Bir kooperatif nedir?

Bir Kooperatifin  Doğası

Kooperatif, ortak ihtiyaçlarının (mal ve hizmet tedariki, kendi ürün ve hizmetlerini pazarlama, istihdam yaratma, vb..)  tatminini araştıran gerçek veya tüzel kişilerin bir birlik/dernek yoluyla sahip oldukları bir işletmedir.

Kooperatif, ekonomik sorunları çözüm üretirken bir “işletme”, bu sorunları çözüm sürecinde insanlararası bir yardımlaşma sağlarken bir ”dernek/birlik” niteliğindedir. Yani hem soyal yönü, hem de ekonomik yönü olan özgün bir sosyo-ekonomik kuruluştur.

Kooperatif, bir veya birden fazla ekonomik etkinliğe sahip işletmeleri/insanları bir araya toplar :

-         Kooperatif işletmeden mal ve hizmet satın alan tüketicileri (gıda tedariki, konut, sağlık ve çocuk bakımı kooperatifleri örneği);

-         Kendi ürettikleri mal ve hizmetleri işleme ve pazarlama için işbirliği yapan üreticileri  çiftçiler , esnaf ve sanatkar , vb bağımsız girişimciler  işleme ve pazarlama kooperatifleri);

-        Kendi mesleki faaliyetlerine gerekli mal ve hizmetleri satın almak için kooperatif yapan  işletmeleri ve  iş yapan üreticileri ( çiftçiler , esnaf ve sanatkar gibi bağımsız girişimcilerin kurduğu tedarik  kooperatifleri );

-         Kendi  istihdamını korumak ve kendi çalışma koşullarını iyileştirmek isteyen  çalışanların kooperatifleri ( işçi üretim kooperatifleri örneği).

-        Yine bağımsız girişimcilerin tasarruflarını değerlendiren ve finans  ihtiyacını karşılayan bankacılık kooperatifleri.

Kooperatif işletme, “bir kişi, bir oy” ilkesi temeli üzerinde demokratik şekilde iki konumlu  olarak çalışır : tüm üyelerden oluşan genel kurul  ve genel kurulca seçilmiş üyelerden oluşan yönetim kurulu. Geniş alana yayılmış veya çok sayıda ortak sahibi olan kooperatifler için “delege sistemi”  yapılandırılması gerekebilir.

Bir kooperatifin kuruluş sermayesi, genellikle kooperatifin kuruluş sırasında belirlenen  sermaye miktarının paylar şeklinde ortakları tarafından alınarak oluşur. Bu paylara “sosyal pay” adı verilebilir. Her üyenin sorumluluğu sahip olduğu pay veya bunun katları olabilir. Bazı kooperatiflerde bu sorumluluk sınırsız da olabilir. O nedenle kooperatiflerin adlarının başında “Sınırlı/Sınırsız Sorumlu …….. Kooperatifi” yazar.

Kooperatifin hukuki yapısı

Bir kooperatif aşağıdaki unsurlara göre kurulmuş olabilir: Örgütlenme ve çalışma tarzını çerçeveleyen bir kooperatif  Kanunu (Türkiye’de 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu); veya  özel durumlarda özel nitelikli kanunlar (4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun; 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu; 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu, vb..) .

Bir kooperatifin misyonu

Bir kooperatif, hem ekonomik ve hem de toplumsal bir misyona sahiptir.  Örneğin kooperatiflerin bu misyonu son onlu yıllarda daha belirgin bir şekilde ortaya çıkmıştır :  yerel kaynaklarla üretilmiş mal ve hizmetlerin küreselleşen piyasalara girebilmesi , yerel kaynakların, özellikle işgücünün istihdamı yoluyla yerel ekonomilerin ve toplumun gelişmesinde kooperatifler  önemli roller üstlenmektedir.  Kooperatif türlerine göre bunları şöylece özetlemek mümkündür :

-         Bir tüketim kooperatifinin misyonu  :  üyelerine satmış olduğu mal ve hizmetler için en  uygun fiyatla en iyi kaliteyi  sunarak  ortaklarının ihtiyaçlarını tatmin etmek : gıda malları, konut, çocuk bakımı, vb…

-        Bir üretici kooperatifinin misyonu : üyeler adına pazarlanmış  veya üyeleri adına piyasalardan tedarik edilmiş mal ve hizmetler için en iyi fiyat ve kaliteyi buluşturarak ortaklarının ihtiyaçlarını tatmin etmesi :  özellikle tarım kesiminde ürünleri toplayıp işleyerek pazarlayan kooperatifler  veya gübre, ilaç, hayvan yemi, vb.. girdileri ortakları adına temin eden kooperatifler.

-        Bir işçi (emek) kooperatifinin misyonu  : Bu kooperatifin temel misyonu üyelerine çalışma koşulları (ücretler, iş kalitesi, vb..) sunarak onların bu yöndeki ihtiyaçlarını gidermektir . Bu kooperatifleri gelişmiş ülkelerin hemen hemen her sektöründe görmek mümkündür; ancak daha çok temel işlemlerin bileşiminde bilgi ve insan gücünün bulunduğu sektörlerde  yoğunlaşmışlardır. Son  onlu yıllarda, işçi (emek) kooperatiflerinin bir çeşidi , kendi işgücünü istihdam eden  sermaye katılımlı çalışma grubu (şirketi) şeklinde ortaya çıkmaktadırlar. En tipik örnekleri, İspanya’da Mondragon, Fransa’da SCOP[1]lardır.Türkiye’de  Huğlu Av Tüfekleri Kooperatifi 3 500 kişinin doğrudan 10 000 kişinin de dolaylı olarak geçimine katkıda bulunmaktadır.

Kooperatifler, giderek ekonominin tüm kesimlerinde yer alarak ekonomiyi ve rakabeti çeşitlendirmektedirler. 

Kooperatifçi selamlarımla…

Dr. Ayhan ÇIKIN

t.ayhan46@gmail.com