Keçi ve kurban

Tek tanrılı dinlerde keçi, kutsallıkla şeytanlık arasında çok zıt konumlarda yer alır.

Yahudilikte :

 Kefaret gününde mabette iki keçinin  yer aldığı  ileri sürülmektedir : kutsalın kutsalına sunulan keçi ile Azazel’e sunulan “günah keçisi”.Azazil (Azazel) : Hermon dağından inen 200 kadar cin (başları Azazel), insanoğlunun arasına girerek insan kızlarını kandırır, onlarla ilişkiye girerek insanoğlunun soyunu bozduğu kabul edilir. Azazil, erkeklere kılıç-kalkan öğretir, kadınları da süslenmeyi.

Yahudilikte Azazel terimi için üç açıklama yapılıyor : a.  Azazel, bizzat keçinin kendisini niteler; b.   Keçinin salıverildiği yeri işaret eder; c.  Çölde yaşayan bir cinin adıdır.

Ayinlerde  iki keçi seçilir. Biri kutsalın kutsalına kurban edilerek kanı tören yapılan yerlere serpilir. İkinci keçinin kulağına toplumun günahları sayılarak çöle salınır. İzleyenler bu keçiyi bir yardan aşağıya atarak keçi ile birlikte günahlarından arındıklarına inanırlar . Günah keçisi teriminin buradan geldiği ileri sürülmektedir.

Hristiyanlıkta :

 Hristiyanlığın erken dönemlerinde keçi kutsallığını sürdürür. İsa’nın havarileri dağlarda geçimini keçiden sağlarlar. ÖrneğinSt.Paul, Isparta’nınYalvaç yöresinde kıl çadır dokuyarak geçimini sürdürmüştür.

Gustav Flaubert, “Ermiş Antonious ve Şeytan” adlı eserinde Hristiyanlığa kadarki dinlerin temsilcilerini sahnede yer verir. Bütün din temsilcileri kendilerini, amaçlarını sahnede açıklarlar. Tüm din temsilcileri bittikten sonra “Başka var mı ?” sorusuna, yıllarca onun yanında çalışan onun keçilerini bakan küçük boylu çömez, keçi boynuzlarıyla ve büyüyerek sahneye çıkar ve “Ben varım” der. “Sen de kimsin?” diye Antonious sorduğunda, Çömezin yanıtı şöyledir : “Ben bilim tanrısıyım!..” der. Antonious’un yanıtı da oldukça ilginçtir : “Bilim tanrısı mı ?...Yoksa şeytan mı?..”

Hristiyanlıkta elmas kutsaldır. Döl tutmayan kadınların döl tutmasına ve ana olmalarında rolü olduğu inanılırdı. Hala döl yataklarına elmasla temas ettiren kadınların olduğu kabul edilir. Elması, 14. Yüzyıla kadar kesen ve parçalayan teknoloji bulunamamıştı. 1100’lü yıllarda Gahmuret adlı birisinin, kemerindeki elması keçi kanının erittiği iddiası ile keçiye bakış ve onun şeytani özelliği ön plana çıkarılmağa başlanmıştır(Kırıkkanat 2001). Daha sonraları bu görüş çığ gibi artarak Ortaçağda büyücülüğe, şeytana tapmaya kadar varır. Büyücülük ayinlerinde baş aktör keçidir.

İslamiyette :

 İslamiyette de keçiyi farklı bakanlar olmuştur. Bazı kişiler keçiyi şeytani , koyunu da rahmani kabul etmişlerdir. Oysa Hz. Muhammed’in keçiyi iyi gördüğünü nakledenler de vardır.

Ummi Hani, peygamberin “Koyun keçi yetiştirin. Zira onda bereket vardır” dediğini nakleder.

Urve-el-Bariki, peygamberin “Deve sahipleri için izzet vesilesidir; koyun, keçi berekettir; Hayır, kıyamete kadar atın alnına bağlanmıştır” ifadesini kullanmaktadır.

Ebu Humeyyer, peygamberin  zenginlere “Koyun, keçi yetiştirmelerini emrettiğini, tavuk edinmeleri halinde, köylerinin helak olacağını” söylediğini ifade etmektedirler.

Hz. Muhammed, Arş’ta “sekiz adet yabani keçi suretinde melek gördüğünü” söylediğini bildirenler vardır.

Müslümanlıkta Recm olayı önemli bir olgudur. Recm’le ilgili ayetleri keçi yediğinden bu ayetlerin tekrar Kuran’a giremiyeceğini iddia edenler vardır. (Müslüman kadınlar, keçinin bu iyiliğini iyi değerlendirmelidirler).

Çeşitli törenlerde keçi deseni,

Tören,  “bir toplumsal kümede, üyelerin belli bir olayı, kişi ya da değeri ayırt edip simgeleştirmesi, bunların ve öneminin güçlendirilmesi amacıyla düzenlenen eylemler dizisi”dir.

Başlıca tören çeşitleri :

–        Dini törenler;

–        Tinsel varlıkları çağırma/kovma törenleri;

–        Kötülüklerden/ hastalıklardan korunma törenleri;

–        Belirli bir beşeri olayı kutlama törenleri.

KURBAN TÖRENLERİNDE KEÇİ

Her dinde / toplumda kurban olgusu bulunmaktadır.

Yahudilikte : Hz. İbrahim’in yerleştirdiği bir kurban geleneği vardır. M.Ö.  800 yıllarında kralEzekias’ın danışmanı İsaya Tanrı adına şöyle konuşur : “Benim adıma kurban kesme geleneği tiksinti duyulması gereken bir gelenektir; sığır, koyun ya da keçi kanı akıtılması bana kıvanç vermiyor” (İ.Arsel).

Eski Sümerlerde Nippur (Niffer)’da bulunan kurban sunu listelerini gösteren tabletlerde keçi sayısı önemli bir yer tutmaktadır.

Hristiyanlıkta : İncil’de kurbanla ilgili bilgiler görülmemektedir. Ancak İncil’de “Kurban sunulmakla günahlardan arınılamayacağı”  vurgulanmaktadır. Hristiyanlara göre en büyük kurban Hz. İsa’dır.

İslamiyette : İslamiyette kurban olgusu yahudi geleneklerine benzemektedir. Hz. İbrahim, bu konuda yine öne çıkmaktadır. Kuran’da kurban terimi, Maide, Hacc ve Kevser surelerinde birkaç ayette geçer. Ayrıca Kurban, bir bayram olarak kutlanmaktadır.

2005 yılındaki  kurban bayramında Antalya’da kurban için seçilen bir keçinin sahibinin elinden kaçarak Akdeniz’in mavi sularına kendini atarak boğulması, tam keçiye uygun bir davranıştır(Gazeteler).

Anadolu geleneklerinde Ziyaret yerlerinde yatırlara adak sunulmasında tercih edilen hayvanların başında keçi/oğlak gelmektedir.

T. AYHAN  ÇIKIN

Resim : Fikret Otyam