Ksenobiyotikler Her Yerde!

Ksenobiyotik  Nedir?
Latince   xeno  (=yabancı, acayip)  kelimesinden türemiş olup  dilimize  organizmaya  yabancı misafir  olarak çevrilebilir.   Besin maddeleri dışında vücuda alınan   olan tüm  kimyasal maddelere   ksenobiyotik  denir.  Bu kimyasal  maddeler  herhangi bir oganizmada üretilmemiştir. 

Vücudumuza   ağız, deri, solunum  başta olmak üzere çok çeşitli yollarla  girer ve ve dağılarak  istenilen ya da istenmeyen etkilerini oluştururlar.   

Hangi  Maddeler  Ksenobiyotiktir?
-İlaçlar, antibiyotikler, kemoterapotikler
-Kozmetikler
-Gıda katkı maddeleri, tatlandırıcılar
-Böcek ve mantar  ilaçları
-Su ve gıdalara bulaşan tarım ilaçları
-Endüstriyel  maddeler
-Egzoz ve diğer petrol ürünleri
-Çevresel kirleticiler
-Sigara dumanı
-Küfler
-Gıdalar hazırlanırken oluşan kimyasal ara ürünler
-Metaller (Kadmiyum, Nikel, Kurşun, Krom, Civa, Bakır, Gümüş)
-Atık  sulardaki ilaç ve kimyasal madde kalıntıları  vd.

Ksenobiyotiklerin  Metabolizması:
Çeşitli  yollarla  vücuda  giren  ksenobiyotiklerin  büyük bölümü  emildikten  sonra karaciğere gelir .  Karaciğerde   çeşitli enzimler ile  ile   biyotransformasyon ve  zehirsizleştirilme  reaksiyonlarından geçer.  Her şey   yolunda  gitse bile    bu enzimatik  reaksiyonlar    sonucunda   her zaman  tümüyle toksik  olmayan ürünler oluşmayabilir.  Daha az toksik,  daha fazla toksik  veya  tümüyle etkisiz  son ürünler oluşur ve bunlar eninde sonunda  hedef organlarda zararlı  etkilerini oluştururlar.

Bu maddelerin çoğu sadece  yağda çözünebilir  nitelikte olduğu için yine karaciğerde  suda çözünebilir hale  dönüştürülür ve böylece   vücuttan  atılımı  kolaylaştırılır.

Ksenobiyotiklerin  Biyolojik  Etkileri:
Kar-zarar dengesi  gözetilerek , yararlı etkiler elde etmek amacıyla kullanılan  farmakolojik  ksenobiyotiklerin   (ilaç vd.)  yanı sıra ksenobiyotiklerin   çoğunluğuna  denetimimiz  ve isteğimiz  dışında maruz kaldığımız söylenebilir.  Yararı için kullanılanlar dahil tüm  ksenobiyotiklerin  her zaman  toksik  etki oluşturma potansiyelleri vardır.  Oluşabilecek  toksik etkinin   derecesi   alınan miktara (doz),   vücuda giriş yoluna,  temas  ve vücutta kalış süresine,  vücudun biyokimyasal ve genetik özelliklerine göre değişiklik gösterir.  Bu maddeler  başta  karaciğer , yağ dokusu , kemikler  ve beyin omurilik   sıvısında  birikir buralarda  oksidatif stresi arttırırlar.

Farmakolojik ksenobiyotiklerin (ilaçlar)   tedavi edici  ve olası yan etkilerine   ilaveten  diğer ksenobiyotiklerin bazı   zararlı etkileri şöyle sıralanabilir.

-DNA hasarı, mutasyon
-Uygunsuz bağışıklık yanıtı
-Aşırı duyarlılık reaksiyonlar(allerji)
-Kanserojen etki  
-Hormonal bozukluklar
-Düşükler, ölü doğumlar, doğumsal anomaliler
-Nörolojik bozukluklar
-Enfeksiyonlar
-İnfertilite (kısırlık)

Ksenobiyotiklerden  Korunmak İçin Ne Yapmalıyız?
-Ksenobiyotiklerin en büyük bölümünü çevresel  kirleticiler oluşturur. Bunun için öncelikle  çevre kirleticilerin oluşumunu  önlemeli  ve  maruziyetten  kaçınmalıyız.
- Gereksiz   ilaç kullanımından kaçınmalıyız.
-Ksenobiyotikler  ile kontamine  olmuş  su ve gıdaların bunlardan arındırılması. Sebze ve meyveleri çok iyi yıkayarak tüketilmesi, su kaynaklarının bilinçli seçilmesi
-İşlenmiş hazır gıdalardan uzak durulması
-Zararlı oldukları kanıtlanmış  kimyasal maddelerin kullanımının  yasaklanması,
 -Atık sulardaki kimyasal kalıntıların ve  ilaç metabolitlerinin  uzaklaştırılması,  böylelilkle kullanılabilir su  kaynaklarına  aktarılmasının önlenmesi

Detoksifikasyon:
Alınacak koruyucu önlemlerin dışında ;
-Vücudumuza bulaşan toksinlerin uzaklaştırılması için  barsak temizliği  
-Başta  metaller olmak üzere çeşitli kimyasalları bağlayan şelatör  maddelerin kullanımı
-Detox diyetler
-Su ve su bazlı içeceklerin bolca  tüketilmesi,
-Antioksidan sebze ve meyve tüketiminin arttırılması önerilebilir .