METROPOLİTEN ANKARA 2025 MAKROFORMU ve KENT MERKEZİ (5)

II. 3. ANKARA MERKEZİ İŞ ALANININ GELİŞİMİ

Bir metropolün iş alanının (MİA) büyüklüğü, bu alanda yer alan faaliyetlerin uzmanlaşma düzeyi ve çeşitliliği, o metropolün denetlendiği alanın büyüklüğüne ve ekonomik gelişmişliğine bağlıdır. MİA’ nın yapısı içinde bulunduğu uluslararası ilişkilerin niteliğine, hizmet ettiği kırsal ve kentsel alandaki talep farklılaşmasına göre bir farklılaşma gösterir.

Bu farklılaşmanın ilk izlerini Ankara’ da başkentlik öncesine kadar sürdürmek olasıdır. Başkent öncesi Ankara’ da kale önünde Ulus’ a kadar uzanan çizgisel bir merkez söz konusudur [1]. Bu merkezin iki ucu nitelik olarak farklılaşmıştır. Kale önündeki Bedesten ve Hanlar bölgesini çevreleyen yollar ile Atpazarı, Samanpazarı, Koyunpazarı gibi açık Pazar yerlerinde, kentin “GELENEKSEL” üretim ve ticaret işlevleri yoğunlaşmıştır. Buna karşılık “KARAOĞLAN ÇARŞISI” ve “TAŞHAN” yani bugünkü Ulus yöresinde kentin 1892’ de İstanbul’ a demiryolu ile bağlanmasının güçlendirdiği görece yeni bir merkez oluşumu bulunmaktadır.

II. 3. 1. 1923-1950 DÖNEMİ

Ankara’ nın başkent olmasından sonra, yukarıda tanımlanan merkezin Ulus yöresindeki ucu bir yandan istasyon bağlantısı üzerinde yer alan yönetimsel işlevler, diğer yandan Yenişehir bağlantısı üzerinde yer alan bankalar ile gelişmiştir. 1932 tarihli HERMANN JANSEN PLANI’ nda, Ankara’nın gelişmesi, Yenişehir-Çankaya arasında düşünülmüş, Yenişehir’ de bir “BAKANLIKLAR SİTESİ” planlanmasına karşın, MİA işlevleri tamamen Ulus’ da düşünülmüştür[2].

Ulus Tarihi Kent Merkezi’ nin bir bölümü, Kale’ den başlayarak bir “PROTOKOL ALANI” olarak pasif korumaya alınmış ve belirli bölgelerde 2-3 katlı bahçeli evler şeklinde bir yenilenme önerilmiştir[3].

Bu planda Kızılay daha çok bir semt merkezi olarak düşünülmüştür. Bu dönemde, özellikle 1940 sonrası, Sıhhiye-Atatürk Bulvarı üzerinde gelişme-apartmanlaşma başlamış ve planlanmamış bir merkez oluşmaya başlamıştır.

II. 3. 2. 1950-1970 DÖNEMİ

Bu dönem Ankara’ nın hızlı büyüme ve kentleşme dönemi olarak tanımlanabilir. Kentin kuzeyinde ve güneyinde gecekondulaşma hızla yayılmaktadır ve yirmi yılda beş misli nüfus artışı olmuştur. 1950’ li yıllara gelindiğinde, Ulus çekirdekli merkezi “Yıldızsal” bir form almıştır. Bu çekirdeğin Dışkapı, İskitler ve Sıhhıye uzantılarında Ankara’ nın başkentlik işlevleriyle, yüksek gelirli gruplara hizmet veren servisler yer alırken, ÇIKRIKÇILAR, SAMANPAZARI, HAMAMÖNÜ ve KALEÖNÜ uzantılarında daha çok kırsal kesimlerle, kentteki düşük gelirlilere hizmet eden “GELENEKSEL” faaliyetler yer alır.

a. 1960’ ların Başında Ankara Kent Merkezi:

Ulus çekirdekli merkezin, Sıhhiye’ ye uzanan kolu 1960’ lı yılların başında gelişerek Kızılay’ da ikinci bir merkez oluşumu görünümü kazanmıştır. Bu yıllarda Ulus yöresi Kızılay’ a göre beş misli daha fazla işyeri barındırmaktadır. Ancak, 1960’ta TBMM’de Kızılay’a/Bakanlıklara gelmiştir ve ülkenin siyasal karar merkezi artık burasıdır. Sefaretlere, yüksek gelirli konut alanlarına ulaşılabilirliği yüksektir. Kızılay Merkezi bu üstünlükleriyle hızla büyüyecek, Ulus Banka Merkezleri dahil birçok uzmanlaşmış işlevini Kızılay’a kaptıracaktır.

