Ermenilerin kökeni

Anadolu’nun en köklü ve kadim halklarından birisi olan Ermenilerin Anadolu’ya hangi tarihte, nereden göç ettikleri ve kökenleri konusu uzun yıllardan beri tartışma konusu haline gelmiş bir tarihsel problemdir.

Önceleri Urartu Krallığının hüküm sürdüğü Doğu Anadolu topraklarında varlık göstermiş olan Ermeni halkını aynı coğrafyayı kısa aralıklarla paylaşmış oldukları Urartularla akraba gösteren çeşitli görüşler zamanında ortaya atılmışsa da Urartu’ca ve Ermeni dillerinin birbiriyle gramer açısından hiçbir benzerliğinin olmaması ve hatta aynı dil grubuna bile dahil olmamaları sebebiyle söz konusu iki halk arasında direk bir akrabalık bulunduğunu söylemek bilimsel verilerin ışığında çok mantıklı görünmemektedir.

Hayeren yani Ermenice Hint-Avrupa dil ailesinin bir üyesi iken, Urartuca bugün bilinen hiçbir dil ailesine dahil değildir ancak çekimli diller grubuna giren Hint-Avrupa dillerinin aksine eklemeli bir dil olan Urartuca’nın Kafkas dilleriyle akraba olduğu düşünülmektedir. Bu arada şunu da ifade etmek gerekir ki, tarihte varlık göstermiş dillerin içinde Urartuca ile akrabalığı kesin olan tek dil yine Kafkas kökenli olduğu düşünülen Hurri dilidir.

MÖ 9. ve 6. yüzyıllar arasında Doğu Anadolu, Kafkasya’nın bir kısmı ve Kuzeybatı İran’da hüküm süren Urartu Krallığının MÖ 590 ila 585 yıllarında yıkılmasının ardından Doğu Anadolu bölgesi İran kökenli Med devletinin egemenliği altına geçti. Bölgedeki İran egemenliği MÖ 550 yılında Pers Akhamenidlerin Med Devletini ortadan kaldırdıkları dönemden sonrada devam etti ve MÖ 550 yılından yani Pers İmparatorluğunun kurulduğu tarihten Hellenistik devre kadar bölge Pers hegemonyası altında olmayı sürdürdü.

Tarihte bir yazılı kaynakta Ermenilerden ilk kez söz edilmesi MÖ 521 yılına rastlar. Pers İmparatoru I. Darius’un İran’ın Kermanşah kenti yakınlarında bulunan üç dilli (Persçe, Babilce ve Elamca olarak üç ayrı dilde aynı yazıt tekrar edilmiş) Behistun yazıtında Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Ermeni ülkesinden “Armina” biçiminde söz edilmiştir ve daha öncede ifade ettiğim gibi Behistun yazıtındaki bu ifade ile Ermeni adı tarihte ilk kez bir yazılı kaynakta geçmiş olur.

Urartu Krallığının takriben MÖ 585 yıllarında yıkılmış olduğunu söylemiştim bu tarihten yaklaşık olarak altmış yıl sonra eski Urartu ülkesinin “Armina” şeklinde adlandırılmış olması kanımca Urartu’nun siyasi varlığının sona ermesinin hemen ardından bölgenin hızla Ermenileştiğini göstermektedir.

Tarihin babası olarak adlandırılan Hellen tarihçi Herodot kitabında Ermeni halkının Trak kökenli bir toplum olan Friglerin doğuya yönelen bir kolu olduğunu söylemiştir. Belki Herodot’un bu ifadesinin de etkisiyle çoğu tarihçi Ermenileri Kimmerlerin baskısıyla Doğu Anadolu’ya göç eden bir Frig boyu olarak tanımlamak eğilimindedir. Ancak bu teorinin doğruluğundan emin olmamızı sağlayacak yeterli tarihsel verilerden de yoksunuz.

Ermenice’nin Hint-Avrupa dil ailesi içinde bağımsız bir kol olması Ermeni halkının çekirdeğini Hint-Avrupa kökenli bir toplumun oluşturduğunu gösteriyor ancak bu topluluk Friglerdir ya da değildir o konuda bir şey söylemek mümkün değil.
Bu topluluk Doğu Anadolu’ya geldiğinden bölgede Urartu Krallığının siyasi varlığının sona ermesinden sonra kalan Urartu halkı, Hurri ve Kafkas kökenli halklar bulunmaktaydı. Yeni gelen halk bölgenin eski halklarıyla kaynaşmış ve belli bir bütünlük içinde Ermeni halkını meydana getirmiş olmalı. Birçok dilbilimcinin Ermeni dilinin içinde Urartucaya ait sonekler olduğunu söylemesi de bu savı güçlendiriyor.
Bu arada not olarak belirteyim: Yukarıdaki resim MÖ 95-55 yılları arasında hüküm sürmüş olan ve Medz Dikran yani Büyük Dikran olarak bilinen Ermenistan Kralı Dikran'ın sikkesidir.