Eylemlerin yapısı - 3

ORTAÇ EKLERİYLE KURULAN BİLEŞİK EYLEMLER

Anlam özellikleri ortaç eklerine göre oluşan bu bileşik eylemlerde de ikinci eylem öz anlamından kayar. Bu nedenle ikinci eylem betimleme niteliği taşır. 

GEREKSİNME EYLEMİ

Temel eyleme,  “-esi, -eceği ” ortaç ekinden sonra gelen “  gel-”  betimleme eylemi  içten gelen bir istek, gereklilik anlamı katmaktadır.

Örneğin,

. Bu işlere gülesim geliyor.

.Seni göreceğim geldi.

gülesim geliyor  : gülmek istiyorum. 

göreceğim geldi : görmek isteğini duyuyorum

Eylemlere içten gelen bir gereklilik, isteklenme anlamı katıyor. Gereksinme eylemi, “ gelmek ” eylemi temel eylemlere ulanarak yapılır.

Olumsuzluk

. Göresim gelmedi

.Işığa uzanıp tutacağım gelmiyor.

Olumsuzluk eki “gel-“ eylemine ulanmaktadır.

BEKLENMEZLİK EYLEMİ

Temel eyleme, “-eceği” ortaç ekinden sonra “tutmak” betimleme eylemi gelerek beklenmedik, istenmedik bir anda ortaya çıkma anlamını katıyor.

Örneğin,

. Uykudan önce, “Bana masal anlat.” diyeceği tutardı.

. Kırk yılda bir milletvekili olup icraat yapacağım tuttu.

BAŞLAMA EYLEMİ

Geniş zaman ortacına  “ olmak ” yardımcı eylemi getirilince, temel eylemde değişikliğin, yeni bir alışkanlığın başladığı bildirilir.

Örneğin,      

.Artık ben de kıskanır oldum.(kıskanmazken kıskanmaya başlaması)

.Eski duyarlıklarımı duyamaz oldum. (yaşlılıktan dolayı duyarlıkların yitirilmesi)

-... BİTİRME EYLEMİ

Geçmiş zaman  “ –miş ” ortacına  “ olmak ” yardımcı eylemi getirilerek temel eylemin gerçekleştiğini, olup bittiğini anlatır.

Örneğin,

.İstanbullulaşmış olmanın kıymeti de ayrı

 ( İstanbullulaşma sürecini tamamlamak )

.Yıllar sonra ayrılmış olmanın hüznünü yaşıyorum. ( Ayrılma işleminin gerçekleşmesi )

-... DAVRANMA EYLEMİ

Gelecek zaman ortacına  “ –ecek  ” ,  “ olmak ” yardımcı eylemi getirilerek niyetlenme, davranma anlamlarını temel eyleme katıyor.

Örneğin,

. Soracak oldum duymadı bile. ( sormaya niyetlenmesi )

.Yaptıklarımı, emeklerimi yalanlayacak oldu kimse inanmadı. ( yalanlamaya kalkışması )

UYARI:

“Başlama, bitirme, davranma” eylemleri ayrı yazılır.