Türkçe'nin yatay, dikey işlevi

Türkçede yapım eklerinin  ad ya da eylem türetmesi Türkçenin yatay işlevi olarak adlandırılabilir. Türetilen adların kullanımlarda önad, belirteç olarak görev alabilirler.

Türkçe, dilbilimci Noam Chomsky’nin dediği “dilde yaratıcılık”özelliğine sahip bir dildir. Sözlüksel gücü sınırlı olan Türkçe yaratımlarla yeni anlatımlara ulaşıyor. Bu da dilin dikey işlevidir. Böylece sınırlı sayıda sözcükle sınırsız anlatım elde edebiliyoruz.

Türkçenin yatay, dikey işlevini örnekleyebiliriz.

     yaşam

 güneş muştuluyor günü

gün başlıyor

varsıl kucağında doğanın

duyar sabahı kurt kuş insan

yinelenmez dünde kalan

her gün yaşanan

 ..............................................................................................................................................................................

vapurda

kalkan mendiller

köpük

çaycı renk satıyor

yol boyu umutlar

düş satcıları

giriyor ağzıma

yakın oluyoruz

.................................................................................................................................................................................... 

içdeniz

gülümseyişleri ayrımsıyor

giz ses

kahkahalar doluyor kuşevim

gün uzuyor

yaşam buz çağında

taşır başka denizlere coşkuları

yeşerir yürek

kentin yoksun vitrinleri habersiz

................................................................................................................................................................................  

istenmeyen

güneşle öpüştüler

korkuları yoktu

günün dayattığından

kısalıyordu ardında güz

siyah beyaz kedisi

yalanıyordu

avuç içlerini

güç olan ayrılıktı.

Şiirlerde koyu yazılan sözcüklere bilinen anlamları ötesinde yeni yanlamlar yüklenmesi dilin dikey gelişimine örnek olarak gösterilebilir. Sözcüğün yapım ekleriyle anlam kazanması, çekim ekleriyle işlevini çoğaltılması da dilin yatay gelişimidir.