Swap işlemleri

Swaplar iki taraf arasında, önceden belirlenmiş bir mekanizma içinde, belirli bir borçlanma aracından kaynaklanan (hazine bonosu, tahvil, kredi, döviz kredisi) faizlerin değiştirilmesi üzerine yapılan bir anlaşmadır. Taraflar bu anlaşma ile içinde bulundukları finansal koşulları kendi yararlarına değiştirme amacını taşırlar. Swap işlemleri, farklı kuruluşların, farklı piyasalardaki, farklı kredi değerliliklerine bağlı olarak, farklı kredi şartları ile karşı karşıya kalmaları ve bu farklılıklardan swap işlemine taraf olanlardan her birinin yararına olacak şekillde yararlanmalarıdır.

Bu farklılıklar,

Belirli döviz fonlarına ulaşabilme yeteneğindeki farklılıklar(döviz swapı)

Değişken faiz oranlı fon sağlayabilme kaabiliyetine rağmen, sabit faizli fon temin etmede karşılaşılan güçlükler

Kredibilite farklılıkları

Swaplerin Fonksiyonları

Swap yükümlülüklerin takasını mükmün kılmakta ve tarafların yükümlülüklerini azaltmaktadır.

Swap işlemleri, genelde orta vadeli (3-10 yıl) uygulamalardır.

Swap işlemleri sermaye maliyetini düşürmektedir.

Döviz kurları ve faiz oranlarındaki dalgalanmaların yarattığı riski minimize etmektedir.

Ülkenin ulusal parasının değer kaybettiği dönemlerde yatırımcılar, sağlam dövizlere yönelebilirler. Bu durumda merkez bankası swap aracılığıyla döviz elde eder ve bu dövizler müdahale etmek amacıyla kullanılır. Spekülatif hareketler durma ve azalma eğilimine girdiğinde, alınan dövizler iade edilir ve karşı tarafa verilen ulusal para fonları geri alınır.

Swapin yararları

Borçlanma maliyetini azaltıp sermaye maliyetini düşürür.

Değişken oranlı faizi, sabit oranlı faize çevirerek riski azaltır. Para swapinde ise taraflar anlaşma sonunda geçerli kuru bildiklerinden döviz riskine karşı korunurlar.

Döviz kurlarındaki değişmeler, ulusal para birimi üzerinden borçları olan çok uluslu şirketlerin beklenen kazançlarını azaltabilmektedir.

Bu işletmeler para swapını kullanarak borçlarını ve alacaklarını döviz kuru riskine karşı koruyabilirler.

SWAP SÖZLEŞMELERİNİN ASGARİ UNSURLARI

Bir sözleşmenin swap sözleşmesi olarak adledilebilmesi için en az 5 unsuru içermesi gerekmektedir. Bunlar;

1.Nominal Değer

2.Sabit Faiz Oranı ve Ödemeleri

3.Vade ve Ödeme Tarihleri

4.Değişken Faiz Ödemeleri

5.Netleştirme’dir.

Swap Piyasalarının İşleyişi

Finansal Aracının Rolü

Günümüzde swaplerin yaygın ve vazgeçilemez enstürman olmalarının başlıca nedeni maruz kalınaması olası riski aracıya aktarmalarıdır. Mesela, bir ticari işletme aldığı borcun faizinden doğabilecek risklerden kaçınmak amacıyla, finansal bir aracı ile swap işlemi yapmak isteyebilir. Faiz riskini üstlenen finansal aracı daha sonra bu riski taşımak istemediğinde, riski bir başka aracıya devredebilme hakkına sahiptir. Devir işlemi vade bitene kadar istendiği kadar sürdürülebilir.

Para piyasasının en önemli aktörleri olan bankalar hen oyuncu hemde aracı rolündedirler. Swap piyasalarda da bankaların rolü büyüktür. Eskiden bankalar sadece iki tarafı bir araya getiren ve belli bir ücret alan aracı acenta statüsü taşırken dünya ekonomisinde meydana gelen büyük değişim ve gelişme bankaların bu klasik acenta rolünün dışında yeni yapılanmaya itmiştir. Bankalar piyasa yapıcı ve ödememe riski durumunda garantör/teminat rollerinide üstlenmişlerdir. Bankaların swap piyasasına en büyük katkısı ise, iki taraf olmamasına rağmen tek tarafın kotasyonunu kabul ederek piyasanın likiditesini sağlamaktır. Bankalar dışında takas odalarıda aynı rolleri üstlenmişlerdir.

 Swap Depoları

Swap depoları piyasada aynı koşullara sahip swap sözleşmesi yapmak isteyen tarafların eş zamanlı bulunamama piyasanın tıkanması, likiditesini kaybetmesi dolayısıyla bu riskleri sonlandırmak üzere tasarlanmıştır. Swap depoları temel olarak taraflardan birisi olması halinde talebi kabul edip kote eder. Bu sayede işlem açıkta tutulmuş olur. Karşı taraf bulunamazsa diğer swap odalarıyla sürekli iletişim halinde olunduğu için benzer sözleşmeler takas edilerek sözleşmeden doğan açık pozisyonlar kapatılmış olur.

Swap depolarında yapılan işlemleri çabuklaştırmak ve riski azaltmak için swaplerin alınıp satılabilir hale getirilmeleri ve en azından daha likit olmaları gereği doğmuştur. Buda swapların standardize edilmeleriyle sağlanmıştır.2

.Kotasyon

Swaplerin kolay bir şekilde alınıp satılabilmeleri için faiz swapleri standard bir forma bağlı kalınarak kote edilmektedir. Kotasyonda kullanılan dalgalı faiz oranları 6 aylık LIBOR’ a eşittir. Pekçok swap kotasyonunda LIBOR’a anlaşılmış oranlar eklenerekde faiz oranı oluşturulmaktadır.

