Mlliyet Milliyet Blog Milliyet Blog
 
 

Sabiha Rana Melekler Yüreğinizden Öpsün

http://blog.milliyet.com.tr/sabiharana

18 Kasım '09

 
Kategori
Güncel
 

Dersim İsyanı Nedir, 1937 ve 1938'de neler oldu ayrıntılarıyla?

Dersim İsyanı Nedir, 1937 ve 1938'de neler oldu ayrıntılarıyla?
 

Atatürk Sabiha Gökçen'i Dersim Harekatında yolcu ederken.


Dersim İsyanı ya da Dersim Ayaklanması, şu anki adıyla Tunceli ili'nde 1937 yılında meydana gelen geniş kapsamlı isyandır. Bu isyanı bastırmak için Türkiye Cumhuriyeti tarafından düzenlenen harekât ise Dersim Harekâtı'dır.

İsyanın Nedenleri ve İsyan Öncesi Genel Durum

Osmanlı döneminde yüzyıllarca yurtluk ve ocaklık biçiminde özerk olarak yönetilen Dersim Bölgesi'nde, özellikle Tanzimat'tan sonra, merkezi yönetimin güçlendirilmesi amacına yönelik düzenlemelere karşı sık sık ayaklanmalar (Dersim ayaklanmaları) çıkmıştır.. (Vikipedi)

Bölge, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla özerkliğini kaybetmiştir. Aşiretler, yönetimlerinin elinden alınmasına karşı çıkmış; vergi vermek, askere gitmek gibi çeşitli zorunlulukları ise uygun bulmamıştır.

1930'ların ilk yarısında bölgede meydana gelen ayaklanmalar bastırıldıktan sonra, 25 Aralık 1935 tarihli 2884 sayılı Tunceli Vilayeti'nin İdaresi Hakkında Kanun çıkarıldı. Buna göre Tunceli iline bir askerî vali atanacaktı. Aynı zamanda dördüncü genel müfettiş sıfatını alan vali general Abdullah Alpdoğan geniş yönetsel, askeri ve yargısal yetkileri vardı. Ayrıca Alpdoğan'ın çok sert ve otoriter biri olması da isyanı tetikledi. Düzeni sağlamak ve güvenlik açısından gerekli gördüğü durumlarda ilde yaşayan kişileri ve aileleri, il sınırları içinde bir yerden bir başka yere göndermeye ve il sınırları içinde oturmalarını yasaklamaya da yetkiliydi. (Vikipedi)

Yasanın uygulanmaya başlamasıyla 1937 başlarında yeni olaylar çıktı. Bölgede güvenlik sağlanamadı ve hükûmet otoritesi kurulamadı. Bu sırada Suriye sınırına yakın bölge ve illerde de benzer olaylar görüldü. (Vikipedi) Hatay'a bağımsızlık tanıyan Milletler Cemiyeti kararından sonra, TBMM'de yapılan görüşmelerde, bu gelişmelerin başta Fransa ve Fransa'nın mandası altındaki Suriye tarafından kışkırtıldığı ileri sürüldü. Başbakan İsmet İnönü ise, Tunceli ilinde iki yıldır izlenen reform programının amacının bölgenin uygar bir hale getirilmesi olduğunu belirterek, programa karşı bölgede direniş olduğunu belirtti.

( http://img484.imageshack.us/img484/7052/98486295cj1.jpg )

Dersim Harekâtı

Ayaklanma, Ocakzade (Ehl-i Beyt soyundan) kökenli ve Şeyh Hasan Kürt aşiretine mensup olan Abasan Aşireti reisi Seyit Rıza önderliğinde, asker ve vergi vermek istemeyen diğer aşiretlerce de desteklenen bir grup tarafından 20-21 Mart 1937 gecesi Harçik köprüsünün yıkılması, köprüyle Kahnut Bucağı arasındaki telefon hattının kesilmesi ve bölge askeriyesine düzenlenen saldırı ile başladı. Askeriyedeki bütün askerler öldü. Askeriye yakıldı. Bunun üzerine resmen Kürt isyanı başladı. İsyan bölgenin coğrafi durumu nedeni ile büyüdü. Ayaklanmayı Kureyşan Kürt aşireti başlattı ve özellikle Demenan, Haydaran ve Yusufan Kürt aşiretlerinin katılımı ile iyice genişledi. Ayaklanmaya toplam yaklaşık 6.000 kişilik bir grup katıldı.

General Abdullah Alpdoğan düzenlediği ilk harekât büyük başarızsılkla sonuçlandı. Aşiretler ise bunun verdiği moralle tamamen silahlandı. Bu yüzden isyanı bastırmak iyice zorlaştı. Abdullah Alpdoğan yanına aldığı 20.000 asker ile bölgeye gitti fakat dağları bir türlü aşamadı. Bunun sonucunda gerekli olanın bir hava saldırısı olmasına karar verdi. Gerekli onayı alınca Sabiha Gökçen'i davet etti. Sabiha Gökçen de kabul edip Hava Kuvvetleri'nden 3 uçak filosu ile havadan saldırı gerçekleştirdi. İsyancıların saklandıkları en büyük yer olan Laş mevkiini yerle bir etti. (Vikipedi)

Ucus_2.jpg image by deli_dumrul

Yapılan harekât başarı verince, askerler bölgeye girmeyi başardı. Bunun üzerine Seyit Rıza, bölge halkına zarar gelmesin diye Haydaran, Kureyşan, Demenan, Yusufan, Kırgan Kürt aşiretleri reisi ile birlikte teslim oldu ve harekât, 13 Eylül 1937'de sona erdi. Ayaklanmayı bastıran bu askeri harekât, Dersim Harekâtı olarak adlandırılır.

