Şeker hastalığının düzenli takibi nasıl yapılır?

Şeker hastalarında kan şekeri ölçümünde kullanılan, kandaki şeker seviyesini parmak ucu ve koldan alan cihazlar bulunmaktadır. Bunun dışında yeni geliştirilen cilt altına yerleştirilen alıcı bir sensör yardımıyla 72 saat süreyle cilt altında bulunan sıvının glikoz düzeyini devamlı şekilde ölçen cihazlar bulunmaktadır. Glikoz kan damarları yoluyla cilt altına ulaştığından, cilt altı sıvısında olan değişimler kan şekeri seviyelerini yansıtmaktadır. Cihaz cilt altı sıvısında olan glikoz seviyesini her beş saniyede ölçerek, 10 dakikada bir ortalama alarak, hafızasına kaydeder. Üç gün sonra cihaz çıkarılarak, kayıtlar bilgisayara aktarılır. Bu şekilde tansiyon, kalp ritmi kontrolünde kullanılan monitör gibi, tüm gün kandaki glikoz değişimleri kontrol edilebilir. Bu ölçüm sistemi sürekli glikoz monitör sistemi olarak tanımlanır. Bu yöntem insülin pompası kullanan Tip 2 ve Tip 1 diyabet hastalarında, gebelik şekeri takiplerinde, ergenlik döneminde ya da kan şekeri ölçümleri değişken olan hastalarda büyük kolaylık sağlamaktadır.
Diyabet tedavisinde başarılı olmak için hastalar ne yapmalıdır?

Günümüzde şeker hastalığının tedavisi insülin takviyesi sayesinde pankreas uyarılarak insülin salgılanmasını sağlayan ilaçların kullanımıyla ya da insülin direncini düşüren ilaçlarla yapılmaktadır. Hastalarda uygulanan tedavide, kan şekeri değerlerinin sağlıklı kişiler gibi olması hedeflenmektedir. Tedavide başarılı olmak için, hastaların doktorun önerilerine uyması, diyet ve egzersiz uygulamalarını yerine getirmesi gerekir. Bu sayede hastaların yaşam kalitesi yükseltilecektir. Kontrol altına alınamayan kan şekeri, ilerleyen dönemlerde damar sisteminde hasarlara neden olmaktadır.
Şeker hastalığının kontrolü için evde şeker takibi yapılmalı

Egzersiz, beslenme, şeker düşüren ilaçlar, insülin kullanımı gibi faktörler kan şekeri seviyelerinde değişimlere neden olur. Sağlıklı kişilerde kan şekeri seviyesi açlık halinde 70-100 mg/dl değerlerinde seyreder. Şekerli gıdalar yenilse bile, ikinci saatte bu değer 140 mg/dl miktarını aşmaz. Bunlar belirli bir denge içinde olur. Şeker hastaları için böyle bir denge bulunmamaktadır. Diyete, beslenmeye, egzersize dikkat edilmediği takdirde kan şekeri seviyesi bir anda 200-300 mg/dl değerlerine ulaşabilir. Bazı durumlarda istenmeyen değerlere inebilir. Bu yüzden hastalar kan şekeri seviyelerini belirli aralıklarda tutmalıdır. Kan şekeri seviyelerinin dengeli olarak tutulması, diyabetin sebep olacağı sorunların oluşmasını önleyecektir. Evde kan şekeri takibinin yapılması halinde hipoglisemi erken dönemde belirlenerek tedavi edilebilir. Hastalar kan şekerinde düşüklük hissettiklerinde, evde ölçüm yaparak, komplikasyonlardan zarar görmeden müdahalede bulunabilir. Ayrıca kullanılan şeker düşürücü ilaçların dozlarını ayarlamakta kolaylık sağlar, tedavi planlaması yapılır. Bu şekilde yaşam kalitesi yükseltilir ve hastaneye yatma sebepleri azalma gösterir. Bu sebepler arasında hipoglisemi ve hiperglisemi koması ile kronik komplikasyonlar yer alır.
Şeker hastaları evde hangi değerleri takip edebilir?

    Kan şekeri

    İdrarda keton değeri

    Kilo değerleri

    Kan basıncı değerleri (Tansiyon)

Evde kan şekeri takibi nasıl yapılır?