1960’lı yılların başında, Ulus ve Kızılay arasındaki demiryolu, üniversite, kamu yapıları vb binalar önemli bir kesiklik yaratmakta, kentte biri modern diğeri geleneksel faaliyetlere dönük iki merkezli bir yapının varlığı görünümü yaratmaktadır.

b. 1970’lerin Başında Ankara Kent Merkezi:

b.1. ULUS TARİHİ KENT MERKEZİ

1970’Lİ YILLARA DOĞRU Kızılay Merkezinin Tandoğan’a doğru uzantısında, “Eğlence Merkezleri” ve çok kullanılan ticaret işlevlerinin yer alması, Cebeci’ye doğru uzanan yol üzerinde “Ticaret” işlevlerinin gelişmesiyle, Tandoğan ve Cebeci de Ulus Merkezi İş Alanının Uzantılarıyla birleşmiştir.

Böylece, iki merkezli bir görünüm her iki merkezin daha geniş alanlara yayılarak birleşmesi sonucu ortadan kalkmıştır.

Bu dönemde Ulus, düşük gelirlilere yönelik fonksiyonları içeren bir merkez niteliğini pekiştirmiştir.

Ulus’ta zeminde konut dışı kullanımlar %90 düzeyinde, yeşil-açık alan ve otoparklar ise %1-2 seviyesindedir. Kat alanlarında %60 konut-dışı kullanımlar yer almaktadır. Ulus’taki yapı adalarının %60’ı merkez karakterindedir ve bunların da %30’u “ÇEKİRDEK ADA” özelliklerini taşımaktadır.[4]

ULUS aşağıdaki kullanımlar/işlevler bakımından asıl kent merkezi niteliği göstermekte ve önem taşımaktadır.

· Ticaret kullanımları

· Mali Merkez Kullanımları (Banka, Sigorta vb)

· Yerel İdari Kuruluşlar (Belediye, Valilik, Maliye Bak. Vb)

· Servisler

b.2 KIZILAY/YENİŞEHİR MERKEZİ İŞ ALANLARI

1970 yılında Ankara Nazım Plan Bürosu’nun (ANPB) saptamalarına göre, merkezin Kızılay kesimi içinde Ulus’a göre çok daha yüksek oranda konut vardır. Bu, Kızılay Merkezinin çevreye yayılırken konut alanlarını iş yerine dönüştürme sürecinin devam ettiğinin bir göstergesidir. Kızılay’da merkez ve çekirdek adalarının %25 seviyesinde kaldığı ve konutun ağırlık taşıdığı saptanmıştır. Bu dönemde Kızılay daha çok orta ve orta-üst gelir gruplarına yönelik bir merkez niteliği taşımaktadır.

Mevcut imar uygulamasının aynen devam etmesi halinde, merkezlerde yaklaşık mevcut inşaat alanı (2 186 000m²) kadar ilave inşaat alanı (2 080 000 m²) emme kapasitesi olduğu ortaya çıkmıştır.[5]

TABLO 7 : ULUS VE KIZILAY MİA KARŞILAŞTIRMASI (1970)

KENTTEKİ İŞYERİ SAYISI (%)
KENTTE ÇALIŞAN SAYISI (%)
YILLIK TOPLAM CİRO (%)
KENTİÇİ-MERKEZ GÜNLÜK SEYAHAT SAYISI

ULUS MİA
32
27
29
95 725

KIZILAY
14
19
19
90 850

Kaynak: ANPB Araştırma Sonuçları

c.1970-1985 DÖNEMİ

Bu dönemde, Ankara nüfusu 2 500 000’e erişmiş, kent makro formu ve konut alanları dağılımı değişmiştir. Konuta bağlı nüfus yoğunluklarının dağılımının değişmesi Merkezi İş Alanlarının yayılımında etkili olmaktadır.

