Urartular : Dağların kralları IV

Urartu tarihinde bir yükseliş ve yeniden yapılanma sürecine tekamül eden II. Rusa döneminde; (M.Ö 685-645) görkemli kentler, kaleler, barajlar, sulama kanalları yapılmış, ülkenin imarına çok önem verilmiştir.

Urartu devletinin sorunlarla ve Assur karşısında alınan yenilgilerle geçen yıllarından sonra başa geçen II. Rusa, Urartu krallığı için adeta bir rönesans dönemini başlatmıştır diyebiliriz. II. Rusa’nın inşa ettirdiği kalelerde usta bir işçilik gösteren tapınaklar, depolama binaları ve yönetim yapıları bulunmaktadır. Onun inşa ettirdiği Urartu kaleleri: Ermenistan’da Sevan gölü yakınındaki Karmir Blur (Urartu dönemindeki adı Teişebani), İran’da İran yolunu korumak için yaptırdığı Bastam kalesi (Urartuca adı “Rusa-i URU tur” yani Rusa’nın küçük kenti), Van’da Toprakkale (Rusahinili), Bitlis’te Adilcevaz Kef kalesi ve Van gölünün doğu ucunda yer alan, benimde kazısına katılmış olmakla gurur duyduğum Ayanis kaleleridir. (Rusahinili Eidiru kai” yani Eidiru dağı önündeki Rusa kenti).

Kalelerin yanında barajlar ve sulama kanalları da yaptıran Rusa’nın inşa ettirdiği en önemli baraj Erek dağı eteğindeki Keşiş göl barajıdır. Rusa döneminde sadece imar faaliyetlerine önem verilmekle kalınmamış, idari ve ekonomik alanda da bazı reformlara gidilmiştir: Kalelerdeki depolama ve dağıtım sistemlerinde bazı farklı uygulamalara gidilmiş ve depolar kale dışında yaşayan halka yiyecek dağıtımını kolaylıkla sağlamak gayesine göre düzenlenmiştir. Bu görüşü destekleyen bir kanal değerli hocam Prof. Dr. Altan Çilingiroğlu başkanlığında yapılan ve benim de katılmak şerefine eriştiğim Ayanis kalesi kazılarında tespit edildi. Kalenin deposundan dışa açılan bu kanal, olasılıkla tahıl türü yiyeceklerin aşağı kentte yaşayan halka dağıtılmasında rol oynuyordu.

Urartu krallığında kil tablet kullanımı da ilk kez II. Rusa döneminde başlamıştır. II. Rusa’dan önce yazıyı sadece kaya yüzeylerine oyulmuş yazıtlarda kullanan Urartular, onun çağında kil tabletlere de çivi yazısıyla yazmaya başladılar. Öyle ki; bugüne kadar kazılarda tespit edilen 25 tabletin tümü II.Rusa dönemine aittir. Urartulardan günümüze ulaşan sanat eserlerinin de neredeyse % 80’i yine II. Rusa dönemine aittir.

Rusa’nın inşa ettirdiği ızgara planlı kentlerde (birbirini dik olarak kesen cadde ve sokaklardan oluşur) yaşayan halk, değişik etnik gruplara mensuptu. Zaten Urartu halkının homojen bir yapıya sahip olmadığını ve çeşitli etnik grupları bünyesinde barındırdığını biliyoruz buna birde I. Argişti döneminden beri tehcir politikasıyla ülkeye getirilen insanları eklediğimizde halkı oluşturan çok parçalı etnik yapının daha rahat farkına varırız. II. Rusa’nın inşa ettirdiği Ayanis kalesindeki tapınak yazıtına göre söz konusu kentte; Hate, Supani, Etiu, Muşki gibi ülkelerden getirilen insanlar yaşamaktaydı.

Kimmerler ve İskitler II. Rusa döneminde de sorun yaratmaya devam ediyorlardı fakat II. Rusa onlarla anlaşma yoluna gitti ve bu atlı kavimlerin ülkesinden geçip gitmelerine izin verdi.

Urartu krallığının son güçlü hükümdarı olan II. Rusa’dan sonra ülke hızla gerileme ve yıkılma sürecine girdi. Bu hızlı gerileyişte II. Rusa’nın büyük masraflar gerektiren imar faaliyetlerinin de etkisi olmuş olmalı. Onun gösterişli sanat eserleri ve kalelerin yapımı için müsrifçe kullandığı kaynaklar devletin çöküşüne zemin hazırlamış olabilir.

II. Rusa’dan sonraki Urartu tarihini bir sonraki yazımda anlatacağım.

Blog Resim: II. Rusa tarafından inşa ettirilen son kale olan ve Van gölünün doğu kıyısında yer alan Ayanis kalesi.