Şeytan taşlama; A'dan Z'ye (1): Kim, nerede, ne zaman, nasıl, niçin?

A’dan Z’ye Şeytan Taşlama(*)

Mina’da yapılan görevler:

Kurban Bayramı günleri (Zilhicce 10, 11, 12 ve 13) Mina’da şeytan taşlama, kurban kesme ve tıraş olmak üzere 3 görev îfa edilir. Fecr-i Sadık’a kadar veya gecenin çoğunu Müzdelife’de geçirmek Hanefîlere göre sünnet; Şafiî ve Hanbeli’lere göre vacip; Malikîlere göre gecenin herhangi bir saatinde kısa bir sürede olsa bulunmak vacip, fecr-i sadık’a kadar gecelemek ise sünnettir.

Şeytan taşlama nereden geliyor?

Sözlükte küçük taşlar atmak anlamına gelen “remy-i cimar”, bir hac terimi olarak “cemerat” diye adlandırılan belli yerlere belli zamanda ve belli sayıda taş atmak demektir. Yüce Allah, İbrahim Peygambere, oğlu İsmail’i kurban etme-sini emrettiğinde şeytan bu emri yerine getirmelerine engel olmaya çalışmıştı. Bunun üzerine Hz. İbrahim, eşi Hacer ve oğlu İsmail, şeytanın bu tuzağını fark edip onu taşlamışlardı. İşte “remy-i cimar”, bu olay sembolize etmektedir. Burada şeytana karşı direniş ve protesto söz konusudur.

Şeytan taşlama vazifesi, Mina’da Kurban bayram günlerinde îfa edilir. Şeytan taşlama ittifakla haccın aslî vaciplerinden biridir.

Bu görevin terk edilmesi dem gerektirir. Şeytan taşlama günlerinde Mina’da gecelemek sünnettir. Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre kurban Bayramı’nın 1. gününü 2. gününe, 2. gününü 3. gününe ve eğer dördüncü günü kalacaksa 3. gününü 4. gününe bağlayan gecenin yarıdan çoğunu Mina’da geçirmek vaciptir. Mazeretsiz olarak bu görevin terki dem gerektirir.

Mina’da şeytanın taşlandığı “Cemerat” diye anlan üç yer vardır:

1- “Cemre-i Suğrâ” (Küçük Cemre): Mescid-i Hayf tarafındadır. Bu cemreye halk arsanda “Küçük Şeytan” denir.

2- “Cemre-i Vustâ” (Orta Cemre): Mekke cihetinde Küçük Cemreden sonra 150 m. mesafede yer alır. Bu cemreye halk arasında “Orta Şeytan” denir.

3- “Cemre-i Akabe” (Büyük Cemre): Mina’nın Mekke istikametindeki sınırında yer alır. Bu cemreye halk arasında “Büyük Şeytan” denir.

Taş atma zamanı, hükmü ve uygulanması:

Cemrelere taş atmanın zamanı, kurban bayramı günleridir. Bu günlerin ilkine “Yevm-i Nahr” (Kurban Kesme Günü), kalan üç güne ise “Eyyam-ı Teşrik” (Teşrik Günleri) denir. İlgisi nedeniyle bu günler, “Eyyam-ı Mina” (Mina Günleri) olarak da anılır.

Bayramın birinci günü, büyük şeytan denilen Akabe Cemresi ’ne yedi taş atılır.

Bu taşların atılma zamanı;

Hanefive Mâli-kî mezheplerine göre; fecr-i sadıktan itibaren başlar, ikinci gün, fecr-i sadığa kadar devam eder. Bu zaman diliminde taşlar atılmazsa dem gerekir. Ebû Yusuf ile İmam Muhammed’e göre, vaktinde atılamayan taşlar, bayram sonuna kadar kaza şeklinde atılabilir ve bundan dolayı ceza da gerekmez.

Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine göre, Akabe Cemresi’ne taş atma Arife gününü birinci gününe bağlayan gece yarısından itibaren başlar, bayramın 4. günü güneşin batmasına kadar devam eder. Bu günde atılması gereken taşlar bayramın dördüncü günü güneş batımına kadar atılsa caiz olur, her hangi bir ceza da gerekmez.

Bayramın birinci günü Mina’ya gelindiğinde yukarıda zikredilen süre içerisinde Akabe cemresine gidilir. Uygun bir yerden “Allah’ın adıyla… Allah en büyüktür, şeytan ve taifesini kastederek taş atıyorum” duası okunarak taşlar atılır. Nohut büyüklüğündeki taşlar, sağ elin başparmağıyla işaret parmağının uçları arasında tutulur, kol fazla kaldırılmadan atılır. Taşlar atıldıktan sonra beklenmeksizin oradan uzaklaşılır. Dua etmek için beklenmez, dua yürürken yapılır. Cemreyi Akabe’ye ilk taşın atılmasıyla telbiyeye son verilir. Temettu veya kıran haccı yapan kimse, bayramın birinci günü Akabe Cemresi ‘ne taş attıktan sonra kurbanını keser veya vekâleten kestirir. Günümüzde kurbanlar, daha önce parası yatırılmak suretiyle İslâm Bankası aracılığı ile kestirilmektedir. Tıraş olup ihramdan çıkar. Böylece birinci “tehallül” gerçekleşir

