 1, 7860- ABD Doları 1, 26- Tahvil 19, 21 puanı gösteriyordu.

Tabi bu arada iflasını açıklayan Lehman Brothers’ın çalışanları finans devinin batmasından sonra kutu içine doldurdukları eşyalarıyla birlikte şirketten ayrılması görüntüleri ise yaşanan bu küresel krizin sembolü olmuştu.

16 Eylül 2008:Lehman Brothers’e destek vermeyen ABD yönetimi, küresel krizin daha da derinleşmesini göze alamayarak, küresel krizin daha da büyümesine sebep olabilecek bir kriz kurbanını yani AIG’den yardımını (FED, şirkete acil 85 milyar dolar aktarıp ve karşılığında hisselerinin %80’ini denetimi altına alması karşılığında) esirgemedi.

Tabi burada Lehman Brothers’a gösterilmeyen şefkatin, AIG’ye gösterilmesi de uzunca bir süre eleştirilse de; AIG’nin bir sigorta devi olması dolayısıyla bu tercihi yaptığı ve bu tercihi yapmadan önce de ülkenin bir önde gelen bir çok bankası ile görüştüğü daha sonraları açıklandı.

25 Eylül 2008: ABD yönetimi, ülkenin mevduat bankası Washington Mutual’a el koydu. Bankanın varlıkları JP Morgan tarafından 1, 9 Milyar dolara satın alındı.

Nihayetinde ABD Temsilciler Meclisi, 850 Milyar dolar kurtarma paketini onayladı. Ve IMF bu küresel finansal krizin toplam 1.4 Trilyon dolar olduğunu tahmin ediyordu.

Aslında bu küresel krizin, kullandırılan Mortgate kredilerindeki aşırı şişmeden kaynaklandığını ve emarelerin çok daha önceden belirdiğini ve bir nevi beklenen bir kriz olduğunu savunan bir ekonomist grubu olduğunu da yadsınamaz.

Paul Krugman; “Artık hiç kimse yüzü kızarmadan, gelişmekte olan ülkelerin kendi iç politikaları sağlıklı olduğu sürece dünya mali piyasalarında korkacak bir şey olmadığını söyleyemiyor. Diyelim ki, ABD- kendilerini, kısa süreler için benzer zorluklar içinde bulabilir. Meksika’daki 1995 krizinin, üç perdelik bir oyunun ilk perdesi olduğunu, Asya’dakinin ise aynı oyunun ikinci perdesi olduğundan da kuşkulanmaktayım. Fakat üçüncü perde böyle sürpriz bir şekilde gelmeyecek, nihayet bunalım ekonomisi ciddiye almalıyız. Bu ondan kurtulmanın en kolay yolu” (1) demekteydi.

Yazarın aynı eserinde, "Evrenin Efendileri: Hedge Fonları ve Sorun yaratan Diğerleri” başlıklı bölümünde de; “... Son birkaç yılın ekonomik krizlerinin en garip yönlerinden biri, sahiplerinin servetinin çok çok üzerindeki aktiflerinin geçici denetimini üstlenebilen “hedge fonu” yatırım kurumlarının oynadığı önemli roldür. Hiç kuşkusuz, hedge fonları hem başarı hem de başarısız olduklarında dünya piyasalarını sarsmışlardır. Ve hiç değilse birkaç vaka da, kötü niyetli spekülatör yeniden sahneye çıkmıştır. Aslında Hedge fonları elindeki fon aktiflerinin çok üzerinde işlem yapıyorlar ve ABD’de bu fonları denetlemeye gerek olmadığını bildiriyor. Şişirilen bu, elde mevcut olmayan aktifler de bir gün bir kriz sebebi olacaktır. Nihayetinde oyunun üçüncü perdesinin oyuna konulduğu zaman bu zamandır diyebiliriz” (2) .

2001 Nobel ekonomi ödülünün sahibi Amerikalı Joseph Stiglitz, dünyanın küresel mali krizden ancak 4 yılda çıkacağını, konjonktürdeki hafif düzelmenin bir “illüzyondan” ibaret olduğunu söyledi.

Dünya ekonomisinin hala zayıf olduğu görüşünü dile getiren Stiglitz, şirketlerin kriz yüzünden varlıklarının erimesinin yavaşladığını, bunun da konjonktürde bir iyileşme illüzyonuna yol açtığını, ama krizin bitmediğini belirterek, “Aslında normal bir resesyona geri döndük” ifadesini kullandı.

ABD'nin eski başkanı Bill Clinton'ın danışmanlığını yapmış olan ekonomist, bazı ülkelerin (Japonya, Fransa, Almanya, vs) ekonomik büyüme ortamına geri dönüşlerinin resesyonun sonu anlamına geldiği fikrini reddetti ve “Bu yanlış. İnsanların çoğu, işsizlik oranı yüksekse, iş bulmak zorsa resesyon olduğunu sanıyor. Şirketler için, kapasitelerinde fazlalık varsa resesyon vardır” açıklamasında bulundu.

Lehman Brothers'ın iflasından bu yana Stiglitz, “ekonomiyi sallandırmamaları için büyük bankaların ortadan kaldırılması gerektiğini” ve bankaların şeffaflığının artırılmasını savunuyor ve “kayıplarını ilan etmemek için bankaların muhasebe normlarını değiştirmelerine izin verildiği” suçlamasında bulunuyor. (Joseph Stiglitz’in 2009/Ağustos Fransız Challenges dergisine vermiş olduğu röportajdan alıntı)

Bu yazımda; Siz okuyanlarla birlikte yakın geçmişe bir yolculuk yapıp geçen sene bu zamanlarda yaşanmaya başlanan “küresel mali krize” değinip, yaşananları hatırlatmayı amaç edindim.

Kalın Sağlıcakla...

DİPNOT:
1-Paul KRUGMAN, Bunalım Ekonomisinin Geri Dönüşü (The Return Of Depression Economics), s.xvii, 4. Baskı, Literatür Yayıncılık, Çev: Neşenur DOMANİÇ, İstanbul, 2005.
2-a.g.e., s.127-128.