1980 sonrası seçimlerin analizi

1980 ihtilali sonrası Türk siyasi hayatında partiler, seçimler, seçmen davranışları, istatiski sonuçları ile beraber analizi.

1983 seçimlerine 3 parti katılmış, Halkçı Parti yüzde 30.36 oy oranı ile 5.285.804 oy almıştır. Bu ihtilaladen sonra yapılan ilk seçimdir ve Türkiyede 1983 senesinde sol oyların toplamıdır. Sağ oylar ise toplam yüzde 68.41 olmuş Anap (%45.14... 7.833.148 oy) ile Milliyetçi Demokrasi Partisi (%23.27... 4.036.970 oy) arasında pay edilmiştir.

Bu seçimler ihtilal sonrası ilk seçim olduğu için hiç bir şekilde referans olarak kullanılması doğru değildir. Taşlar daha yerine oturmamış, seçmen şahıslara değil sağ ve sol fikirlere oy vermiştir.

1987 seçimlerine 7 siyasi parti katılmış, sol oylar yüzde 33.27 olmuş Sosyal Demokrat Halkçı parti (24.74... 5.931.000 oy) ile Demokratik Sol Parti (%8.53... 2.044.576 oy) arasında paylaşılmış. Sağ oylar ise toplam %65.54 olmuş Anap (%36.31... 8.704.335 oy), DYP (%19.14... 4.587.062 oy), RP (%7.16... 1.717.425 oy), Milliyetçı Çalışma Partisi (%2.93... 701.538 oy) ile birlikte 4 parti arasında pay edilmiştir.

Burada siyasi yasakların kalktığını taşların yavaş yavaş yerine oturduğunu görüyoruz. Seçmen ANAP ın iktidarından memnun olmuş görünmüyor. Zira oylari yipranmanin verdigi etkiyle yuzde 9 civarinda dusmus Milliyetci d
Demokrasi Partisinin dagilmis oylari DYP, RP, MCP tarafindan pay edilmis. Yani oylar kendi mecrasinda akmaya baslamis.

1991 secimlerine 6 siyasi parti katilmis, 1-DYP 27, 03, 2-ANAP 24, 01, 3-SHP 20, 75, 4-RP 16, 88, 5-DSP 10, 75, 6-SP 0, 44, 7-BAĞ.0, 13 Sol oylar yuzde 31.94 olmus SDHP (%20.75... 5.066.571 oy), DSP (%10.75.... 2.624.301 oy) ile sosyaslist parti ( %0.44... 108.369 ) ile birlikte 3 parti arasinda paylasilmis. Sag oylar ise yuzde 67.92 olmus DYP ( %27.03... 6.600.726 oy), Anap (%24.01... 5.876.623 oy) ile refah partisi (%16.88... 4.121.353 oy) ile uc parti arasinda paylasilmis.

Bu secimde baraji asmak icin RP, MÇP, IDP örtülü ittifak yaparak RP listelerinden, HEP de SDHP listelerinden seçime girmislerdir. Boylelikle ilk defa kurt menseyli milletvekillerini sol (SDHP) meclise tasimis oldu. Bu sonuclarla Belkide tarihinde ilk defa sol ve sag (DYP + SDHP) ortak bir hukumet kurdular. 7 mayis 1993 tarihinde kurt menseyli milletvekilleri SHDP den ayrildilar ve DEP ` I kurdular. 16 haziran 1994 tarihinde DEP icin kapatilma maksadi ile dava acildi ve 8 aralik 1994 tarihinde kapatildi butun milletvekilleri hapis cezasi aldilar.

