ABD başkanlık sisteminin limitleri

Son günlerde başkanlık sisteminin kolaylıkları ve erdemleri tartışılıyor. Bazı kişiler başkanlık sisteminin özellikle ABD başkanlık sisteminin ne kadar kısa zamanda kararlar alabildiği, Türkiyede ise kararların ne kadar geciktiği şeklinde bir görüş bildirirken, karşı çıkanlar parlamenter demokrasinin daha tutarlı, geleneklerimize ve demokratik yaşamımıza daha uygun bir yöntem olduğunda birleşiyorlar. Benim yazımın konusu ABD başkanlık sisteminin hiç de öyle insanın her istediğini yapabildiği, her konuda ahkam kestiği, her konuda ses yükselttiği, her konuda-yerli yersiz-bilgili-bilgisiz nutuklar atıp, istediğine hakaret, istediğine övgü yağdırabildiği bir makam olmadığını anlatmaktır. Checks and Balance-Denetim ve Denge-adı verilen yasal zorunluluklar ve parti içi demokrasi elini kolunu bağlar başkanların.ABD basın ve yayın organları Başkanların her dediğine, her yaptığına tanık olurlar, basın özgürlüğü anayasa ve yasalar eliyle garanti altındadır. 

Konuşma özgürlüğü, ABD Anayasının en önemli maddelerinden birisidir. Bir zamanlar dünyanın en büyük ekonomisinin, dünyanın en güçlü devletinin dünyanın en güçlü cumhurbaşkanı olduğu varsayılan Cumhuriyetçi Parti’li Richard Nixon’u hatırlarmısınız? İşte bu Nixon kendisine muhalif olan Demokrat partinin Watergate binasındaki genel merkezinin telefonlarını dinletme teşebbüsünden haberdar olmak ve hükümetinin ve bürokratlarının yaptıklarına göz yummak suçundan ABD tarihinde istifa etmek zorunda kalan ilk cumhurbaşkanı oldu. Çünkü yapılan iş, ABD’deki iletişim özgürlüğünü açıkça çiğnemeye teşebbüs suçu idi. 

Bu olayın ayak işlerini yapan 5 yandaş tutuklandı polis tarafından. Bu beş kişi hırsızlığa ve telefon dinlemeye teşebbüs etmek suçundan mahkum oldular. Sonradan iş daha yukarılara da yansıdı ve Nixon’un bu olaydan haberdar olduğu ve örtbas etme girişimlerinde bulunduğu ortaya çıktı. Sonuçta bu işin başındaki Nixon yüz kızartıcı bir şekilde görevinden ayrılmak zorunda kaldı, yerine geçen yardımcısı Gerald Ford ise ustasını affetti. Şimdi bu olayı bir yana bırakalım. Türkiyede yasal veya yasal olmayan yollardan kaç kişinin ev ve cep telefonlarının dinlendiğini bilen var mı? Bu dinlenen telefon görüşmelerinin bir kısım medyaya servis edilip bunlar tarafından yayımlandığı bir gerçek mi? Bu Amerikada kolayca yapılabilir mi? İkinci bir örnek vereyim Amerika başkanlık sisteminin hiç de öyle kolay karar veremediği konusunda. Demokrat Partili başkan Barack Obama seçim sırasında söz verdiği üzere ulusal sağlık sigortası tasarısına kendi partisinin temsilciler meclisi ve senatörlerinin desteğini sağlayabilmek için bir yıldan fazla uğraştı. 

Bu sırada partisi hem temsilciler Meclisinde, hem de senatoda çoğunluğa sahipti. Yani kendi partisinin mensuplarını ikna edebilseydi, tasarı hemen kanunlaşabilirdi. Ama yapamadı. Çünkü ne temsilciler, ne de senatörler başkanın her dediğine evet demediler. Şimdi böyle bir olayın bir başka ülkede olabildiğini düşünebiliyormusunuz? Buna parti liderinin nasıl tepki göstereceğini tahmin edebilirmisiniz? Türkiyede hangi parti içinde parti demokrasisi var ki? Kaç kişi parti liderine itiraz edebilecek durumda? Parti liderine itiraz edebilecek kişiler seçimleri kaybetmeye de hazır olmalıdır bizdeki uygulamalarda. Bakınız geçmiş örneklere ve bu konudaki bazı siyasilerin yaptığı konuşmalara. Bir başka örnek gene Başkan Barack Obama’dan. Demokrat partili başkan Obama Türkiye’ye Büyükelçi atayabilmek için 6 ay kadar bir süre atamaya itiraz eden senatör ve temsilcileri ikna etmek için uğraştı. Nerede kaldı ABD başkanlık sisteminin kısa sürede karar alabildiği? O halde ABD başkanlık sistemine öykünmek ve onun gerçek sınırlarının, yetkilerinin nereye kadar olduğunu anlamadan sistemi bize uygulamaya çalışmak pek tutarlı bir uygulama olmayacaktır. Ayrıca Amerıkan yüksek Mahkemesi ki bu ABD Anayasa Mahkemesi görevi yapar yapılan her hareketi yakından takip eder. Davulun sesi uzaktan hoş gelir derler, hele davulu bir de yakından dinleyin.