Dine dair anlayışlar üzerine bir değerlendirme

Toplumda dini anlayışa dair birçok farklı görüş ve anlayışlar söz konusudur. Her birey sahip olduğu görüş ve anlayışa göre dine farklı farklı yaklaşmaktadır. Ancak derece farkı ne düzeyde olursa olsun her bireyin günlük yaşamında dine dair bir açıklama, bakış açısı mutlaka vardır. Yaşlı veya genç, kadın veya erkek, okumuş veya okumamış, bilgili veya bilgisiz, olumlu veya olumsuz hemen herkes dinle ilgili bir şeyler bilir, konuşur, düşünür, değerlendirir. Toplumda var olan dine dair bu olguların tümü toplumsal yaşayışta dine bakışı çok değişik şekillerde etkilemektedir.

Dine dair anlayışlara yönelik değerlendirmeler yaparken bireylerin dini anlayışları yanında kurumların, toplumsal grupların dini anlayışlarından da söz edilmesi gerekmektedir. Dine dair bireyler dışında kurumlar, toplumsal grupların anlayışlarından söz edilmesini gereksiz, anlamsız görenler olabilir. Ancak içinde yaşadığımız toplumda farklı güç odağı durumunda farklı kurumsal yapıların varlığı da söz konusudur. Aslında hemen tüm toplumlarda toplumsal yaşayışta etkili olan farklı güç odaklarının varlığından söz edilebilir.

Toplumsal yaşayışımız içinde dine dair var olan anlayışlara genel hatlarıyla bakılınca dini konuların büyük oranda tartışmalara da konu olduğunu, dine dair yapılan tartışmaların her zaman en büyük ilgiye mazhar olduğunu da söylemek gerekiyor. Televizyon programlarında dine dair bir konu söz konusu olunca toplumun büyük ve canlı bir ilgiyle programa yaklaşıldığı görülüyor. Bunun nedenleri üzerinde hemen herkesin kendince bir açıklaması bulunduğu da gerçek.

Din konusu üzerinde bu kadar canlı bir ilgi söz konusu iken çok küçük bir azınlık da dinle hiç ilgilenmeyenlerin de olduğunu kabul etmek gerekiyor. Toplum çok karmaşık bir yapıda ve bu karmaşık yapının içinde her şey var denebilir. Toplumda dine dair anlayışları gruplandırabilmek için var olan anlayışların genel nitelikleri üzerinde durulabilir. Dine dair anlayışlar bireylere, bireyin içinde bulunduğu çevreye, bireyin içinde yetiştiği aile ortamına, bireyin içinde doğup büyüdüğü ekonomik, sosyal, kültürel, coğrafi özelliklere göre farklılıklar göstermektedir.

Dine dair anlayışlar bireyin dışında, bireyden bağımsız olarak varlığını sürdürür. Bireyin dışında var olan bu anlayış bireye yakın çevresi tarafından kazandırılmaya başlanır. Çevrenin bireye kazandırmaya başladığı bu anlayış zamanla çevreden bağımsız bir şekilde bireyin kendisi tarafından yapılandırılmaya, şekillendirilmeye başlanır. Dolayısıyla dine dair anlayışın kazanılması bireyden bağımsız olarak çevreden başlamakla birlikte belli bir aşamadan sonra bireye bağlı bir hale dönüşür. Bireye verilmeye çalışılan anlayışın özelliğine göre birey dine karşı olumlu veya olumsuz bir tutum içine girer. Bu nedenle çevrenin din anlayışının bireydeki din anlayışının oluşmasında önemli bir etkisi olduğunu kabul etmek gerekir. Ancak bu önemine rağmen çevrenin etkisi belli bir aşamadan sonra azalır veya şekil değiştirir. Birey pasif alıcı konumda iken aktif konuma geçebilir. Çevrenin din anlayışı üzerinde durulması bireyin din anlayışını değerlendirmede yararlı olabilir.

Toplumsal çevrenin içinde dine dair ilgisiz tutum içindeki çevreler yanında ilgili bir tutum içindeki çevrelerden de söz edilebilir. Din anlayışına dair yapılacak değerlendirmede etkili olan farklı unsurlar üzerinde dururken aynı din anlayışına sahip olan çevrelerin durumu ile farklı din anlayışlarının söz konusu olduğu çevrelerin durumları aynı niteliklere sahip olmayacaktır. Dinin tarihi süreç içinde kazandığı farklı anlayışlar üzerinde dururken aynı dinin kendi içinde sahip olduğu farklı anlayışlar yanında farklı dinlerin birbirlerine karşı sahip olduğu anlayışlar üzerinde de ayrıca durulması gerekmektedir. Bu yönüyle İslam dinine yaklaşıldığında İslam dininin başka dinlere göre konumuna dair söylenenlerle kendi içindeki farklı anlayışlar arasında farklılıklar söz konusudur.

İslam dini içinde yaşadığımız toplumda farklı bakış açılarına göre farklı şekillerde değerlendirilmektedir. Türkiye’de İslam dinine dair sıradan vatandaşın bakış açısı, farklı mezheplerin kendi bakış açılarına göre yaptıkları değerlendirmeler, İslam dinine olumlu veya olumsuz bakış açısıyla yapılan değerlendirmeler birbirinden farklılıklar taşımaktadır. Örnek verilecek olunursa ülkenin doğusu ile batısı arasında İslam dinine dair olumlu bakışlar arasında bile önemli farklılıklar söz konusudur denebilir.

İslam dininin anlaşılmasında sıradan bireylerin anlayışları bir tür din anlayışı olarak sayılabilirken farklı cemaat oluşumlarının din anlayışları, resmi dini kurumsal yapıların anlayışları, dini bilimsel bir çalışma alanı olarak görenlerin anlayışları, dini bilinçli bir yaşam biçimi olarak görenlerin anlayışları, dini bir yaşam biçimi olarak görenlerin anlayışları tümüyle dine dair anlayışların çeşitlerine ilişkin örnekler oluşturmaktadır. Bu anlayış çeşitliliği toplumsal zeminde yer bulmaktadır. Dine dair bu olumlu anlayışlar yanında olumsuz değerlendirmelere ilişkin anlayışlar da söz konusudur.

Olumlu veya olumsuz her tür anlayış dine dair genel anlayışın oluşmasında önemli etkiye sahiptir. Bu anlayışlar üzerinde ayrıntılı bir şekilde durulması gerekiyor.

Ahmet Hikmet

    eagensea@gmail.com