Belirtme Öbekleri - 8

... İLGEÇ ÖBEĞİ

Akşama dek bekledim.

Güne karşı oturdum

Çocuk için almış.

Parmak kadar çocuktu.

Dağ gibi delikanlıydı.

Çakı ile kesti.

Örnek tümcelerde, “ dek, karşı, için, kadar, gibi, ile” sözcükleri sonuna geldiği adla öbekleşmiş. Bu sözcükler iki ad arasında anlam ilgisi kurmuştur. Bu tür sözcüklere ilgeç, bu sözcüklerin kurduğu söz öbeğine de ilgeç öbeği denir.

İlgeçler ilgili addan sonra gelmektedir. Örneğin. araba ile, bana göre vb.

İlgeç öbekte belirten durumundadır. Türkçe'de belirtilen temel öğe olarak sonda yer alması gerekirken ilgeç öbeğinde başta yer almıştır. Bu durum, Türkçe'de, “Temel öğe sonda yer alır.” kuralına aykırıdır.

Örneğin, çocuklar gibi

a                ilöb

 (blen)       (bten)

İlgeç öbeği, Türkçe'de öğelerin sıralamasına göre aykırı bir sözcük öbeğidir.

Adla ilgecin birleşmesi yalın, yönelme, çıkma durumundaki adla gerçekleşir. Örneğin, baba gibi, eve doğru. dünden beri.

İlgeç öbeği tümcede belirtec tümleci, yüklem, önad göreviyle kullanılabilir.

Örneğin,

Akşama doğru vapur  iskelesine gibi

btöb SFA

btöb                     y             btöb                       y

.........................  ...............  ..........................   .............

Caddeye doğru çıkarken/ kendime doğru /gitmeye başlıyorum

btöb                                       btöb                                  

PS

Hiç ağlamadan, gizli inen yaş gibi aktım.

MAE 

Herkes için doğal sayılan bu hâl, eleştirmene çok gördülür

HD 

Böyle deyip kuşun dört yanında

Akşama doğru hora teptik.

CK 

Yukarıdaki tümcelerde koyu yazılan ilgeç öbekleri sırasıyla zaman, yön, nitelik, nedenlik, nicelik belirteci görevindedir.

Ağladığım senin içindir!

Güldüğüm senin için!

Öpüp başıma koyduğum

Ekmek gibisin

CK

İlgeç öbeği yüklem görevindedir.

Biz /

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu

blinöb                                                     

yendik

y          Y

dev gibi  bir ordu       

öna                 a

önatam

dev gibi

blen  bte

(a)         (ilöb)

ilöb

İlgeç öbeği tümcenin belirtili nesnesinde önad görevindedir. 

İlgeç öbeğinde vurgu ad öğesi üzerindedir. İlgeç öbeği, tümce ve tümceciklerde belirteç tümleci olur.Tümcede bu görevi üstlenirken tümceye değişik anlamlar katar.

Örnekler:

Osman arakadaşıyla gitti. (birliktelik)

Annesi çubukla tavandaki örümceği aldı. (araç)

Kara haberin duyulmasıyla yıkıldı. (neden)

Bununla başı dertte. (durum)

Konuşmak için geldim. (amaç)

Beni çıkarları için kullandı. (neden-sonuç)

Ulusal Egemenlik Bayramı olduğu için herkes sevinçli.

(-den ötürü)

Selda için değişik bir insandı o. (Selda’ya göre)   

Bunu yalnız o bilir. (özgü)

Aslan gibi çocuk (benzerlik)

İyi haberi aldığı gibi geldi. (alır almaz)

Her şey elden geldiği kadar yapılır. (nitelik)

Öğretmenin dediğine göre başarılıymış. (görecelik)

Denize karşı ayakta duruyordu. (durum)

Akşama doğru ayrıldılar. (zaman)

Bin atlı akınlarda / çocuklar gibi şendik. (benzerlik)

Görebilsin diye yükseğe oturdu. (amaç)

Doktor İsmet diye tanıttı. (nitelik)

Ağlamasın diye yanında götürdü. (neden)

 Bugüne değin ses çıkarmadı. (zaman)

Türkçe toplumsal yaşamamız için bu denli önem taşımaktadır. ( aşırılık, abartma)

İlgeçlerden “yalnız, karşı, doğru”sözcükleri ad, önad, belirteç, bağlaç görevinde kullanılabilir.

YALNIZ

Yalnız Orhan evde mi?  .

öna

Orhan yalnız yaşar.

b

Geldiğimde yalnız para isterim.

bağ

KARŞI

Evin karşısında durdu.

a

Karşı düşünceyi kabullenmeliyiz.

Öna

Güneşe karşı oturdu.

İl

DOĞRU                

Bir doğru çiziniz.

a

Doğru söze ne denir!

öna

Akşama doğru geldiler.

il

“İle” ilgecini bağlaç olan “ile” den ayırmak

1. “İle” yerine “ve” konabiliyorsa buradaki “ile” bağlaçtır. 

2. Söz öbeğinde belirten, belirtilen durumu yoksa “ile bağlaçtır.

3. Tümcede aynı görevi yapan sözcükleri bağlıyorsa bağlaçtır

4.”İle” tümcede okunmadığında tümcenin anlamı bozuluyorsa bu “ile” ilgeçtir..

Örneğin,                            

Bir çocuk ile bir adam geldi.

bağlaç       

Çocuk bir adamla geldi.

ile

ilgeç

Örnekte görüldüğü gibi ilgeç sözcükler arasında anlam ilgisi kuruyor. İlgeç, anlamın tümcede tamamlanmasında bir araç görevi görüyor.

5. ilgeçler çekimlenmez, türetilmez. Hiçbir nesneyi, olguyu, eylemi karşılamazlar. Ancak tümce içinde anlam kazanır, tümceye anlam kazandırırır.

6. İlgeç, sözcüğü sözcüğe; bağlaç, sözcüğü tümceye; belirteç, sözcüğü eyleme; önad, sözcüğü ada bağlar.

Aynı sözcük bağlandığı duruma göre : “ilgeç, bağlaç, önad, belirteç” adını

Örnekler:

İstanbul’a tren ile gittik. (ilgeç)

Can ile Aydın Bartın’a gitti. (bağlaç)

Anne çocuğuna sevgi ile baktı. (belirteç)

Melek gibi insan, tüy  kadar hafif. (önad)