49. Hukumet- 7. Demirel Hukumeti (20 Kasım 1991 - 25 Haziran 1993) Basbakan: Süleyman Demirel Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Erdal Inonu 50. Hukumet- 1. Ciller Hukumeti (25 Haziran 1993 - 5 Ekim 1995) Basbakan: Tansu Ciller Basbakan Yardımcısı: Erdal İnonu • Murat Karayalcın • Hikmet Cetin 51. Hukumet- 2. Ciller Hukumeti (5 Ekim 1995 - 30 Ekim 1995) Başbakan: Tansu Ciller 1995 secimlerine 12 siyasim parti katilmis , Bu secimlerde sol buyuk bir oy kaybina ugramis yuzde 25.35 iki parti arasinda paylasilmistir. DSP (%14.64… 4.118.025 oy) ile CHP (%10.71… 3.011.076 oy) almislardir. Bu donemde eski parti isimleri uzerinde yasaklar kalkinca Ecevit yeni kurulan CHP ye baskan olmayi reddetmis kendi Kurdugu DSP ile yurumeye karar vermistir.

Bu secimler sol icin bilhassa CHP icin secmen tercihi acisindan donum noktasi olmus Sol icinde emekten yana olanlar Ecevitin DSP sini kapital yanlisi elit tabaka da Baykalin CHP sini secmis oldular. Iki arada bir derede kalan sol secmen ise secimlere katilmamayi tercih edip oy kullanmadilar. Sag oyler ise yuzde 68.09 oy orani ile 4 siyasi parti arasinda dagilmis. RP (%21.38 …6.012.450 oy), ANAP (%19.65… 5.527.788 oy), DYP (%19.18… 5.396.000 oy), MHP (%8.18 … 2 301 343 oy) almislar MHP Turkes ile katildigi bu son secimde MIlliyetci muhafazakar MHP oylarinin yuzdesini secimlere yalniz katilarak belli etmis oldu. Bu cok onemli cunku 2010 senesinin MHP sinin icindeki eski ve yeni oy oranlarinin mukayesesi icin tekrar buraya donecegiz.

Bu secimlerde BBP, ANAP listelerinden, SIP ve BSP, HADEP listelerinden secime girdiler. Kuruldugundan itibaren medyadan buyuk destek goren YDH bu ilgiye ragmen katıldığı 1995 Genel Secimleri'nde buyuk bir hezimete ugradı. Aldıgı 133, 889 oyla, % 0.48'lik oy oranında kaldı RP genel baskanı Necmettin Erbakan önce ANAP ile koalisyon kurmayı denedi, bu olmayınca, kısa ömürlü bir ANAP-DYP koalisyonu kuruldu 28 haziran 1996'da Refahyol kuruldu ve 8 Temmuzda guvenoyu aldı. Fakat bu hukumet 28 Şubat 1997 M.G.K Toplantısı kararları sonrasında istifaya zorlandı. Yerine hukumeti ANAP Lideri Mesut Yılmaz kurdu ve ANASOL-D Hükümeti kuruldu. 54. Hukumet - Erbakan, Refahyol hukumeti (28 Haziran 1996 - 30 Haziran 1997) Basbakan: Necmettin Erbakan Basbakan Yardımcısı: Tansu Ciller 55. Hukumet - 3. Yılmaz, Anasol-D Hukumeti (30 Haziran 1997 - 11 Ocak 1999) Basbakan: Mesut Yılmaz Basbakan Yardımcısı ve Milli Savunma Bakanı: İsmet Sezgin Basbakan Yardımcısı: Bulent Ecevit 1999 secimlerine 20 siyasi parti katilmis. 1 DSP 22, 19 6.919.668 2 MHP 17, 98 5.606.634 3 FP 15, 41 4.805.384 4 ANAP 13, 22 4.122.926 5 DYP 12, 01 3.745.417 6 CHP 8, 71 2.716.096 7 HADEP 4, 75 1.482.194 8 BBP 1, 46 456.354 9 BAĞ. 0, 87 270.265 10 ÖDP 0, 80 248.555 11 DTP 0, 58 179.873 12 LDP 0, 41 127.168 13 DP 0, 30 92.089 14 MP 0, 25 79.363 15 BP 0, 25 78.923 16 İP 0, 18 57.593 17 EMEP 0, 17 51.752 18 YDP 0, 14 44.782 19 SİP 0, 12 37.671 20 DEPAR 0, 12 37.370 21 DBP 0, 08 24.419

