Bolçu Savaşı (698)

Tarihimizdeki önemli savaşlardan biri. Pek bilinmez. Ders kitaplarında da bahsedilmez. Bu savaşı önemli kılan durum, iki Türk devleti arasında olmasıdır. Tıpkı Ankara Savaşı gibi, tıpkı Otlukbeli Savaşı gibi. Sonuçda tabi ki Türk Devletinden biri güçlenirken, diğeri de tarih sahnesinden yavaş yavaş çekilmiştir.

Savaş, Türgişler ile Göktürkler arasında olmuştur. Asya’nın batısındaki Türk boyları Türgişlerin, doğusundakiler de Kutluk (II. Göktürk) Devletinin hakimiyetindeydi. Başlarda iki Türk devletinin arasında bir sorun yoktu. Taki, Kutluk devletinin baskılarına dayanamayan Çin’in, bu baskıdan kurtulmak için oynadığı oyunları sahneye koyana kadar.

Kutluk Devleti Hakanı Kutluk Kağan, diğer Türk boylarını boyunduruğu altına alırken, Türgiş Kağanı Uçele ile işbirliği bile yapmıştı. Göktürk baskısından kurtulmaya çalışan Tang hanedanına mensub Çin Hükümdarı, klasik tarihi oyunlara başvurmuş, iki dost ve kardeş ülkenin savaşmasında başrol oynamıştır.

Bunun yanında Türgiş Kağanı Uçele’nin, Kapgan Kağan döneminde haşmetli çağını yaşayan Kutluk Devletini durdurmak istemesi de, Çinlilerin ortalığı karıştırmasında yardımcı bir olumsuz etkendi. Uçele, bunun için oğlunu Çin sarayına göndermiş, Çin’in hazırladığı plana uyarak batıdaki bazı Türk boyları ile Kutluk Devletine karşı ittifak yapmıştır.

Plan başarıya ulaşmış, iki Türk devleti Bolça’da karşı karşıya gelmişlerdir. Savaştan Orhun kitabelerinde ayrıntılı olarak bahsedilir.

Türgişler, Kırgızlar ile birleşip, Çin’in de desteği ile Altay dağları Altın ormanlarında toplanma kararı alırlar. Bu durum Kutluk devletince öğrenilir. Kutlukların ünlü veziri Tonyukuk, tarafların birleşmesine fırsat vermeden, bir baskınla Kırgızlara saldırıp, Kağanlarını öldürürler. (697)

Tonyukuk, Hakanı Kapgan’ın emirlerine uyarak, Türgiş ordusuna karşı savunmada kalmış, ordusunu Bolçu’ya getirmiştir. Burada, Türgişlerin 100 bin kişilik orduyla Yarış ovasında olduğu öğrenilir. Sayı, Kutluk komutanlarını ürkütür, geri çekilmeyi teklif ederler. Vezir Tonyukuk, işin sayıda değil, yetenekte olduğunu söyler ve savaş kararı alınır.

Türgiş ordusuna bir baskın yapılır. Başta bozguna uğrayan Türgişler kısa zamanda toparlanırlar. Kutluk ordusunun düzeni bozulur, yenilgi belirtileri göstermeye başlarlar. Fakat Kültigin’in şahsi kahramanlığı, Tonyukuk’un tecrübesiyle sayıca üstün Türgişlere karşı büyük bir zafer kazanırlar.

Türgiş Hakanı Uçele ve 50 Türgiş ileri geleni esir düşmüş, bir Türgiş Şad’ı ve Yabgu’su öldürülmüştür. Savaşın sonucunda bütün Türk boyları Kutluk Hakanına bağlılıklarını bildirdiler. Böylece Orta Asya’da bir an için sarsılan Türk birliği tekrar sağlanmış olur.

Araplara kök söktüren, kana susamış Emevi ordularını Türkistan’a sokmayan Türgiş Hükümdarı eski itibarını kaybetmiştir. Ülkesi doğrudan Kutluk Devletine bağlanır. Kutluk Hakan’ı, Türgiş Kağanı Uçele’ye hürmet etmiş, yine kendi topluluğunun başına vali yapmıştır.

Uçele’nin ölümü de yine düzeninin ve itibarının bozulmasına neden olan Çinlilerin elinden olmuştur. Soğuk bir kış günü, dışarıda Çinli elçilerle yaptığı görüşme uzun sürünce, yaşlı vücudu yediği soğuğa dayanamış ve ölmüştür.

Uçele, aynı zamanda ilk Türgiş paralarını kestiren hükümdarlardandır. Ki, Türgişler tarihte kendi adlarına para basan ilk Türklerdir.

Kaynak: Türgişler, Hüseyin Salman