Anlatım bozukluğu

Anlatım  bozukluğu (10)

Yüklem  yanlışları

Yüklem yanlışları; yüklem eksikliğinden, yüklem uyumsuzluğundan kaynaklanır.

Yüklem eksikliği

Yüklem eksikliği, tümcede kullanılması gereken eylem ya da yardımcı eylemin kullanılmamasından kaynaklanır: Söylenenlerin yersiz ve doğru olmadığını  ileri sürerek kendini savundu “Yersiz” sözcüğünden sonra “olduğu” eyleminin bulunmaması nedeniyle bu sözcük, “olmadığı” eylemsine bağlanıyor .Tümcenin doğru kuruluşu Şöyledir:Söylenenlerin yersiz olduğunu ve doğru olmadığını ileri sürerek kendini savundu.

Ben yürümeyi oğlum ise oyunu sever. Bu tümcede, virgülden önceki bölümde “ben” öznesine uygun yüklemin söylenmemesi anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Tümcenin ayrı yüklemlere bağlanması gerekir: Ben yürümeyi severim oğlum ise oyunu sever

İçkiyi az, sigarayı hiç içmem. Tümcenin doğru kuruluşu şöyledir: İçkiyi az içerim, sigarayı hiç içmem .“O bana dert, ben ona mutluluk verdim.” (Orhan Gencebay) Burada anlatılmak istenen “O bana dert verdi, ben ona mutluluk verdim.” yargısıdır. “Verdi” sözcüğünün kullanılmaması “yüklem eksikliği” ne, dolayısıyla birinci yargının eksik kalmasına yol açmaktadır.

“Saddam Hüseyin’in mektubu sansürlü ve adrese teslim değil.” (TRT-2 haber başlığı, 24.06.2004)Bu bağlı tümcenin sonundaki “değil” olumsuzluk ilgeci (“ve” bağlacından dolayı) “sansürlü” sözcüğüyle de ilişkilidir. Birinci tümcenin bir ekeylemle ya da yardımcı eylemle bitirilmesi gerekir:sansürlüydü, sansür edilmişti gibi. (İkinci tümcenin yüklemi “teslim edilmemişti ” yapılarak birinciye uydurulmalıdır.)

“Az yağmurlu, çok sıcak olmayan bir günde yola çıktık.”Yan yargının yüklemi (eylemsi) eksiktir (Az yağmurlu olan …). Bu eksiklik “Az yağmurlu … olmayan” anlamına yol açıyor. Sözdizimini değiştirmek daha uygundur: Çok sıcak olmayan, az yağmurlu bir günde yola çıktık..

Yüklemlerin uyumsuzluğu

Özneleri ortak olan sıralı, bağlı tümcelerde, yüklemler kişi, zaman ve çatı yönünden uygun olmalıdır. Arada bir bize gelir, konuşurduk. Bu tümcede;”gelir” yüklemi, kip ve kişi yönünden “konuşurduk” yüklemine bağlandığı için tümcenin kuruluşu şöyle olur: Arada bir bize gelirdi, konuşurduk.

Kitabı  basıp, dağıtımı yapıldı. Bu tümcede; “basıp” eylemsisi etken, “yapıldı” eylemi edilgendir. İkisinin de “etken” ya da “edilgen’ olması gerekir. Bu tümce, iki şekilde kurulabilir: Kitabı basıp, dağıtımını yaptık. (etken-etken) Kitap basılıp, kitabın dağıtımı yapıldı. (edilgen-edilgen) 

Bu tutumuyla ailesine zarar mı veriyor, yarar mı anlayamadık. Bu tümcede; “veriyor” yükleminin ortak kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır.”Zarar mı veriyor” kullanımı doğrudur. Ancak, “Yarar mı veriyor” kullanımı yanlıştır. Tümcenin doğru kuruluşu şöyledir: Bu tutumuyla ailesine zarar mı veriyor, yarar mı sağlıyor anlayamadık. ..

Virgül eksikliğinden kaynaklanan yanlışlar

Noktalama işaretlerinin eksik ya da yanlış yerde kullanılması, anlam belirsizliğine neden olur:
Toprak yolun kenarına yığılmıştı. Bu tümcede  anlam belirsizliği vardır. Yolun kenarına yığılan ne olduğu kesin olarak belli değil, “toprak mı”, “o mu” “Toprak” sözcüğünden sonra virgül konularak anlam belirsizliği giderilir..

Bu yolda ilerliyordu. Bu tümcedeki anlam belirsizliği de “bu”dan sonra virgül konularak giderilebilir. Bu, yolda ilerliyordu.

“Örgüt  liderinin  itirafı üzerine öldürülen müsteşarın eşi Özden Sipahioğlu, dava açmak için Dışişleri’nden yanıt bekliyor.” (basından)“Üzerine” sözcüğünden sonra virgül konmalı..