Sol secmen bu secimlerde toparlanma gostermis 1995 secimlerindeki daginikligi bir nebze toparlamis sandiga kusen sol secmen sayin Ecevitin DSP si ile tekrar sandikla bulusmustur. Bu secimler CHP nin Emekten , calisandan daha dogrusu fakir halk kitlelerinden koptugunun en acik belirtisi olmus CHP nin icindeki CHP yi destekleyen elit tabakanin oy oranini gostermesi acisindan tarihimize onemli bir secim olarak gecmis ve CHP baraj alti kalarak tarihinin en buyuk hezimetini Sayin baykalin yanlis politikalari yuzunden yasamistir. Bu secimlerde DSP (%22.19 …6 919 670 oy alarak SOL icindeki emekci secmen oranini ortaya koymus ) , CHP (%8.71 ...2 716 094 oy alabilmistir ) Sag secmen bu secimlerde yuzde 60.17 oy u 5 partiye paylastirmistir. MHP (17.98 …5 606 583 oy almis tarihinin belki de en yuksek oy oranina ulasmistir. ) Bu oy oranini iyi okumak gerekir. Sag secmen refah yol hukumetine yapilanlari hazmedememis sol ile is birligine giren Anap`i cezalandirmis Anaptan kacan oylar MHP oylari olarak karsimiza cikmistir. Fazilet partisi Refah partisinin kapatilmasi dolayisi ile kurulmus (%15.41…4 805 381 oy almis 1995 senesinde kendisine verilen emanet oylarin Erbakan tarafindan iyi kullanilamadigi icin olacak %6 oraninda bir kayba ugramistir ) Anap (%13.22… 4122 929 oy alarak yapmis oldugu sol ittifakin cezasini agir olarak odemistir.) DYP ( % 12.01 …3 745 417 oy alarak Ana pile girmis oldugu anlamsiz cekismebnin bedelini odemistir. )

Bu secimlerde iki kadin milletvekili basortulu olarak secilmis Fazilet partisi milletvekili Merve kavakci meclise basortusu ile geldigi icin DSP milletvekilleri tarafindan yuhalanmis ve meclisten cikmaya mecbur birakilmistir. MHP milletvekili basortulu bayan ise basindaki basortusunu cozmus meclise basi acik olarak girmistir. Bu sekilde bas ortusu sorununu da cozen ilk milletvekili olma serefine erismistir. 56. Hukumet - 4. Ecevit hukumeti(11 Ocak 1999 - 28 Mayıs 1999) Basbakan: Bulent Ecevit Mayis 1999 tarihinde 56. Ci hukumetin yerine kurulacak olan 57 hukumet icin Fazilet partisi ve DYP nin disaridan MHP yi sartsiz destekleyerek hukumet kurmasi fikrine sicak bakmiyan MHP lideri Bahceli tarihinin hatasini yaparak Kartel Basininin da destegi ve pohpohlamasi ile Tarihe Ecevit , Yilmaz, Bahceli hukumeti diye gececek olan hukumeti kurdular.

57. Hukumet- 5. Ecevit Hukumeti (28 Mayıs 1999 - 18 Kasım 2002) Basbakan: Bulent Ecevit Basbakan Yardımcısı: Mustafa Cumhur Ersumer Başbakan Yardımcısı: Husamettin Ozkan • Devlet Bahçeli • Mesut Yılmaz Ama secmen bu hukumeti kuranlari affetmiyecekti. Bu hukumeti ne sag secmen ne de sol secmen hazmedebildi. Kuruldugu gunden yikildigi gune kadar calkantilar icinde gecen Turkiyeyi o gune kadar gorulmemis krizlerin icine sokan, kader mahkumu affi diye Turkiyenin kanini emen banka hortumcularini salan bir hukumet olarak tarihe adini yazdirdi. Hortumculara af oylesine cabuk hazirlanmisti ki icnde dunya tarihinde gorulmemis sacmaliklar yatiyordu. Bir kisi bir kiza tecavuz edip oldurduyse aftan yararlanip disari cikiyor ama tecavuz edip biraktiysa ona hic af ugramiyordu. Yani af kanunundan anlasilan suydu ki tecavuz ettiginizi oldurun sag birakirsaniz size af yok. Bu garipliklerin ne ilki ne sonu idi. Iki arkadas ortak bir eylemde iki kisiyi oldurmusler biri kacmis digeri yakalanmis 20 seneye mahkum olmus ve iceride 15 nsene yatmis nafile birlikte disari salinmis. Peki kacana ne olmus o da aftan ayni sekilde yararlanmis ve hic iceride yatmadan kurtulmus. Iate kader mahkumu affi diye Turk insanina yutturuldugu zannedilen Meshur Rahsan affi diye de adlandirilan hortumculari kurtarma operasyonu.

