Şekerpancarı Islahı 1

Üreticiler ve Şeker Fabrikaları için en uygun çeşit özelliklerinin bir şeker pancarı çeşidinde birleştirmenin önemli ve ilk adımı ıslah çalışmalarıdır. Bu süreç içinde, yeni çeşitte uygun bir kalitede bulunması istenen genler aranır. Hedef, birim alandan şeker veriminin arttırılması veya yüksek şeker varlığının, fabrikada yüksek arıtılabilirliğin ve hızlı, homojen çimlenmenin arttırılması, fabrikaya teslimde toprak firesinin azaltılması, hastalık ve zararlılara karşı yüksek derecede dayanıklılık ve kalitede süreklilik gibi özelliklerin sağlanmasıdır.

 

Islah çalışmalarının diğer bir önemli hedefi de, çevreye olumsuz etkileri olan mücadele ilacı ve gübre kullanımının azaltılmasıdır. Şeker pancarı üretim döneminde ve hasat edilen şeker pancarlarının şeker fabrikalarında işlenmeleri sırasında çevrenin korunması çalışmalarının temelini oluşturur. Şeker pancarında ıslah çalışmaları ile dekara şeker verimi 1.5 tona kadar çıkarmak mümkündür. Şeker pancarında şeker içeriğinde önemli değişiklik elde edilmezken birim alandan önemli verim artışları sağlanmıştır. Bu verim artışı yetiştirme tekniklerindeki gelişme ile birlikte verimi yüksek çeşitlerin ıslahıyla sağlanmıştır. Gelişmiş ülkelerde (Almanya) yıllık şeker verim artışı ortalama 0.14 ton/ha seviyelerindedir. Şeker pancarında kök-gövde verimi ile şeker oranı arasında negatif korelasyon bulunmaktadır. Günümüzde şeker pancarı ıslahında temel amaç sürdürülebilir tarıma uygun çeşitlerin geliştirilmesi olmuştur.

 Bu doğrultuda maksimum verim elde etmek, ayrıca şeker randımanını en yüksek değere ulaştırmak amaçlanmıştır. Şeker pancarında verime etki eden işlevsel genomlar üzerinde çalışmalar yoğunlaşmıştır. Şeker pancarında verim ve kalite artışının önündeki en önemli engeller hastalık ve zararlılardır. Örneğin, rhizomani hastalığı şeker pancarında önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, teknolojik araçlar hatta modified (transgenik) çeşitler dahi seferber edilmelidir.

 

Erkek kısırlıkta, bir çiçekte normal olarak yumurtalık oluşmasına rağmen, çiçek tozları meydana gelmez, gelse dahi fonksiyonel olmazlar. Bunun nedeni, erkek gametteki, mutant genlerin veya sitoplazmik genetik faktörlerin etkisi, erkek gametlerin normal fonksiyonlarını yapamamalarıdır. Şekerpancarı ıslahında, en fazla sitoplazmik erkek kısırlığından yararlanılmaktadır. Sitoplazmik erkek kısırlıkta, kısırlık genleri kromozomlar üzerinde taşınmayıp, sitoplazma içerisinde bulunmaktadır. Sitoplazmik erkek kısırlıkta, kısırlık ana tarafından yavru döllere geçer. Çünkü yavru döller sitoplazmayı anadan alırlar.

 

Şekerpancarı ıslahında, sitoplazmik genetik erkek kısırlığından (CMS) yararlanılarak, çok sayıda yeni hibrit şekerpancarı çeşitleri ıslah edilmiştir. Sitoplazmik erkek kısırlıkta emaskülasyona (kısırlaştırma) gerek yoktur. Burada en önemli konu; CMS bireylerinin çoğaltılarak devam ettirilmesidir. Şeker pancarında CMS (sitoplazmik genetik erkek kısır) anne hatlar ile tozlayıcı baba hatların kullanılmasıyla hibrit şeker pancarı çeşitleri geliştirilmiştir.

 Şekerpancarında kısırlık (xx) ve (zz) resesif genleri tarafından kontrol edilmektedir. CMS bireylerinin genetik yapıları, Sxxzz şeklindedir. Bu bireyler, kendilenerek nesilleri devam ettirilemez. Bunun için, normal sitoplazmaya sahip (Nxxzz) bireylere gereksinim vardır. Nxxzz (Owen, O tipi) bireyler, baba olarak fertildir. Sxxzz tipi bitkiler ise ana olarak fertildir, ancak erkek olarak mutlak sterildir. 

 

Diploid ve tetraploid pancarlar arasında yapılan melezlemeler sonunda, triploid hibrit çeşitler elde edilmektedir. Elde edilen bu hibritler, pek çok özellik bakımından ana ve babadan üstünlük göstermektedir. Ancak, elde edilen bu triploid hibritler kısırdır. 

 

Son yıllarda sitoplazmik erkek kısırlıktan (CMS) yararlanılarak, tamamı triploid olan hibrit çeşitlerin üretilmesi başarılmıştır. Bunun için ıslahçılar; diploid monogerm bir CMS ve tetraploid bir dölleyici kombinasyonu kullanmışlardır. 

 

İspanya’da yapılan araştırmalarda diploid melezlere nazaran triploid melezlerin kök-gövde verimi %10 daha fazla bulunmuştur. Kök-gövdenin şeker içeriğinde herhangi bir değişiklik gözlenmemiştir.

 

 Şekerpancarı ıslahında, varyabiliteyi artırabilmek ve belirli özelliklere sahip yeni pancar çeşitlerini ortaya koyabilmek için, türler arası melezlemelerden geniş çapta faydalanılabilmektedir.

 

Vulgaris seksiyonuna dahil yabani türler içerisinde Beta maritima türü, Cercospora yaprak leke hastalığına karşı dayanıklı olduğundan, şekerpancarı çeşit geliştirmede kullanılmaktadır.

 Vulgaris seksiyonuna ait türlerin kültür çeşitleriyle melezlenmesiyle; kök şekli, yaprak tipi, tohum büyüklüğü, kuru madde oranı, şeker içeriği ve sapa kalkmaya dayanıklılık bakımından oldukça geniş bir varyabilite sağlanabilmiştir.

 

 Patellaris seksiyonundaki yabani türlerin monogerm tohum özelliğine sahip olmaları nedeniyle, şekerpancarı ıslahında kullanılmaktadır. Corollina seksiyonundaki Beta corollifora yabani türü curly top virüsüne dayanıklı olduğundan bu tür virüse dayanıklı çeşit geliştirilmesinde kullanılmıştır.