"Müsait yerde..." Pazar, 15.03.2015

Türk Dil Kurumu sözlüğünde “müsait” kelimesinin karşılığında yer alan “flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)” açıklaması yoğun tepki topladı. Tepkiler sosyal medyada yoğunlaşsa da, ana akım gazetelerde de Türk Dil Kurumu’nu eleştiren yazılar yer aldı. Hürriyet gazetesinde Banu Tuna, deyim yerindeyse TDK’yı yerden yere vurmuş: “Bugün fark ediyoruz ki, o Türk Dil Kurumu, cinsiyetçi, kadın düşmanı, maço, bayağı düşünce sisteminin bir parçası, hatta pozisyonu gereği üreticisi. Müsaitliği kadın üzerinden tarif edecek kadar şuursuz, sorumsuz, ataerkil, ayrımcı… Bu sözlük bugün okul çağındaki her çocuğun, her gencin çantasında, kütüphanesinde. Ve müsait kelimesinin karşısında, ‘flört etmeye hazır, kolayca flört edebilen (kadın)’ yazıyor.” İstanbul Feminist Kolektif grubu, facebook hesabından "Bu anlamdaki müsait için neden parantez içinde ‘kadın’ yazılmıştır? Erkek ‘müsait’ olamaz mı? Bu cinsiyetçi ifadenin acilen kaldırılmasını talep ediyoruz." açıklamasıyla tartışmaya dahil olmuş. Cumhuriyet gazetesinden Doğan Kuban daha temkinli bir dil kullanmış; TDK’yı müsait kelimesinin anlamlarına “flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)” eklemekle suçlamış; Kuban’a göre kelimenin böyle bir anlamı olmadığı gibi, Türkçe bir kelimeyi yabancı bir kelime ile (flört) açıklamaya çalışmak da yanlış. Kuban yazısında, TDK’ya şöyle “giydirmiş” (Giydirmek: Yermek. Bkz.: Hulki Aktunç, Türkçe’nin Büyük Argo Sözlüğü) “Değişik anlamlarda kullanılan bir Arapça sözcüğü İngilizce tanımlayıp onu Türkçe Sözlük’e koyan bir Türk Dil Kurumu! Avrupa’dan yüzlerce yıl sonra Dil Akademisi (Kurum) açan bir toplumun böyle dilcisi olur. Kurumları hükümetler kurarsa üyelerini de saat gibi kuruyorlar anlaşılan! Bunlar dilci oldukları için “Vay benim köse sakalım!” deyimini bilirler. Özür dileriz Yaşar Kemal, özür dileriz Türkçenin güzel yazarları!” Cumhuriyet gazetesi yazarının haklı olduğu noktalar var! Eleştiriler yoğunlaşınca TDK, internet sitesindeki “Büyük Türkçe Sözlük” linkini kesti. 12 Mart tarihinde de “Müsait Kelimesinin Anlamı Hakkında Açıklama” başlıklı bir basın duyurusunda bulundu. Kuruma göre “müsait” kelimesi ilk kez 1918 yılında tespit edilmiş; TDK, kelimenin ilk tespit edildiği kaynağı da “Ne müsait kız. Bana tuhaf tuhaf gülüyor. Eliyle manâsını anlamadığım işaretler yapıyor. Ömer Seyfeddin. “Nakarat”,Yeni Mecmua, C. 3, S. 63, 3 Teşrinievvel 1918, s. 218.” olarak belirtiyor. TDK’nın basın duyurusunda belirttiği üzere “müsait” kelimesinin bu anlamı Karacan Büyük Sözlük ve Genel Kültür Ansiklopedisi, Milliyet’in Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Dil Derneği’nin, Türkçe Sözlük’ü ve Ali Püsküllüoğlu’nun, Türkçe Sözlük’ünde de yer almakta. Benim elimde TDK’nın 1992 yılında yayınlanmış iki ciltlik var. Bu sözlüğün ikinci cildinde yer alan “müsait” kelimesinin anlamı tam olarak şöyle “s. (müsa:it) Ar. müsa’id 1. Uygun, elverişli; Müsait bir gün geleceğim. 2. tkz. Flört tmeye hazır olan, kolayca flört edilebilen (kadın).” Sözlüğün kısaltmalar listesinde “tkz.” için “teklifsiz konuşmada” yazıyor. Sözlükte kelimelerin argo anlamları öncesinde “argo” ifadesiyle bir uyarı yer aldığı için, “müsait” kelimesinin ikinci anlamının başında yer alan “tkz.” (teklifsiz konuşmada) ifadesini, kelimenin “argo” manası şeklinde yorumlamak doğru olmaz. Nitekim yine elimde bulunan Hulki Aktunç’un Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan Türkçe’nin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) başlıklı derlemesinde de “müsait” kelimesi yer almıyor. Doğan Kuban Haklı galiba, TDK “teklifsiz konuşma”da (artık bununla TDK neyi ifade etmeye çalışıyorsa) “müsait” kelimesinin “flört etmeye uygun kadın” anlamını nereden çıkartmış pek anlaşılır değil. Sevan Nişanyan’ın Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü’nde ise müsait kelimesi için Ahmet Vefik Paşa’nın, Lugat-ı Osmani’si (1876) referans gösterilerek “uygun, muvafık” anlamları kullanılmış. Muvafık kelimesi ise tevafuk eden, uygun olan uzlaşan anlamında. Oysa TDK “müsait” kelimesine Yeni Mecmua’da 1918 yılında yayınlanmış bir makalede rastladığını söylüyor. Evet çok sıkıldınız biliyorum. “TDK’ya girmiş cinsiyetçi söylem”, “cinsel ayrımcılık”, “bu ve bunun gibi ifadeler sözlüklerden hemen çıkarılmalı” vb. türünden bir yazının daha fazla “müşteri”sinin olacağını ben de biliyorum. Ancak mevzuya bu sahilden balıklama atlayan yazarlara naçizane bir uyarım olacak eğer “dil” denilen şey emirle değişebilse “yasaklansın”, “sözlükten çıkarılsın” denilen kelimeler yasaklanabilseydi belki de bunu en rahat erken Cumhuriyet döneminin bürokratları yapabilirlerdi. Nitekim bu, 1930’lu yıllarda denendi; ancak olmadı, tutmadı, gitmedi! “Olsaydı” demiyorum, eğer “olabilseydi” Atatürk’ün 1934 yılında Dil Bayramı vesilesiyle Türk Dil Kurumu’na çektiği şu telgrafı gayet iyi anlayabilirdik: “Dil Bayramı’ndan ötürü, Türk Dili Araştırma Kurumu genel özeğinden, ulusal kurumlarından birçok kutun biatikler aldım, gösterilen güzel duygulardan kıvanç duydum. Ben de kamuyu kutlarım.” Baylar! Ben de yazımı “baysal utku”lar dileyerek bitireyim.

Mete K. Kaynar