Ekonomi bu donemde cokmus depremzadelerin yardim paralari bile butce acigini kapatmakta kullanilmisti. Gayri milli safilanin icindeki kisi basina milli gelir 1800 dolara kadar dusmus , O zamanin Turk is sendikasinin baskani Bayram meral milltvekilligi karsiliginda iscileri hukumete satmis uzaktan iscinin , memurun iflasini seyrediyordu. Turk parasinin deger kaybi o kadar buyumustu ki isci memur maasini alinca doviz burolarina kosup maaslarini dolara ceviriyorlardi. Cunki eger cevirmezlerse ellerindeki Turk lirasi sabahtan aksama deger kaybediyordu. Sosyal sigorta kurumu cokmus hastalara ilac veremiyor hastalar hastahanelerde birakin yatagi odayi koridorlarda kendi serumlarini kendileri tutuyordu.

2002 secimlerine 18 siyasi parti katilmis , AKP 34, 43 10.848.704 365 CHP 19, 41 6.114.843 177 DYP 9, 54 3.004.949 MHP 8, 35 2.629.808 GP 7, 25 2.284.644 DEHAP 6, 14 1.933.680 ANAP 5, 11 1.610.207 SP 2, 49 784.087 DSP 1, 22 383.609 YTP 1, 15 363.671 BBP 1, 02 321.486 BAĞ. 0, 96 302.801 8 YP 0, 93 294.517 İP 0, 51 160.227 BTP 0, 48 150.154 ÖDP 0, 34 105.862 LDP 0, 28 89.177 MP 0, 22 68.077 TKP 0, 19 59.515 Sol secmen bu secimlerde tarihinin en dusuk oy oranina dusmus Yuzde 21 lik oy oranini 3 partiye paylastirmisti.

Bu secimlerde Sol secmen Ecevitin DSP sini %22.19 dan alip %1.22 ye indirerek DSP nin MHP ile yapmis oldugu ittifaki , Hortumcular icin cikartilan affi, Inanclari dogrultusunda basortusu takip meclise gelen bayan milletvekiline gosterilen tavri affetmemis DSP yi siyaset mezarligina gondermistir. Bu olay CHP ye yaramis CHP den gecen secimde kacan secmen gene geriye yuvasina donmustur. Geriye donmeyen sol secmen ise yeni kurulan genc partiye kaymis aradigini onda bulurum umidi ile cem uzani desteklemistir.