Gelir gruplarına göre coğrafi merkez noktası, önceleri Kale’nin altında iken, 1970’lerde güneye doğru iki merkezin arasındaki kültür aksına doğru, 1985’te ise güney-batıya doğru kaymıştır. Bunu nedeni; güney ve güney-batıda (Kızılay’da) daha çok üst gelir gruplarının yerleşmiş olmasıdır. (Bkz. Harita 4. 1980’lerin Başında Merkezin Yapısı)

1970 sonrasında merkezin Ulus’tan Kızılay’a doğru sıçramasına benzer bir olgu, Kızılay ile TUNALIHİLMİ CADDESİ arasında ortaya çıkmıştır. Kavaklıdere, Gazi Osman Paşa, Küçük Esat’da yüksek gelirli konut gelişmesi oluşması, bu alanlara hizmet eden bir semt merkezi Tunalı Hilmi Caddesinde oluşmuştur. Zaman içinde Kızılay’daki lüks tüketime yönelik merkez işlevleri bu yönde yayılarak semt merkezini dönüştürmüş, tüm kentin yüksek gelirli gruplarına hizmet eder hale getirmiştir. Bu dönüşümlerle beraber GOP ve Çankaya yönündeki konutlar büro binalarına dönüşmeye başlamış, uluslararası büro işlevleri burada yoğunlaşmıştır.

Ankara Kent Merkezi’nde planlı ve kontrollü bir gelişme sağlanamadığından, kent nüfusunun giderek katlanması ve merkez kullanıcılarının da (araçlı yaya) hızlı artışına neden olması, merkezde çeşitli sorunların ortaya çıkması ve mevcut sorunların ağırlaşmasına neden olmuştur.

Ulus’taki hakim işlevlere bakıldığında Hükümet Servisleri, perakende ticaret ve büro servislerinin önem kazandığını, son 15 yıl içinde Hükümet ve Büro servislerinde iş yeri sayısı yönünden azalma olduğunu, perakende ticaret iş yerlerinde kısmi bir artış olmakla birlikte, bunların çöküntü veya sağlıksız çeper alanlarında gelişen veya yer değiştiren küçük ticaret olduğu saptanmıştır.

Aynı zamanda, imalat işyerleri sayısı kısmen artmışsa da bunlar da merkez dışı çeperlerde yer tutmuştur.

Aşağıdaki Tablo’da 1970 ve 1985 Ulus MİA’sındaki işyerlerinin sektörel dağılımı verilmiştir:

TABLO 8 : ULUS MERKEZİNDE İŞYERLERİNİN DAĞILIMI (1970-1985)

AKTİVİTELER
1970
1985
FARK

HÜKÜMET SERVİSİ
73
36
-37

BÜRO SERVİSİ
945
550
-395

TİCARİ SERVİSLER
439
645
+206

TOPLAM SERVİS
1457
1231
-226

OTELLER
100
114
+14

İMALAT
725
840
+115

PERAKENDE TİCARET
2609
2802
+193

TOPTAN TİCARET
237
288
+51

KÜLTÜR-EĞLENCE
201
32
-169

TOPLAM
5239
4949
-290

Kaynak : UTKM Proje Yarışması I. Ödül Proje Raporu

toplam işyeri sayısında, Ulus’ta son 15 yılda ‘)=’a varan bir azalma olduğu saptanmasına rağmen, bu dönemde Ulus’ta 98 000m²’yi bulan ilave döşeme alanı çıkması şaşırtıcıdır. Ancak, bu yeni kullanım alanı merkez içinde yer değiştiren veya aynı yerdeki yenilemeler ile mekan standardı yükselen -özellikle üst kat- büro ve servis kullanımlarına bağlanmalıdır. Yenilemeler genellikle, PTT, iş hanı, banka (işyeri ve misafirhane) ve küçük otel ve zeminde pasajlı ticaret türü yapılardır.

[1] Bkz. Harita 1. 1839 Tarihli Ankara Haritası’ nda Ankara Tarihi Ticaret Merkezi

[2] Bkz. Harita 2. Hermann Jansen Ankara İmar Planı

[3] Bkz. Harita 3: H. Jansen Planında Eski Şehir

[4] ANPB 1970 Araştırma Sonuçları

[5] ANPB 1970 Araştırma Sonuçları