Askeri harekâttan sonra yapılan yargılama 15 Kasım 1937'de sona erdi. Ayaklanmanın lideri Seyit Rıza ile 6 kişi idam edildi. Çok sayıda Kürt ayaklanmacı değişik hapis cezalarına çarptırıldı. Ancak olaylar durulmadı ve 1938'de Kureyşan Kürt aşireti intikam için diğer Kürt aşiretlerini silahlanmaya davet etti ve ikinci Kürt isyanı başladı. Bunun üzerine başlatılan ikinci askeri harekât ile Eylül 1938'de ayaklanma tamamen bastırıldı. Direniş amacıyla kırsal alanda kalanların direnişi ise 1948'e kadar sürmüştür.

 

İsyanın Sonuçları

Harekâta katılan yöre halkının bir kısmı başka illere gönderildi. (Vikipedi) Askerî harekât, her ne kadar bazı aşiretleri sürgün etse ve çoğunu da dere yataklarinda yok etse de, harekât 1938 yilinin sonuna doğru sona ermiştir. (Vikipedi)Harekât sonrası 100.000 kişi başka yerlere sürgün edilmiştir. (Vikipedi) Ayaklanmaya katılan aşiret mensupları, Kayseri'nin Sarız, ilçesi ve Erzurum, Yozgat, Muş gibi çeşitli illere gönderilmiştir.. (Vikipedi)

Dersim İsyanı'na İlişkin Yayınlar:

Suat Akgül, Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim
Faik Bulut, Dersim Raporları
Şükrü Laçin, Dersim İsyanından Diyarbakır'a Bir Kürt İşçisinin Siyasal Anıları
M. Arseneviç Haretyan ve Kemal Mazhar Ahmed, 1925 Kürt Ayaklanması
Jandarma Genel Komutanlığı, Dersim Raporu

VİDEO İZLE! Dersim Belgeseli, Yönetmen: Çayan Demirel, 2006.

Dersim İsyanıyla ilgili kaynakçalar:

Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, Hatıratım, Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992.
Dr. Nuri Dêrsimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Doz Yayınları, Eylül 2004, ISBN 975-6876-44-1
M. Kalman, Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri, Nûjen Yayınları, İstanbul, Ekim 1995.
Munzur Çem, Tanıkların Diliyle Dersim '38, Pêrî Yayınları, İstanbul, Mart 1999, ISBN 975-8248-19-8.
Celal Yıldız, Dersim Dile Geldi, Tij Yayınları, İstanbul, 2003.
Dr. Hüseyin Çağlayan:, 38 ra jü pelge, Tij Yayınları, İstanbul, 2004.
Dr. Hüseyin Çağlayan Belge ve tanıklarıyla DERSİM DİRENİŞÇİLERİ
Meyer Georges, Trois corps d'armée turcs concentrés dans la région de Dersim, communiqué du Caire, Paris, Le Figaro, 30 août 1938

Özellikle Vikipedi' ye ve diğer kaynakçalara teşekkür ederim..

 

Gönül Notum:

Rahmetli Sabiha Gökçen'le ilgili, (kendimce) bir araştırma yapıyordum (Sabiha Gökçen Hanımefendi isim annem olur.)birde baktım ki araştırmalarım beni şu son günlerde ülkemizde gündeme damgasını vuran ''Dersim İsyanı'na'' getirdi...

Şimdi anladınız mı neden ''Dersim İsyanı'' konusunu sayfama taşıdım?

Bilmediğimden!

Ayrıca benim gibi konuyu iyice bilmeyenlere de ufacık bir katkı, bir öğreniş olsun istediğimden!

En önemliside bütün bu bilgiler, tarafımdan yorumsuz olarak sizlere sunulmuştur.

 

''MELEKLER YÜREĞİNİZDEN ÖPSÜN''

Sabiha Rana

***

VE BUGÜN: 21 Kasım 2011 ''hala'' DERSİM OLAYLARI!!!

Dersim İsyanı: Atatürk - Sabiha Gökçen - CHP !!!

***

Ulaşım ve iletişim bilgileri:

Facebook: Sabiha Rana | Facebook

Facebook : http://www.facebook.com/sabiha.rana

Twitter: http://twitter.com/#!/sabiharana

Milliyet Blog : http://blog.milliyet.com.tr/sabiharana

Naberler.com: http://www.naberler.com/Blog.aspx?Web=sabiharana&CID=6076

YouTube: Sabiha Rana adlı kişinin profil resmiSabiha Rana

İletişim: sabiharana@sabiharana.com

 
Toplam blog
: 1989
: 4996
Kayıt tarihi
: 26.10.06
 
 

Gazeteci - Yazar (NLP Uzmanı - İlişki ve Yaşam Koçu) Yaşarken dünyayı dolaşmayı, topraktan güneşe..

 
 
 
 
 

 
Sadece bu yazarın bloglarında ara