Bu secimler dunya tarihine gececek olaylara sahne olmus sadece DSP degil sag secmen de Bu ittifakin icine giren partilerini cezalandirmis onlari meclis disinda birakmistir. MHP Gecen secimlerde ANAP tan kacan oylari kaybetmis kendi original % 8 lik secmen tabanina donmustur.) Bu Ecevitin oldugu kadar Bahcelinin de hezimeti olarak tarihe gecmelerine sebeb olmus dunya siyaset okullarinda ders olarak gorulmesine sebeb olmustur. Demokrat Turkiye Partisi ve Aydınlık Turkiye Partisi, Doğru Yol Partisi listelerinden secime girdiler. Yuksek secim Kurulu Siirt'teki secimleri iptal etti. 9 Mart 2003'te yenilenen ve yalnızca 4 partinin katıldıgı secimler sonucunda Adalet ve Kalkınma Partisi 3 milletvekilligini de kazandı.Recep Tayyip Erdogan da bu secimlerde Siirt'ten TBMM'ne secildi. Birden cok partinin secimlere katıldıgı 1946'dan beri ikinci kez TBMM'de yalnızca iki parti temsil edilebildi 3 Kasım 2002 Milletvekilligi Genel Secimleri sonucunda Adalet ve Kalkınma Partisi 550 uyeli TBMM'de kazandığı 365 milletvekilligi ile tek basına iktidara geldi. Secimler, Cumhuriyet tarihinin en buyuk "siyasi tasfiyesi" ne sahne oldu ve ilk kez bir secimde 490 yeni milletvekiliyle, parlamentodaki sandalyelerin yuzde 89’u yenilendi. 1999 secimlerinde Parlamentoda temsil edilen Demokratik Sol Parti (DSP), Milliyetci Hareket Partisi (MHP), Anavatan Partisi (ANAP), Doğru Yol Partisi (DYP) ve Saadet Partisi (SP) % 10'luk barajı asamadılar.. 57. hukumeti oluşturan uc koalisyon ortagı bu secimde oylarının yuzde 68'ini kaybetti. 1999'da yuzde 22.2 oy alan DSP, yuzde 18 oy alan MHP ve %13.2 oy alanANAP koalisyon olusturarak 3, 5 yıl iktidarda kaldılar. hukumet, yasanan iki krizden sonra Devlet Bahceli'nin 'MHP'siz hukumet senaryoları'nı gerekce gostererek erken secim istemesiyle gittiği 3 Kasım secimlerinde agır bir darbe aldı. Üc partinin % 53.4 olan toplam oyu, bu secimde 14.6'da kaldı ve %38.8'i baska partilere dagıldı.

Sayin Bulent Ecevit'in kurdugu DSP, 1987 secimlerinde barajın altında kalmıs, 1991 secimlerinde % 10.8 ile 7, 1995 secimlerinde % 14.6 ile 76 ve 1999 secimlerinde de % 22 ile 136 milletvekili cıkarmıştı. DSP, bu secimlerde en agır yenilgiyi alan parti oldu ve 6 milyon 900 bin oyunun buyuk bolumunu yitirdi. MHP, secimlerde agır yenilgi alan ikinci parti oldu. 1991 secimlerinde Necmettin Erbakan ile ittifak yaparak parlamentoya giren MHP, 1995'te baraja takılmalarına karsın 1999'da oy patlaması yaparak % 18 ile ikinci parti cıkmıştı. "Bu secim Devlet Bahçeli oylarının yarısından fazlasını kaybederek barajın altında kaldı. ANAP, 19 yıl sonra Mesut Yılmaz ile girdigi bu secimde parlamento dışında kaldı. ANAP'ın 1983'teki % 45 oyu, bu secimde % 5'in altına indi. 1983 ve 1987'de tek basına iktidar olan ANAP'ın oyları 1991'de %24'e, 1995'te %19.6'ya ve 1999'da da %13.2'ye gerilemişti. ANAP’ın baraj altında kalmasıyla 12 EYLULDE KURULAN SON PARTI DE PARLEMENTO DISI KALDI.

2007 secimleri 14 siyasi partinin katilimi ile yapilmis # S. Parti Adı Oy Oranı Toplam Oy 1 AKP 46, 58 16.327.291 2 CHP 20, 88 7.317.808 3 MHP 14, 27 5.001.869 4 DP 5, 42 1.898.873 5 BAĞ 5, 32 1.864.971 6 GP 3, 04 1.064.871 7 SP 2, 34 820.299 8 BTP 0, 52 183.895 9 HYP 0, 50 174.872 10 İP 0, 36 124.526 11 ATP 0, 33 114.029 12 TKP 0, 23 79.254 13 ÖDP 0, 15 52.145 14 LDP 0, 10 35.364 15 EMEP 0, 08 26.292 Sol oylar yuzde 21 civarinda kalmis ve CHP nin tek buyuk sol parti olarak ortaya ciktigini gostermis.

