Reel Döviz Kuru hareketleri ve Dış Ticaret fiyatları

REEL DÖVİZ KURU HAREKETLERİ VE DIŞ TİCARET FİYATLARI (TÜRKİYE EKONOMİSİ ÜZERİNE AMPİRİK BULGULAR)

Döviz kurları ve dış ticaret hadleri arasındaki nedenselliğin yönü literatürde hala tartışma konusudur. Bu konuyu açıklayan iki alternatif yaklaşım vardır. Birinci yaklaşım olan Standart teori, nedenselliğin ticaret hadlerindeki değişimlerden reel döviz kurlarına doğru olduğunu ileri sürer. Bu yaklaşıma göre, ticaret hadlerindeki bir iyileşme dışarıdan içeriye doğru bir gelir transferine neden olacağından yurtdışı fiyat düzeyine nispeten yurtiçi fiyat düzeyinde bir yükselmeye yol açacaktır. Yansıma (pass through) olarak isimlendirilen diğer yaklaşım, döviz kurlarındaki değişimlerden ticaret hadlerine doğru ters yönlü nedensel bir ilişkinin varlığına işaret eder. Bu çalışmada, yansıma ve standart teori şeklindeki iki yaklaşımın 1994:I-2000:II dönemi Türkiye ekonomisi açısından geçerliliği incelenecektir. Seriler Eviews programında hareketli ortalamalar yöntemi ile mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuştur. Önce, değişkenler arası uzun dönemli bir ilişkinin var olup olmadığını belirlemek için eşbütünleşme analizi yapılmıştır. Daha sonra bağlantılar içindeki tepki fonksiyonlarını ve varyans ayrıştırmalarını ortaya koymak için VAR’ın hareketli ortalamalar türü kullanılmıştır. değişkenlerin nedensel sıralaması VAR içinde test edilmiştir. İlave olarak, etki tepki fonksiyonlarını ve varyans ayrıştırmalarını ortaya koymak için VAR’ın hareketli ortalamalar türü kullanılmıştır. Bu çalışma üç değişken arasında (ihracat fiyat endeksi, ithalat fiyat endeksi ve reel döviz kurları) uzun dönemli bir eşbütünleşmenin varlığına işaret eder. Bu bulgu aynı zamanda I(I) ve eşbütünleşik olan bu değişkenlerin en azından bir yönde nedensel ilişkiye sahip olmaları gerektiğini söyleyen Granger (1988) sunumu ile de tutarlılık arz etmektedir. VAR modeline göre, standart teoride öngörüldüğü gibi ihracat ve ithalat fiyat endekslerinden reel döviz kurlarına doğru direkt bir nedensellik ilişkisi mevcuttur. Bununla birlikte literatürde yansıma olarak isimlendirilen geri beslemeye de sahiptir. Döviz kurlarından, ithalat fiyat endeksine doğru direkt bir etki söz konusudur. Fakat aynı etki ihracat fiyat endeksi için geçerli değildir. Döviz kurunun ihracat fiyat endeksi üzerindeki etkisi ithalat fiyat endeksi ile arasındaki nedensel ilişki kanalıyla sağlanmaktadır. Sonuç olarak, bu üç değişken arasındaki güçlü ilişki, döviz kuru politikasını ticaret dengesizliklerini gidermede etkisiz bir araç haline getirmektedir. 

Dış ticaret dengesini iyileştirmek amacıyla düşük değerlenmiş kur politikası 1 izlenen dönemlerde yabancı para birimi ile ifade edilen ithalat fiyatlarının düşmesi bu politikanın ithalat üzerindeki olumsuz etkilerini ihracat fiyatlarının düşmesi de ihracat üzerindeki olumlu etkilerini azaltacaktır. Böylece, düşük değerlenme ile ihracat açısından sağlanan fiyat avantajının bir kısmı ya da tamamı tekrar kaybedilirken, ithalat acısından ise dış piyasalar tarafından kaybedilen fiyat avantajının bir kısmı ya da tamamı tekrar kazanılacaktır. Aşırı değerlenmiş kur politikası 2 izlenen dönemlerde yabancı para birimi ile ifade edilen ithalat fiyatlarının yükselmesi bu politikanın ithalat üzerindeki olumlu etkilerini ihracat fiyatlarının yükselmesi de ihracat üzerindeki olumsuz etkilerini azaltacaktır. Böylece, aşırı değerlenme ile ihracat açısından kaybedilen fiyat avantajının bir kısmı ya da tamamı tekrar kazanılırken, ithalat açısından ise sağlanan fiyat avantajının bir kısmı ya da tamamı tekrar kaybedilecektir. Düşük değerlenmenin olduğu dönemde ihracat ve/veya ithalat fiyatlarının düşmesi, aşırı değerlenmenin olduğu dönemde ise, ithalat ve/veya ihracat fiyatlarının yükselmesi, kısaca reel döviz kurları ve dış ticaret hadleri arasında ters yönlü nedensel bir ilişkinin olup olmaması durumu, kur politikasının dış ticaretin karlılığı (Nispi karlılığın ihracat lehine dönmesi, böylece dış ticaretin ülke lehine işlemesi) üzerinde beklenen net etkisini gösterebilmesi bakımından oldukça önemlidir. Reel kur değişimleri ile dolarla ifade edilen dış ticaret fiyatları arasında anlamlı ilişkilerin olması, reel kur hareketleri ile dış ticaret lehine değiştirilen fiyat avantajının bir kısmının veya tamamının dış piyasalar tarafından massedildiği anlamı taşır. Bu durum dış ticaretin karlılığını amaçlayan reel kur değişimlerini etkisiz kılar. Literatürde reel döviz kurları ve dış ticaret fiyatları arasındaki ilişkiyi araştıran çok sayıda ampirik çalışma olmasına rağmen ilişkinin yönü konusunda henüz genel kabul gören bir konsensüs oluşturulamamıştır. Literatürdeki bu karışık sonuçlar, veri ölçümleri ve incelenen dönem farklılıklarından kaynaklanmaktadır (Kearney ve Monadjemi, 1990:202-203 ve Ülengin,1995:101- 104). Türkiye ekonomisi verileri kullanılarak yapılan “Reel Döviz Kurları, Reel Faiz Farklılığı Ve Ticaret Hadleri” adlı ampirik bir çalışmadan, faiz farklılığı ve ticaret hadlerinin Türkiye lehine döndüğünde reel döviz kurlarının değer kazandığı şeklinde bulgular elde edilmiştir