Ayrıca, faiz swaplerinde LIBOR tek başına kotasyonun temelini oluşturmaz. Faiz oranı olarak hazine bonosu ve finansman bonosu faiz oranlarına belirli bir marj eklenmek suretiylede belirlenebilir. Bu oran yıllık bazda uygulanır ve swap oranı olarak adlandırılır.

Örnek:Beş yıllık bir swap oranının 75 puan olması şöyle açıklanabilir. Bir borçlunun dalgalı faiz oranı üzerinden 5 yıllığına borçlandığı ve borcun faiz oranının 6 aylık LIBOR’a bağlı olduğu bir durumda, borçlu bu borcun faizini sabit faiz oranı üzerinden swap yaparak 5 yıllığına değiştirebilir. Bu sabit faiz oranının yıllık maliyeti ise 5 yıllık hazine bonosunun faiz oranına 75 puan eklenmesiyle saptanan orandır. Aynı şekilde, bir borçlunun sabit faiz oranı üzerinden 5 yıllığına borçlandığı ve borcun faiz oranının hazine bonosu faiz oranına 75 baz puan eklenerek oluşturulduğu bir durumda, borçlu bu sabit faizi, LIBOR’a dayalı dalgalı bir faizle swap edebilir.

Gerek depolar gerekse kotasyonlarla standard hale getirilen swaplerin ikincil piyasalarının oluşmasına neden olmuştur. İkincil piyasalarda swapleri alan taraf tüm yükümlülükleri almış olurken satan tarafta tüm risk ve yükümlülüklerini karşı tarafa devretmiş olur.

 Piyasa Yapıcılar, piyasa katılımcıları ve brokerler

Swap piyasalarında şüphesiz alıcı ve satıcı olmadan bir piyasadan bahsedilmemekle birlikte piyasada piyasa yapılar ve brokerlerin üstlendiği roller vardır. Piyasa yapıcılar ve brokerler pazarın likidite seviyesinin yükselmesine destek verirler. Swaplerde türev enstrümanlar olduğu için tıpkı futures gibi enstürmanın dayanağı olan faiz oranları veya döviz kurları değiştiğinde fiyatları artma yada azalma eğilimine girmektedir. Eğer faiz oranları düşerse sabit faiz oranı ödeyen taraf için swap sözleşmesinin değeri düşecek ve bir kayıpl karşı karşıya kalacaktır. Çünkü piyasada faiz oranları düşmesine rağmen, kendisi sözleşme gereği faiz ödemekle yükümlü olduğundan, piyasadakinden yüksek faiz ödemeye devam edecektir. Bu durumda swap işleminin kendisi için hiçbir değeri kalmayacak ve bu pozisyonu deveredebileceği bir taraf aramaya başlayacaktır.

Swapin karşı bacağındaki değişken faiz ödemekle yükümlü taraf ise ilgili işlemden olumlu etkilenecek ve sahip olduğu swap sözleşmesinin değeri artacaktır. Bunun nedeni piyasadaki faiz oranları azalma eğilimine girmiş ve faiz yükünde olumlu yönde azalış olmuştur. Faiz getirisi sağlayan sermaye piyasası araçlarından olan sabit faizli devlet tahvilini elinde tutan yatırımcı ile değişken faizli swap sözleşmesi satın alan taraf faizler inme eğiliminde iken aynı şekilde menfaat sağlamaktadırlar.

Swap işlemleri teşkilatlanmış piyasalar yerine tezgahüstü piyasalarda gerçekleştirildiği için herhangi piyasada yer alan oyuncuların sınırlandırılmasından bahsedilememektedir. Günümüzde IBM, GENERAL ELECTRIC gibi makro ölçekli dev şirketler, FED, Kanada, Japonya gibi gelişmiş ülke hazineleri, Asya Katılım Bankası, Dünya Bankası gibi üst kurumlar ve mikro ölçekte yerel sayısal firma sıklıkla swap işlemi gerçekleştirmektedir.

Swap piyasasında aracılar vasıtasıyla işlem yapmanın altında yatan neden; karşı tarafın kredibilitesinin tespitinde tarafsızlık ve doğruluk ilkesinin işlemesinin istenmesidir. Bununla birlikte bankalar aracıları kullanmak yerine kendi analist ve uzmanları vasıtasıyla müşterilerinin değerliliklerini ortaya koyup müşterilerine tercihler sunmaktadırlar. Gerek aracılar gerekse bankalarda tutulan müşteri ve kotasyon bilgilerini kaydeden, ayrıca piyasada belli standartlar oluşturmayı, tüm swap pazarını kurumsal anlamda düzenleyici ve denetleyici kurumlar nezdinde temsil etmeyi amaçlayan Uluslararası Swap Aracılar Birliği’ni (ISDA) swap piyasasında işlem yapan bankalar kurdular.

Faiz oranlarının dinamik yapısı gereği swap sözleşmeleri gerek piyasa yapıcılar gerekse brokerler tarafından swap piyasası oyuncularının ellerindeki sözleşmelerin değerlerini tespit etme ihtiyaçlarında ve olası satış olasılıklarını hesaplamak istemelerinden dolayı belirlenmektedir. Piyasa yapıcılar tarafından swaplerin alım ve satım fiyatı belirlenir. Piyasa yapcılar alım satım aralığımda kazanç sağlamaya çalışırken brokerler alıcı ve satıcıyı bir araya getirerek aradan belli bir ücreti swap işlemi başladığı anda her iki taraftan tahsil ederler.