Butun diger sol partileri yuzde 0.50 nin altina dusurmustur. Sol secmen bu secimde oy oranini yuzde 21 ile sabitlemis gorunmektedir. Sag secmen ise Ak partiyi neredeyse her iki secmenden birinin oyunu alarak % 47 oyun sahibi olmus 5 senedir iktidar olan bir partinin yipranmadan oylarini yuzde 11 gibi artirdigini gostermis oldu. Genis yelpazede yayilan sag oylarin yuzde 14.27 sini alan MHP ise bir toparlanma sureci icine girdigini gostermistir. Genc partiden ve sol secmenden gelen oylarla 3 uncu buyuk parti konumuna gelmistir. Bu secim SPartisi, DYP, Anap gibi tabanina ters dusen partileri de siyaset mezarligindaki yerlerini aklmasini saglamistir.

Toparlamak gerekirse 1980 ihtilali sonrasindaki butun secimlerin kucuk bir tahlilini yapmis olduk. Burada gordugumuz tabanina ters dusen partilerin teker teker siyaset sahnesinden silinmis oldugunu bir kere daha gorduk. Gene Turkiyede sol secmenin bu kadar zaman zarfinda en yuk sek oy orani olarak yuzde 31 ler civarinda kaldigini da gorduk. Ayni zamanda sag secmenin de en cok oy oraninin yuzde 65 ler cibarinda dolastigini biliyoruz artik Onumuzde bir pasta var bu pastanin yuzde 31 sol partilerce yuzde 65 ise sag partilerce paylasiliyor.

Onumuzdeki secimlerde eger bu pastanin dagilim sekli degisirse yani butun sol partilerin oy orani yuzde 31 in uzerine cikarsa her cikan oy Kilictaroglunun arti hanesine yazilmali cunki 1980 sonrasinda pastanin solda paylasimi 31 oranini gecmemis. Sag partilerin kritigini yaparsak daha once gorunen tecrubelere dayanarak tabanina her yonu ile ters dusen MHP nin yuzde 8 .8 oy orani ile baraj altinda kalacagini soyleyebilirim. MHP referandumda tabani ile zitlasmis BDP ve CHP ile ayni ittifakin icine girerek daha once DSP ile yapmis oldugu ayni duruma dusmustur. Sag secmen bunu affetmiyecegini zaten bir kere gosterdi. En buyuk baska hata ise MHP nin kemiklesmis tabani dedigimiz Turkesin emaneti Ulkuculeri Ak partinin 3 uncu katinda ikna edildiklerini soyleyerek asagilayip partisinden uzaklastirmasi oldu ki bu kesim turkiye genelinde yuzde 7 lerle telafuz ediliyor. Bir baska hata ise Gulen cemaatine tavir almasi idi ki buda MHP nin icinde yuzde 25 lerevaran bir oy kaybina sebeb olacak. Gene kendi inanc sahibi tabanina hitab eden gazeteleri akridite uygulayarak boykot etmesi olmustur ki bu sonun baslangicidir. Bu gun MHP icerisinde muhafazakar istemedigini ve CHP nin tabanina oyniyacaginin isaretidir. DYP, ANAP zaten siyaset sahnesinden silindiler. Saadet partisi ise yuzde 2.4 oy orani ile icine dusmus oldugu ikilemden sonra onu da artik siyaset mezarliginda saymamizda bir sakinca gormuyorum. Saadet partisi saadet partisi olmaktan cikartilip bir Erbakan partisi haline getirilmeye calisiliyor. Bu kavgadan her kim galip cikarsa ciksin Saadet partisi secmeninin yarisini kaybedecek. Ben diyorum ki 2011 secimlerinde sag partilerin yuzer gezer oylari AKP de toplanacak ve yuzde 50 oy oraninin uzerine cikarak ak parti tavan yapacak. Sol oylar da eger Kilictaroglu buyuk bir hata yapmazsa CHP de toplanacak yuzde 30 ile ikinci parti olarak den cikacak . Ben 2011 secimlerinde meclise 3 uncu bir partinin girecegine inanmiyorum . Olsa olsa bagimsiz secilip meclise girecek kurt kokenli milletvekilleri bir parti altinda sonradan birlesebilirler.

26.09.2010