Noktalama işaretleri

Noktalama işaretleri metinleri doğru okumamızı, onları doğru algılamamızı sağlıyor. Noktalama işaretlerinin yazınımıza girmesi geç de olsa başarıldı. Toplumsal yürüyüşümüzde yazınsal metinlerimizi tür ve anlatım olarak yenileyerek uygarlaşama sürecinde yol aldık.Şinasi'yle başlayan bu yürüyüş uluslaşma sürecimizle hızlandı.Ulusal yazın dönemi yazarları özellikle noktalama işaretlerini başarıyla kullandılar.

Büyük Atatürk uygarlaşmayı Batılılaşmak olarak aldığı için yüzümüzü Batı'ya döndük.Batı'nın yazın ve sanat adamlalarını, ürünlerini Cumhuriyetimizle tanıdık.Toplumumuz kabuğunu kırarak uygarlaşma yolunda hızla yol aldı. 

İşte bakın noktalama işaretleri deyip geçmeyin.Uygar toplumlara ulaşmada kitap en önemli başvuru kaynağımız oldu. Onu anlamak, kavramak, tanımak, metinleri doğru algılamaktan geçiyordu. Bunu da sağlayan kuşkusuz noktalama işaretleriydi.

Noktalama işaretlerinin nerelerde, nasıl kullanıldığını görelim:

1.Tümce sonunda:  .  ?  !

 2.Tümce içinde ve tümceler arasında:  ,  ;  :

 3.Yazı içinde bazı parçaları ayırmada:  “ ”   (  )   ’  /      - 

 4. Bölüm başlarında:  -      .-  

 5.  Boşlukları belirten işaretler:  ...   ..........    ./.   ./    *   1  

. TÜMCE SONUNA KONAN NOKTALAMA İŞARETLERİ

Tümceler, anlamlarına göre nokta(.), soru işareti(?), ünlem(!) gibi noktalama işaretlerinden             biriyle sonuçlandırılır.

 ..NOKTA ( . )

Bu işaretin kullanıldığı başlıca yerler şunlardır:

- Olumlu ya da olumsuz tümce sonlarına konur:

Seneler var ki kuşlar gelmiyor. Daha doğrusu, ben göremiyorum .

- Tümce değerindeki sözün ya da sözlerin, söz öbeklerinin sonuna  konur.

 Merhaba asker. Bu ne? Evet.Elbette. vb.

- Tümcenin sonunda ayraç içinde açıklama yapılmış, kaynak belirtilmişse nokta tümcenin             sonuna değil, ayraç  kapandıktan sonra konur:

Osman Bolulu,”Atatürk’ü doğru algılayabilseydik, bugünkü açmazları yaşamazdık.” diyor             (Kıyı dergisi 150. sayı, Ağustos 1997).

- Kısaltmalardan sonra kullanılır:

Prof.(Profesör),Dr.(Doktor),İst.(İstanbul),topb.(toplumbilim),b    ak(bakınız),gökb. (gökbilim, c.(cilt),a.(ad)

- Sıra gösteren sayılardan sonra (sıra sayıları):

1.(birinci), X.(onuncu) vb.

- Gün belirten rakamların arasına konur:

15.06.1994, 19.05.1919, 10.11.1938 vb.

- Saat bildirmede saat ve dakika gösteren sayılar arasına     konur:

saat 13.05 , 05.03 vb.

- Matematikte sayı bölüklerini ayırmada:

 330.440.001vb.

- Bölüm başlarını gösteren sayı ve harflerden sonra:

 A. I. a. 1.

- Matematikte çarpma işareti olarak kullanılır:

 2.6=12

- Kaynakça bildiren tümce niteliğinde sözcüklerin sonuna   konur:

Prof. Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, Türk Dil   Kurumu Yayınları, Ankara 1979.

- Tümce değeri taşıyan sözcük ya da sözcük öbeklerinin     sonuna:

Peki. Evet.. Hayır. Sağol. Günaydın. Olur. vb.

 .. SORU İŞARETİ ( ? )

Bu işaretin kullanıldığı başlıca yerler şunlardır:       

- Soru anlamı bulunan tümcelerin sonuna konur.

Ankara’ya gittiniz mi? Bugün kaçta kalktınız? Hangi    ev sizin? Kim geldi? Nasıl gidiyor? vb.

-Sözde soru tümcelerinin (yanıt gerektirmeyen) sonuna       konur.

Ona kim güvenir? (Ona kimse güvenmez.) Paltonu giymeden çıkma demedin mi?

- Verilen bilginin kesin olmadığı, bundan kuşku       duyulduğu ayraç içinde soru işaretiyle (?) gösterilir.

Ali’ye öğretmenlik(?) yaptığını söylemiş.

- Soru yan tümcedeyse tümce sonuna ? konmaz.

Ali geldi mi bilmiyorum.

- Bilinmeyen yer, tarih ve durumlar için kullanılır.

Yapılan araştırmalara göre Karacaoğlan Çukurova’da (?) doğup 17.yüzyılda (?) yaşamış.

- Soru, vurguyla belirtildiğinde de ? konur.

Öğretmen sevgiyle:

Adınız?

-Sıralanmış sorularda ? sona konur.

Mavi mi kırmızı mı istersin?

Soru anlamı taşımayan tümceler, soru bildiren ek ya da sözcük alsa da ? almaz.

Söze başladı mı durmak nedir bilmez.

Ne arayanı ne soranı var.

Kimler geldi kimler geçti.

..ÜNLEM İŞARETİ ( ! )

Bu işaretin kullanıldığı başlıca yerler şunlardır:

- Coşkulu söyleyişlerden, seslenişlerden sonra konur.

Ey Türk gençliği! Babacığım!

- Şaşma, korku, acı, sevinç... gibi duyguları bildiren sözcük ve tümceden sonra konur.

Aaa! Ne yaramaz çocuk! Aaa, ne yaramaz çocuk!  Aaa! Ne yaramaz çocuk.

Vah! Neler geldi başımıza! Vah, neler geldi başımıza!Vah!Neler geldi başımıza.

Bir araba ancak bu kadar güzel olabilir! Aman bu da ne! Yandım anam!

- Küçümseme, yerme, alay etmek için ilgili sözcüğün ya da tümcenin sonuna ünlem işareti ayraç  içine konarak gösterilir.

Bu bilgin kişi(!) her gece sabahlara dek çalışırdı(!)

- Kimi kez soru işaretiyle birlikte ayraç içinde kullanılır.

Kırk odalı evde mi büyüdün(?!): Kuşku, küçümseme var. Kırk odalı evde mi büyüdün(!?): Küçümseme, kuşku var.         

- Ünlem işareti soru işaretiyle birlikte öncelikli, sonralıklı  olarak kullanılabilir.

Ödevini yaptın mı?! : Önce soru sonra kaygı var.

Ödevini yaptın mı!? : Önce kaygı sonra soru var.