Kan şekeri değerini evde takip edebilmek için, taşınabilir kan şekeri cihazı (glukometre), ölçüm çubukları ile parmak delme cihazı gerekmektedir. Bu sonuçları not edilmesi için bir defter bulundurulmalıdır.
Kan şekeri ölçülürken nelere dikkat edilmelidir?

    Glukometre şeker ölçüm cihazının nasıl kullanılacağı hakkında doktordan ya da diyabet hemşiresinden bilgi alınmalıdır. Ölçümler kullanım talimatına uygun şekilde yapılmalıdır.

    Kan şekeri ölçümü mutlaka not edilmelidir. Ölçüm yapılan günü, saati kayıt altına almalısınız. Ölçüm yapılırken açlık ve tokluk durumu, egzersiz dönemi belirtilmelidir.

    Cihaz ve çubukların doğru ölçüm yapıp yapmadığı, aralıklı olarak kontrol edilmelidir. Cihazın bakımı ve temizliği haftada 1 defa yapılmalıdır.

Kan şekeri ölçme sıklığı ne olmalıdır?

Kan şekeri ölçüm sıklığı doktor tarafından belirlenir. Kan şekeri seviyeleri yüksek olursa;

    Sabahları aç karnına ve kahvaltıdan iki saat sonra

    Öğle yemeği öncesinde ve iki saat sonra

    Akşam yemeği öncesinde ve iki saat sonra

    Gece yatmadan önce toplamda 7 defa kan şekeri ölçümü yapılır.

Kan şekeri seviyesi kontrol altına alındığında haftada 1 gün dört defa ya da her gün merdiven metoduyla değişik zamanlarda kan şekeri seviyesi ölçülmelidir. İnsülin kullanımı yapmayan şeker hastaları kan şekeri seviyeleri yüksekse, kontrol sağlanana kadar haftada 2 gün öğünlerden önce aç karnına ve tok karnına en az 4 defa ölçüm yapmalıdır. Kan şekeri kontrol altına alınınca, haftada bir gün açlık ve tokluk ölçümleri yapılır. Bunun dışında kendisinde düşük kan şekeri etkileri gören kişiler ölçüm yapmalıdır.
Kan şekeri değerlerinin sınırları doktordan öğrenilmelidir

    Her şeker hastası için farklı kan şekeri aralığı olabilir. Hastalığın kontrol altında olması için, kan şekeri seviyelerinin normal seviyelerde olması gerekir.

    Tip 1 diyabet hastaları ve gebelik diyabeti olan kişiler daha sıkı kontrol edilmelidir.

    Yaşı 65-70 üzerindeki hastaların açlık kan şekeri değerleri 140-160 mg/dl altında olabilir.

    Kontrollerini yapan hastalarda açlık kan şekeri değerleri 90-130 mg/dl, tokluk kan şekeri değerleri 140-160 mg/dl aralığında olmalıdır.

    Kan şekeri değerleri yüksekse, doktora bilgi verilmelidir.

İdrarda keton ölçümü

Diyabet kontrolünün düzensiz olması, ameliyat olma, stresli olma gibi durumlarda idrarda keton değeri fazla çıkabilir. Bu keton değeri vücudun dengesini bozar ve ketoasidoz etkisi yani şeker koması görülebilir. Bu fazla keton miktarı idrarla atılmaktadır.

İdrarda keton ölçümü ne zaman yapılmalıdır?

    Kusma, bulantı ve karın ağrısı gibi insülin yüksekliği belirtileri varsa

    Kan şekeri değeri 240 mg/dl üzerinde olursa

    Stres ve akut hastalıklar varsa, idrarda keton testi yapılmalıdır.

İdrarda keton ölçümünde dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Bu ölçüm keton çubuklarla yapılmaktadır. İdrara daldırılan keton çubuklar, burada bir süre bekletilir. Çubukta meydana gelen renk değişimlerine göre sonuç değerlendirilir. Bu nedenle kutu üzerindeki açıklamalar okunmalı, çubuklar nemli ve sıcak yerlerde bırakılmamalı, son kullanma tarihlerine dikkat edilmeli, antibiyotik ve C vitamini kullanımına dikkat edilmelidir.
Kan şekeri ne zaman ölçülmelidir?

    İnsülin kullananlar doktorun önerisiyle açlık ve tokluk kan şekeri seviyelerini ölçmelidir.

