Ne tür müzik dinlersiniz?(2)

Müziğin iyisinden anlamak için, notadan önce, biraz frekanstan, sesten, sesin üretilmesi ve algılanılması olaylarından anlamak gerek. Yazı dizimizin 1. bölümünü, bu kavramlara ayırmam; bu yüzdendir. Sesten, Müziğe geçeceğimiz bu bölümdeyse; öncelikle Ses Kaynakları için bir parantez açıp, özel olarak ama yine fazla abartmadan, olabildiğince anlaşılır biçimde anlatmak istiyorum. Öyle ki; bir Müzik Enstrümanı çalmayan veya çalsa da işin bilimsel yönüne pek kafa yormamış okuyucular bile, Müziğin icrasının bilimsel temellerine, biraz olsun hakim olsunlar.

Birçoğunuzun bildiği ve 1. bölümde de değindiğim gibi; iyi bir insan kulağı kabaca, 20[Hz]-20[kHz] arasındaki sesleri duyabilmektedir.

Peki, insanın çıkardığı sesler hangi aralıktadır?

Yani, en güzel Müzik Kaynaklarından biri olan insan sesinin alt ve üst sınırları nedir?

Bir kere, işitmenin aksine, ses üretimi cinsiyete bağlıdır.

Yaklaşık, ortalama ve doğuştan olarak; erkekler 100[Hz]-300[Hz], kadınlar ise 200[Hz]-600[Hz] aralığında sesleri çıkarabilirler.

2. olarak ise; “doğuştan” dememden de anlaşılabileceği gibi bu, eğitimle geliştirilebilen bir özelliktir.

İnsan Sesi de dahil olmak üzere, Müzik Kaynaklarının kapasiteleri; frekans yerine oktav denilen logaritmik frekans ile ölçülür. Bir frekans, diğerinin 2 katı ise; ikisinin arasında 1 oktav fark var demektir. Yani sesin frekansının 1 oktav artması için, 2 katına çıkması gerekir.

Örneğin; 100[Hz]-200[Hz] arası da 1 oktavdır, 200[Hz]-400[Hz] arası da.

Ancak 1 oktav, ilkinde; 200-100=100[Hz] lik bir frekans bandına karşı gelirken, 2. sinde; 400-200=200[Hz] lik bir banda karşı gelmektedir.

100[Hz]-400[Hz] arasındaki 300[Hz] lik frekans bandı ise; 2 oktavdır.

Çünkü frekans, 2 kere, 2 katına çıkmaktadır.

Koskoca 10000[Hz]-20000[Hz] aralığı da 1 oktavdır.

Özet olarak; Müzikteki kapasite ölçümünde, frekans band genişliğinin önemi yoktur.

Frekansın, kaç kere 2 katına çıktığının önemi vardır.

Bu yüzden 1 oktav, alçak frekanslarda birkaç 100[Hz] ederken, yüksek frekanslarda; birkaç 1000[Hz] etmektedir.

Kadın, erkek, ortalama bir insan sesinin genişliği, kadınlarda biraz daha geniş olmak üzere;

1, 5-2 oktavdır. Eğitimle çok arttırılabilen ses genişliğine ilişkin rekor değerler biraz şaibelidir.

Sonuçta herkesin önünde ölçülen resmi değerler mevcut olmadığından, biraz araştırınca çok farklı bilgilerin ortalıkta dolaştığını, görürsünüz. Ancak en az 5 oktava çıkıldığı ve rekortmenin kadın olduğu, kesin gibidir.

Yeri gelmişken şu “sesiyle bardak kıran soprano” meselesine de değinelim isterseniz. Ama bu konuyu anlayabilmek için önce, “öz titreşim frekansı” kavramını anlamak gerekir. Her maddenin ve madde grubunun, kendine özgü, böyle bir frekans değeri vardır. Bir cisme ya da bileşik bir sisteme, belirli bir frekansta bir kuvvet uygularsanız; uyguladığınız frekans ne olursa olsun, uyguladığınız kuvvetle orantılı bir tepki alırsınız, öz titreşim frekansı hariç. Öz titreşim frekansındaysa; uyguladığınız kuvvetle orantısız, ondan çok daha büyük bir cevap alırsınız. İşte sopranonun yaptığı, sesinin gücünü korurken, frekansını çok az miktarlarda arttırarak, bardağın öz titreşim frekansını bulmaktan ibarettir.

Tabii bu, büyük bir ses hakimiyeti gerektirdiği için, hiç kolay değildir ama uygun mesafeden, yeteri kadar güçlü bir sesle doğru frekans verildiğinde, mutlaka olumlu sonuç alınır.

Bu logaritmik frekans meselesi; Matematikteki 2 tabanlı logaritmadan gelen, biraz zorca bir konu olduğundan, çok iyi anlayamadıysanız, üzülmeyin normaldir.

Peki, madem karmaşık, niye bu şekilde ölçülendiriyoruz sesi, mecbur muyuz derseniz; cevap mecburuz.

Gerekçesi?

Gerekçesi, oldukça ilginç ve Müziğe yolculuğun gelecek bölümünde oradan başlayarak, notalara gireceğiz.