Binlerce Yıl Önce

Bana bir kaldıraç verin dünyayı yerinden oynatayım diyen Arşimed daha bu sözü söylemeden yıllar önce  Eratosthenes demiş ki Bana bir çubuk verin dünyanın etrafını ölçeyim. 

İlk aklınıza geldiği anda sizi sıkıntıya sokabilecek birçok problem vardır. Gerçekten matematiğe ilgi duyanlar bilir, bu tür kafa karıştırıcı problemlerin birçoğu kolayca çözümlenebilir. Yalnızca nasıl başlayacağınızı bilmeniz gerekir. Muhakkak sonuca ulaşırsınız. Tabi bu durum bugün çok daha kolay. Hayalleri olan bir adam merak etmiş "Dünya'nın çevresi ne kadar?".

Büyük İskender'in kurmuş olduğu İskenderiye Şehri'nde yaşayan yetenekli adamın adı Eratosthenes. M.Ö 276-194' de yaşamış ve Dünya'nın çevresini tabiri caizse sadece bir çubuk diyebileceğimiz gnomon adı verilen aleti kullanarak bulmuştur. Tabii ki şunu unutmamalı yaşadığı şehir onun için büyük bir şanstı. Çünkü İskenderiye sahip olduğu dönemin en modern ve donanımlı kütüphanesi sayesinde bilimin merkezi haline gelmişti ve Assuan adıyla bilinen coğrafi bölgedeydi. Temel geometri bilgilerinide atlmamak lazım. 

Düz bir zemine dikilmiş gnomon aslında Eratosthenes'e kadar sadece takvim, saat gibi kavramları belirlemede kullanılırdı. Bunuda çubuğun uzunluğu, gölgenin uzunluğu ve yönü ile yaparlardı. Dönemin bilim insanları bu aleti kullanmayı gayet iyi yaparlardı.

Eratosthenes'in yaşadığı bölgenin öyle bir özelliği var ki her yıl sadece birgün yani yaz gün dönümünde öğle vaktinde gnomon hiç çizgi vermez. Güneş sanki hemen yanıbaşından geçiyormuş gibi hissetmenize neden olan bir özelliğine sahip Assuan. Tabi bu bilgiler ışığında Eratosthenes eserini oluşturmaya çoktan başlamıştı.

Yaz gün dönümünde öğle vakti, gnomonunu kullanarak İskenderiye’de Güneş’in doğrultusuyla başucu doğrultusu arasındaki açıyı saptadı. Aynı anda Assuan’da Güneş tam başucunda olduğundan, İskenderiye ile Assuan’ın dikey doğrultuları arasındaki açıyı da böylece saptamış oluyordu. Bu açının, bir çemberin uzunluğunun 1/50’si kadar olduğunu buldu.

Eski çağlarda henüz kilometre, mil gibi terimler henüz olmadığından "stadion" yani stadyum cinsinden ölçümler isimlendirilirdi. Bir stadyum da ortalama 600 ayağa denkti. Yaptığı hesaplamalarda Assuan - İskendireye arasını 5000 stadyum buldu. Tüm Dünya'nın hesabı ise 50 katı olan 250000 stadyumu buldu. Tabi ayak hangi ayak bilemeyiz ama bu hesapta. Yaklaşık 40.000 km ye 42 numara bir ayakla ulaşabilmişti.

 Matematik doğası gereği çözüm yaratabilme içgüdüsünün ta kendisidir. Eratosthenes basit ama zekice geometrik akıl yürütmenin başarı sağlama ye­teneğine çarpıcı biçimde tanıklık etmektedir.