    Şeker kontrolü beslenme ve şeker düşürücü ilaçlarla yapılıyorsa, bunlarda 2 saat sonra ölçüm yapılmalıdır.

Diyabet tiplerine göre kan değeri ölçüm aralıkları nelerdir?

    Şeker hastalığını tanısının yeni konması halinde ve şeker düşüklüğü fazla hissedilmiyorsa, gebelik diyabeti varsa, günde 4-7 defa kan şekeri ölçümü yapılmalıdır.

    Diyabet düzenli olarak kontrol ediliyorsa, haftada 1-2 gün gün içinde 4 defa ölçüm yapılmalıdır.

    Beslenme ve ilaç kullanımıyla Tip 2 diyabeti kontrol eden hastalar, haftada 1-2 gün aç ve gece yatmadan önce kan şekerini ölçmelidir. Diğer ölçümler tok karnına olmalıdır.

    Diyabet kontrol edilene kadar, günde 4 defa aç karnına, öğünlerden 2 saat sonra tok karnına, gece yatmadan önce kan şekeri ölçümleri yapılmalıdır.

Evde kan şekeri ölçümünde dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?

Evde kan şekeri ölçümü yapılırken, pratik glukometre cihazları kullanılmalıdır. Ölçüm yapılmadan önce eller sabunla ve suyla yıkanmalıdır. Bunu yapmadığınız takdirde ellerde kalmış olan şeker artıkları ölçüm sonuçlarını etkileyebilir. Parmakların delindiği aletin başkalarıyla paylaşılmaması gerekir.
Evde kan şekeri ölçümü yapmanın faydaları nelerdir?

    Ekonomik ve kolay kan şekeri kontrolü yapılmasını sağlar.

    Hipoglisemi ve hiperglisemi erken tanısını sağlar.

    Diyabet ilaçlarının dozunun ayarlanmasını sağlar.

    Rahat ve düzenli bir yaşam sağlar.

    Daha rahat seyahat etmeyi sağlar. Çünkü kan şekeri ölçüm cihazı yanınıza alabileceğiniz kadar kullanışlıdır.

    Kan şekeri kontrolünü sağladığından, uzun dönemde komplikasyon oluşmasını azaltır.

    Hastaların yaşam kalitesini arttır, koma gibi olumsuzlukları önler.

Tansiyon ölçümünün yapılması

Hastaların yüksek tansiyon sorunu olmasa bile, her hafta tansiyon ölçümü yapılmalıdır. Hastaların tansiyonunda üst sınır 130/80 mmHg olmalıdır.
HbA1c (Hemoglobin A1c) takibinin yapılması

Hastalarda 3 ayda bir an şekerinin hemoglobin ile yaptığı bileşik olan HbA1c ölçümü yapılmalıdır. Bu test laboratuvarda yapılır. Hastaların 3 aylık kandaki şeker seviyesini gösterdiğinden, oldukça önemlidir. Bu hastaların tedavisinde istenen kan şekeri seviyelerine ulaşılıp ulaşılmadığını gösterir. Hastaların HbA1c değerleri % 6,5 seviyesinin altında olmalıdır. 65 yaşın üzerindeki hastalarda ise, % 7,5 ile 8,5 arasında bir değerde olabilir.
Yılda 1 defa 24 saatlik idrar toplama testleri

Bütün şeker hastalarında yaklaşık olarak üçte birlik oranla mikro albüminüri ve bu nedenle kalıcı böbrek hasarı gelişir. Böbreklerdeki sorunlar tedavi edilmediğinde, 7-10 yıl içinde hastalarda diyaliz ihtiyacı meydan gelir. Bu nedenle kanda kreatinin ve idrarda mikro albüminüri testleri belirli aralıklarla yapılmalıdır. Mikro albüminüri idrarda küçük oranda albümin olmasıdır. Bu test üç farklı şekilde yapılabilir. Günün herhangi bir saatinde idrarda albümin oranı belirlenir, 3-4 saatlik idrarda ya da sabah idrarındaki albümin ya da 24 saatlik idrar biriktirilip test uygulanır. Tip 2 diyabet hastalarına teşhiste, Tip 1 diyabet hastalarında teşhisten 3-5 yıl sonra testin uygulanması gerekir.

Dr. Tuğrul Demirel

http://www.tugruldemirel.com