Bundan sonra “cinsel ilişki” dışındaki bütün ihram yasakları sona erer. Bundan sonra Mescid-i Haram’a gidip ziyaret tavafını yapar. Böylece “ikinci tehallül” de gerçekleşmiş ve ihramla ilgili bütün yasaklar kalkmış olur. Daha önce yapmamışsa hac sa’yini yapar. Tavaf ve Sa’yini yapan kimse, Mina’ya döner, bayramın 1, 2ve 3. günlerinde (eyyam-i teşrik) Mina’da geceler. Eyyam-i Teşrik gecelerini Mina’da geçirmek sünnettir. Bu sünnet terk edilirse her hangi bir ceza gerekmez. Günümüzde mevcut şartlar sebebiyle Eyyam-i Teşrik geceleri Mina’da geçirilmemektedir.

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre Eyyam-i Teşrik gecelerini Mina’da geçirmek vaciptir. Bayramın birinci günü Akabe Cemresi’ne atılacak yedi taşın Müzdelife’de toplanması müstehaptır. Diğer günlerde cemrelere atılacak taşlar, Müzdelife, Arafat, Mina, Mekke veya her hangi bir yerden toplanabilir.(**) Cemrelere atılacak taşların cemrelerin yanından veya temiz olmayan yerlerden toplanması, büyük taşların kırılarak küçük parçalara bölünmesi mekruhtur.

Bayramın ikinci ve üçüncü günleri cemrelere taş atma zamanı, zevalden sonra başlar, fecr-i sadığa kadar devam eder. Peygamberimiz (a.s) ikinci ve üçüncü günde cemrelere taşı öğleden sonra atmıştır.  Öğle vaktinden önce ve fecr-i sadıktan sonra atılan taşlar geçerli olmaz. Öğleden sonra atılması gereken bu taşlar atılmaz ve Kurban Bayram’ının 4. günü güneş batıncaya kadar kaza da edilmezse dem gerekir. Bayramın ikinci ve üçüncü günü sırasıyla küçük, orta ve büyük şeytana yedişer taş atılır. Bu sıraya uymak sünnettir. Sıraya uyulmaması durumunda her hangi bir ceza gerekmez.

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre sıraya uyulması ise vaciptir. Bu mezheplere göre sıraya uyulmadığı takdirde dem gerekir.

Bayram’ın dördüncü günü Mina’da kalmayacak olan kimseler bugünün taşlarını atmakla yükümlü değillerdir. “Kim iki gün içinde acele edip(Mina’dan Mekke’ye) dönerse, ona günah yoktur. Kim geri kalırsa, ona da günah yoktur” anlamandaki âyet buna işaret etmektedir. Bayram’ın dördüncü günü Mina’da kalmayacak olan kimsenin, üçüncü günün taşlarını attıktan sonra fecr-i sadıktan önce Mina’dan ayrılması gerekir. Belirlenen zamanda ayrılmazsa dördüncü günün taşlarını da atması gerekir.

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre bayramın dördüncü günü Mina’da kalmayacak olan kimsenin üçüncü günü güneşin batmasından önce Mina’dan ayrılması gerekir. Bayram’ın üçüncü günü Mina’dan ayrılmaya “Nefr-i Evvel” denir.

Dördüncü günün taşlarını atma zamanı, zevalden sonra başlar güneşin batmasıyla sona erer. Bu günün taşları da önce küçük, sonra orta ve daha sonra da büyük şeytana olmak üzere yedişer taş atılır.

Cemrelere atlan taşların sayısı:

Şeytan taşlamada; Birinci gün, Akabe Cemre’sine 7, ikinci gün, küçük, orta ve büyük cemrelere yedişerden 21, üçüncü gün, küçük, orta ve büyük cemrelere yedişerden 21, dördüncü gün, küçük, orta ve büyük cemrelere yedişerden 21olmak üzere toplam 70 taş atılır. Bayram’ın üçüncü gününde Mina’dan ayrılan kimse, dördüncü günü taş atmayacağı için ilk üç günde toplam 49 taş atmış olur. Dördüncü günü atılacak taşlar toplanmış ise bu taşlar uygun bir yere bırakılır. Ebû Hanîfe’ye göre bayramın dördüncü günü Mina’da kalanlar için, bu günün taşlarının zeval vaktinden önce cemrelere atılması caiz, Ebû Yusuf ve Muhammed’e göre caiz değildir.

