Bozuk saat bile günde 2 kere doğru zamanı gösterir demeyin sakın! Zira, bu iddia kökten yanlıştır

Ata sözlerine umumiyetle gereğinden fazla kredi açarız ve onların doğruluğunu pek de sorgulamayız.

Hatta onların ilk etapta algılanandan daha derin anlamlara ve bilgece bir kavrayışa sahip olduğunu da peşinen (apriori) kabul ederiz.

Atasözlerine ‘insanlığın binlerce yıllık birikiminden süzülüp gelen özlü sözler, halkların kuşaklar boyunca eylediği pratiğinden imbik imbik damıtılarak oluşturulmuş hikmetli ifadeler’ muamelesi yaparak mistifiye etmek ve kutsileştirmek sosyolojiye konu olan genel bir insani tavırdır.

Bu mistifikasyon süreci, söz konusu sürecin doğası icabı, atasözlerinin eleştirilme zeminini ve imkânını tahrip eder; onları, mutlak doğrulukları artık sorgusuz sualsiz kabullenilen Tanrısal hikmetler, semavî kelâmlar şeklinde değerlendirmemize yol açar.

Oysa durum hiç öyle değildir. Hem bize ve hem de dünyanın çeşitli milletlerine ait olan atasözlerinin kimileri hem içerik olarak yanlış, hem de mantıksal kurgu bakımından sakattır.

‘Bozuk saat bile günde 2 defa doğru zamanı gösterir’ ifadesi bunlardan biridir.

Her şeyden önce, saatin toplumsal hayatımızın ayrılmaz, vazgeçilemez bir parçası oluşu oldukça yeni olduğundan; bu sözün kökeninin de öyle asırlar öncesine dayanmaması icap eder. Bu söz kuvvetle muhtemeldir ki cumhuriyet döneminin toplumsal muhayyelesinin ve sosyal algısının mahsulüdür.

‘Bozuk saat bile günde 2 defa doğru zamanı gösterir’ ifadesi her şeyden önce aslının deforme olmuş halidir.

Bu sözün doğrusu, orijinali, otantiği (sahihi) ‘Durmuş saat bile günde 2 kere doğru zamanı gösterir’ şeklindedir.

1 – ‘Bozuk saat bile günde en az 2 kere doğru zamanı gösterir’ ifadesi, yukarıda dillendirildiği üzere, ‘Durmuş saat bile günde 2 kere doğru zamanı gösterir’in yerini almış olan galatıdır.

2 – Söz konusu ifadenin ‘bozuk’ kelimesin içeren versiyonu hem içerik ve hem de mantıksal kurgu bakımından vahim şekilde yanlıştır. Bozuk saat, tanımı icabı, zamanı ya geriden, ya da ileriden takip eder. Yani, zamanı ya gecikerek, ya da daha erken gösterir.

4 – Bu yüzden de, bozuk bir saat için şunu söylemek bir vakitten sonra imkânsızlaşır: ‘bu saat 5 dakika geri kalıyor’, ya da ‘bu saat 3 dakika önden gidiyor’.

5 – Yukarıdaki argümanlar yüzünden şu hükme varmak hem doğru ve hem de meşrudur: ‘bozuk bir saat, bırakın günde 2 kereyi, çalıştığı bütün dönem içinde asla ve kat’a 1 kere bile doğru zamanı göstermez, gösteremez.

7 – Diyelim ki ilacınızı içmek için kalkmak zorunda olduğunuz zaman olan sabaha karşı 03.00’e kurduğunuz saatiniz 01.38’de durmuş olsun. Geceleyin bir sebeple, (meselâ şu aralar çok aktüel olan bir gerekçeyle) sıcaktan bunalıp uyandığınızda, saati doğru gösteren başka bir cihaza, düzeneğe ya da imkâna sahip değilseniz, sizi uyandırması için kurduğunuz saatinizin 01.38’de durmuş haline bakıp sağlıklı ve zamanına uygun bir şekilde ilacınızı kullanmanız mümkün olamaz.

 9 – Bu yüzden de şu iddiayı dile getirmek hem doğru ve hem de meşrudur: ‘bozuk saat bile günde 2 kere doğru zamanı gösterir’ ifadesi hem içerik ve hem de mantıksal mimari bakımından yanlıştır, faydasızdır ve hatta giderek de zararlıdır.

Atalarımızın sözünü papağan gibi, eleştirmeden tekrar ettiğimizde yukarıda ifade etmeye çalıştığım olumsuzluklara neden olmaktayız.

Bu yüzden de, bundan böyle ‘bozuk (durmuş) saat bile günde 2 kere doğru zamanı gösterir’ türünden yanlışlıkları dillendirenleri hep birlikte aşağıdaki gibi uyarmamızda fayda görüyorum:

‘Bozuk saat bile günde 2 kez doğru zamanı gösterir’ diyen arkadaş, dur orada! Zira feci şekilde yanılmakla kalmıyorsun, aynı zamanda bizi de fenâ halde yanıltıyorsun!