Anlatım yolları

ANLATIM BİÇİMLERİ İÇİNDE YER ALAN ANLATIM YOLLARI

Yazılı anlatım biçimlerini dört başlık altında inceledik; öyküleme, betimleme, açıklama, kanıtlama. Bu anlatım biçimleriyle duygu ve düşünceyi aktarırken bazı anlatım yolarına başvururuz. (Anlatım Biçimlerine bakınız.)

Yazılı anlatım biçimleri içinde yer alan belli başlı anlatım yolları şunlardır :

1. Düz Anlatım (Doğrudan Anlatım)

2. Dolaylı Anlatım (Kapalı, Sanatlı Anlatım)

3. Öznel Anlatım (Subjektif Anlatım)

4. Nesnel Anlatım (Objektif Anlatım)

5. Dolaylama

6. Ses Yineleme (Aliterasyon)    

1 . Düz Anlatım

Düz anlatım sözcükleri gerçek anlamda kullanıp düşüncelere duygu yükü ve çağrışım yüklemeden yapılan dolaysız anlatım yoludur. Kişinin söylediklerini değiştirmeden, söyleyen kişinin ağzından aktaran anlatımdır.

Örnekler :

Sonunda dediklerimizi benimsemek zorunda kaldık

İnsan giderini gelirine göre ayarlamalıdır.

Her şey düzelecek, dedi.

Bu örneklerde sözcüklerin sözlük anlamlarının (gerçek anlam) kullanıldığını görüyoruz. Sözcüklerin bu anlamıyla kullanımı başka yorum getirmeyecek kadar açıktır. Bu bakımdan   doğrudan bir anlatım yoludur. “Dedi” eylemi başkasının yargısını aktarmada düz anlatım kurar.                                                                                  

2 . Dolaylı Anlatım

Dolaylı anlatım, sözcüklerin gerçek anlamları dışında (değişmece, mecaz) duygusal anlamlardan yararlanılarak başvurulan anlatım yoludur. Bu anlatım yolunda bir aracıya başvurulur; kişi yapmaz, yaptırır. Bu anlatımda “söyledi, anlattı, belirtti” eylemleri kullanılır.

Dolaylı anlatım, başkasının konuyla ilgili sözlerini az da olsa değiştirerek aktarmaktır.Sözü aktaran, kendi biçemini (üslup) tümceye katar. 

Örnekler :

İnsan ayağını yorganına göre uzatmalıdır. (Gelirini  giderine göre ayarla.)

Sonunda yelkenleri suya indirdi. (Kabullendi, inadından vazgeçti.)

Örneklerdeki sözcükler değişmece anlamlı olarak kullanılmıştır.

Öğretmen tahtanın silinmesini istedi.

Bu örnekte aracıya başvurulmuş.

Buraya kadar tek başına geldim, dedi. (doğrudan anlatım)

Buraya kadar tek başına geldiğini söyledi. (dolaylı anlatım)

Yeni ekonomik program başarıyla uygulanıyor, dedi. (doğrudan anlatım)

Yeni ekonomik programın başarıyla uygulandığını belirtti. (dolaylı anlatım)

“Dedi”  eylemi kullanıldığında “doğrudan anlatım” gerçekleştirilmiş olur.

3 . Öznel Anlatım

Öznel anlatım yazarın duygularını, kişisel görüşlerini katmasıyla oluşur. Öznel anlatım soyut anlatımdır.

Örnek :

Bu akşam pek güzel bir film izledik.

İzlenen filmi kişi kendine göre yorumlayarak “güzel”  diyor. Kişi hem görüşünü bildiriyor - Bu görüşlere   katılmayabiliriz.- hem de “güzel” sözcüğünü kullanarak olayı soyutluyor.

4 . Nesnel Anlatım

 Nesnel anlatım, yazarın duygularını, kişisel görüşlerini katmadan bir konu hakkında             bilgilendirme yolunu seçmesidir. Nesnel anlatımda sözcükler gerçek anlamlarında kullanılır. Sözcüklerin bu anlatım biçimiyle kullanımı nedeniyle nesnel  anlatım somut bir anlatımdır.

Örnekler :

Sait Faik Abasıyanık Cumhuriyet dönemi öykücülerimizdendir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’tür.

Örneklerde  sözcükler sözlük anlamları (gerçek) doğrultusunda kullanılmıştır. Başka yorum gerektirmeyecek kadar açık ve somut bir anlatım vardır.

5 . Dolaylama

Bir sözcükle karşılanan kavramı birden çok sözcükle  karşılama yoluna dolaylama denir.

Örnekler :

Kıbrıs – yavru vatan

İstanbul – yedi tepeli şehir

Atatürk – ulu önder

Ankara – Türkiye’nin kalbi

Örneklerde bir sözcüğün birden çok sözcükle karşılandığı görülmektedir; işte böyle anlatım yoluna dolaylama denmektedir. Dolaylama ile dolaylı anlatımı karıştırmayalım. Dolaylı anlatımda sözcüklerin değişmece (mecaz) anlamları kullanılır; kapalı ve sanatlı söyleyişle yargılı anlatımlardır. Dolaylama ise, bir kavramı birden çok sözcükle karşılar. Dolaylama bir dolaylı anlatımdır, ancak dolaylı anlatım bir dolaylama değildir.

6 . Ses Yineleme

Sözcük ya da tümcede aynı seslerin yinelenmesi kulağa hoş gelecek biçimde ses güzelliği      sağlar. Seslerin yinelenmesi söyleyiş kolaylığı da sağlayacağından anlaşılırlığı gerçekleştirir.

Örnek :

Onun bunun işine burnunu sokma.

Kara pulat uz kılıcım tartmayınca,

Kara börklü koca başın kesmeyince,

Alca kanın yeryüzüne dökmeyince

Karındaşım Kayan kanın almayınca

Komazım !...              

(Dede Korkut)          

Örneklerde “n” ve “k” sesinin yinelendiğini görüyoruz.  Bu söyleyiş biçimi özellikle şiirde bir uyum sağlamaktadır.