Atılmayan taşların kazası:

Taşlar, her gün için belirlenen zamanda atılmazsa ertesi günü veya en geç dördüncü gün güneş batımından önce atılmalıdır, aksi takdirde dem gerekir. Sadece Ebû Hanîfe’ye göre her gün atılması gereken taşlar zamanında atılmazsa daha sonra kaza edilmez. Zamanında atılmadığı için dem gerekir

Şeytan taşlamanın geçerli olmasının şartları:

1. Atlan taşları dikili sütunlara isabet ettirmek veya yakınlarına düşürmek. Uzağa düşen taş geçerli olmaz.
2. Taşları cemrelere el ile fırlatarak atmak Taşın atılması gereken yere el ile konması halinde atış geçerli olmaz.
3. Taşın, atılması gereken yere atanın fiili sonucunda ulaşmış olması.
4. Taşların her birini ayrı ayrı atmak. Taşların hep birden atılması› halinde tek taş atılmış sayılır.
5. Meşru mazereti bulunmayan kimselerin, taşları bizzat kendilerinin atması. Bu kimselerin taşlarını başkalarına attırmaları geçerli olmaz. Hastalık, yaşlılık, kötürüm olmak, çok zayıf olup izdihamdan zarar görecek halde bulunmak ve benzeri durumlar meşru mazerettir. Bu tür mazereti olan kimseler taşlarını vekâleten başkalarına attırabilirler. Vekâletin câiz olabilmesi için, kişinin mutlaka bizzat taş atmaktan âciz olması gerekir. Vekil olanlar, önce kendi taşlarını, daha sonra vekili olduğu kimselerin taşların atarlar.
6. Atlan şeyin, taş veya taş hükmünde olması. Kurumuş çamur, tuğla, kiremit ve mermer parçası taş hükmündedir. Demir, tahta, plastik ve benzeri taş ve toprak cinsinden olmayan şeylerin atılması caiz değildir.
7. Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre atılan şey mutlaka taş olmalıdır.
8. Taşların, belirlenen vakitler içinde atılması.
9. Atılması gereken taşların tamamını veya en az dördünü atmak. Cemreye taş atma görevinin yerine getirilmiş olabilmesi için en az dört taş atılması gerekir. Dört taştan sonra eksik bırakılan her taş için bir fitre miktarı sadaka verilir.

Şeytan taşlamanın sünnetleri:

1. Tertibe uymak. Önce küçük, sonra orta, daha sonra büyük cemreye taş atılır. Bu sıraya uymak Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre ise vaciptir. Bu mezheplere göre tertibe uymayanların taşlarını yeniden atmaları gerekir. Atmadıkları takdirde dem gerekir.
2. Akabe cemresine atılacak taşları Müzdelife’de toplamak. Diğer cemrelere atılacak taşlar, cemarat dışında her hangi bir yerden toplanabilir.
3. Mina’ya varır varmaz ilk iş olarak cemreyi taşlamak.
4. Akabe cemresine ilk taşı atmakla birlikte telbiyeye son vermek
5. Taşları atarken duasını okumak
6. Yedi taşı peş peşe atmak
7. Küçük ve orta cemreleri taşladıktan sonra uygun bir yerde kıbleye yönelerek dua etmek. Büyük cemreyi taşladıktan sonra, beklenilmez, dua yürürken yapılır.
8. Atılan taşların nohut tanesi büyüklüğünde olması.
9. Atılacak taşların temiz olması.
10. Taşları sağ elin işaret ve başparmaklarının ucuyla tutup atmak.
11. Taşlama yaparken sağ eli, başın hizasını geçmeyecek kadar kaldırmak.
12. Bayram’ın birinci günü Akabe cemresine kuşluk vaktinde atmak; Diğer günlerde cemreleri zeval vaktinden sonra taşlamak gerekir. Öncesinde yapılan taşlama geçerli olmaz.

Şeytan taşlamanın mekruhları:

1. Cemrelere nohut tanesinden büyük taş, terlik, şemsiye ve benzeri şeyler atmak.
2. Cemre 2mahallinden taş alıp atmak.
3. Belirlenenden fazla sayıda taş atmak.
4. Taşları fırlatmaksızın elle bırakmak.
5. Temiz olmayan taşları atmak.
6. Büyük taş parçalarını kırarak atmak.
7. Cemerat arasında tertibe uymamak. Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre tertibe uymak vaciptir. Bu şarta uyulmadığı takdirde yeniden atılması gerekir. Atılmazsa dem gerekir.

Hac'da yaşanan bu kazalarda hayatını kaybedenlere Allah'tan rahmet, yakınlarına baş sağlığı diliyorum. Şeytanı Allaha havale ederken, Mutlu, huzurlu, kazasız, belasız ve şeytansız günler geçirmenizi dilerim.

26 Eylül 2015    16.50.

(*)Diyanet İşleri Başkanlığının web sayfasından yararlanılmıştır.

(**) Önceden atılmış olan taşların, havuzun altında birikenlerinden paket halinde Hacılara ücreti karşılığında(üç Dolar) satıldığına dair internette bilgiler mevcut. Teyid etmek maksadıyla sorduğum bir Hacı bunu doğruladı.

NOT: Bu yazının devamı niteliğindeki iki ayrı yazı daha yayınlanacaktır, konu uzun olduğu için bölünmesi uygun görülmüştür, bilgilerinize!