Kaygılarınızla başa çıkma esnekliğine sahip misiniz?

Kaygılarımız hayatımızın yakamızı bırakmayan parçaları, debelendikçe daha çok saplandığımız bir bataklık gibi zaman zaman bizi dibe çektiğini hissettiğimiz olumsuz duygularımız. Kimi zaman nedenli, çoğu zaman ise nedensiz kaygılanıyoruz. Daha çok geleceğe yönelik kaygılar taşıyoruz: para kazanma, iş bulma/iş kurma, çocuk sahibi olma, partnerimizle olan ilişkimiz, ailemizin beklentileri, çocuklarımızın geleceği, insanların hakkımızda ne düşüneceği... Fiziksel olarak bugünü yaşıyor olsak da, düşüncelerimiz ve planlarımız hep yarınlara dair; çabamız hep kendimizi garantiye almaya, belirsizlikleri yok etmeye yönelik. Hangimiz yapabiliyoruz bunu? Sadece endişe ederek olumsuzluklara hazırlayabiliyor muyuz kendimizi ya da yok edebiliyor muyuz belirsizlikleri?

'Başa çıkma' kavramına bu noktada değinmek yerinde olacaktır. Başa çıkma, hayatımızda stres yaratan olaylara karşı gösterdiğimiz direnç, bir bakıma sorunlarla uğraşma sürecimizdir. Başa çıkma yolunda atılacak ilk ve en önemli adım, kaygılarımızı yok etmek ya da hiç yaşamamak gibi bir şeyin mümkün olmadığını kabullenmektir, ancak bu kabullenme kaygılarımızla savaşamayacağımız anlamına da gelmiyor. Kaygıyı tamamen yok etmenin değil ancak mümkün olduğunca hayatımızdaki olumsuz etkilerini en aza indirmenin yolu ise kendimize ve kişiliğimize en uygun başa çıkma stratejilerini kullanmaktan geçiyor.

Değinmek istediğim ikinci önemli nokta ise kaygılarımız ile başa çıkmada nasıl bir yol izliyor olduğumuz. Başa çıkma stratejileri kişiye özgüdür, 'doğru' ya da 'yanlış' kavramlarını bu noktada kullanmak doğru olmaz. Aynı soruna bir kişi öfke davranışı göstererek kendisini daha iyi hissediyorken bir başkası sorunun üzerine giderek başa çıkmayı tercih edebilir. Doğru/yanlış ayrımı yerine yapıcı/yıkıcı etkilerine göre başa çıkma stratejilerini kategorize etmek daha doğru olacaktır. Yapıcı stratejiler işlevselliği arttırırken yıkıcı stratejiler ise mevcut sorunu olduğundan daha kötü bir hale getirir, sosyal ilişkilerinize zarar verebilir, hatta yeni stres kaynakları da yaratabilir. Öfke davranışı yıkıcı stratejilere, sorunun üzerine gitmek ise yapıcı stratejilere birer örnektir.

Araştırmacılar aktif ve kaçınmacı olmak üzere ikinci bir kategoride başa çıkma stratejilerini incelemişlerdir. Aktif stratejileri kullanan kişiler, sorunu çözmek için bir eylemde bulunurlar ve kaçınan kişilere oranla çok daha az sıkıntı yaşarlar. Sorun ile ilgili araştırma yapmak, benzer sorunları yaşamış kişilerle konuşmak, bir uzmandan yardım almak gibi eylemlerde bulunan kişilerin sorunları ile aktif bir şekilde başa çıkıyor olduklarını söyleyebiliriz. Sorun üzerine yoğunlaşıp bir çözüm yolu düşünmek bile başlı başına bir adımdır. Kaçınmacı stratejiler ise doğrudan sorunu yok saymaya yöneliktir, bu stratejileri kullanan kişiler kaygı yaratan durumu düşünmemeye çalışır, düşünmedikleri sürece korktukları ya da kaygı duydukları durumun başlarına gelmeyeceğine inanırlar: örneğin bir aile ferdinin ölümünü düşünmemeye çalışmak gibi... Kaçınmacı stratejilerin kısa vadede kaygıları giderme ve kişiyi rahatlatma adına yararlı oldukları bir gerçek olsa da kaygıyı ertelemek dışında herhangi bir sonuç vermezler.

Kimi zaman problemi çözmek için elimizden hiçbir şeyin gelmediği durumlar da yaşayabiliriz. Bu gibi durumlarda problemi yok etmeye yönelik her çaba boşuna ve kişi için daha fazla sıkıntı vericidir. Değiştirilemeyen bir durum söz konusu olduğunda üzerine gitmek yerine durumun bizde yarattığı duygulara odaklanmak ve gösterdiğimiz tepkileri değiştirmeye yönelik girişimlerde bulunmak daha etkili olacaktır.

Başa çıkma esnekliği, farklı başa çıkma stratejilerini farklı durumlara adapte edebilme becerisidir. Tek bir durum için uygun tek bir strateji yoktur, işe yarayan stratejiyi bulana kadar deneme yapmakta özgürsünüz. İçinde bulunduğunuz kaygı verici durumun koşullarına uygun stratejiyi ayarlayabiliyorsanız, bunu yapamayan kişilere oranla hayattaki zorluklara daha kolay göğüs gerebildiğiniz çıkarımını yapabiliriz. Aynı zamanda tebrikler, endişeleriniz ile başa çıkma esnekliğine de sahipsiniz demektir.

Uzman Psikolog Miray Bozburun