Çin malı

Gecen gün okudugum haftalik bir dergide röportajin basligi "kötü oyun". Avrupanin korkulu rüyasi Cin'i konu yapmis.

Global, zorba: Cin'in Guangdong vilayetinde bir fabrikada oyuncaklarin yüzde 80 i almanya piyasasi icin üretiliyormus. Insanlar, haftanin 7 gününde, günde 16 saat mesai yapiyor. Acele siparisler icin gece bile calistiklari oluyor. Senede bir ay tatilleri var. Yaz mevsimde 12-16 yasindakiler ögretmenleri esliginde sinifla birlikte gidiliyor fabrikaya. Kiz cocuklari itaatkar kontrolleri daha kolay oldugu icin tercih ediliyor. Noel tatillerinde okul aracilik yapiyor, akarbantda calistırılmalari icin. Kazancin yarisi okul icin ayriliyor.

Diger taraftan yaslari 16 dan kücük olan cocuklar, yasi büyük olan arkadasinin nüfus cüzdanini kullaniyor - sahte pasaportlar düzenleyen atölyeler var. Cocuklarin ise girmelerini kolaylastıran yeralti organizasyonu varmıs. Yapilacak olimpiyat oyunlari icin baski daha da artmis.Tek partili yönetimin resmi olarak sadece tek bir sendika var. Sendikalarbirligi sürekli kominist-partisinin kontrolünde oldugunu söylüyor adinin aciklanmasini istemeyen bir vatandas. Grev haklari yok.

2000 bin isci calisiyor. Fabrikanin bulundugu Guangdong vilayetinde, vatandaslik haklari yok. Cogunun gecici oturma izinleri var. Izinsiz dolastiginda sorunlar yasiyor. Yüzde 90 ninin sosyal-sigorta, saglik-sigortasi ve yasal okullari yok.

Kadinlar Tolo-Toys fabrikasindaki yemek kantinine resimde görüldügü gibi, asker taburu disipliniyle giriyorlar. Tüm Cin'de özel ekonomik kalkinma plani hayata gecirildiginden söz ediyor yetkililer. Honkong'da bulunan oyuncak endüstri-merkez gökdeleni vergi paralariyla insa edilmis.

Akarbantta önceleri 400 isci calisirken simdi 180 e düsmüs sayilari. Iki milyon isci eksikligi var. Dolayisiyle mal teslimati üc hafta iken simdi alti haftaya cikarilmis.

Dikis makinesinde calisan isciler robot gibi calisiyor. Makinelerin stop-fonksiyonu yok. Kisa bir an icin makinesini durdurmasi mümkün degil. Bazen yorulmus parmaklari makine ignesi altinda kaliyor.

Insancil olmayan cok kötü calisma kosullari iscilerin agir hastaliklara yakalanmalarina neden oluyor. Maskesiz, zehirli boyalarla calismak, kokular, asiri gürültü, klimasiz sicak yaz günlerindeki zor calisma kosullari yetkililerin umurunda degil.

Akarbantda hergün 16 saat calisan iscilerin kandolasim sistemi bozuluyor, fenalasiyor bayilip yere düsüyorlar. 3000 model araba ve 30,000 kez ayni el hareketi. Parmaklari yara bere icinde kaliyor. Ayda ortalama kazanc 70 euro. Yemek parasi, yatip kalkmalari icin oda ücretinde baska geriye ellerine 60 euro kaliyor. Muhabirle karsilasan isci Yu, "yabanciyla görünmemeliyim yoksa isimi kaybederim" diyor. Calistiklari fabrika icin "cehennem" diye söz ediyorlar.

Fabrika binasina yakin bir yerde insa edilen fabrikanin yurtlarinda, iki metrekarelik perdelerle bölünmüs odalarda kaliyorlar. Iki katli ranzali odalar da 20 kisi kaliyor. Public Viewing, erkekler genelde fabrikanin disinda bulunan tv önünde bos zamanlarini geciriyorlar. Kadinlarin bes kez, erkeklerin üc kez tuvalete gitme izni var. Süre en fazla bes dakika. Aksi halde maasindan bir miktar kesiliyor.

Dünya oyuncak sanayi-birligi iki senedir dernegi teftis icin müfettis gönderiyor insanliga yakisan calisma sistemi olup olmadigini incelemek icin. Yakin bir gelecekte Avrupa ve USA, ICTI sertifikali üreticiyle anlasma yapma isteginde. Bazi olumlu gelismeler var fakat, "henüz yolun basindayiz" diyor teftis müfettisi Christian Ewert.

Fabrikadaki durumlari takibe almak isteyen teftis kurulu sözlü yanitlanmasi gereken 73 soru hazirlamis calisanlardan bilgi almak icin. 17 yasinda Li Ting teftis öncesi telefonla müfettise; sorulari yanlis yanitlayanlara 10 euro vereceklerini vaad ettikleri haberini ulastiriyor.

Yanitlayanlar, 73 sorunun zor oldugunu söylüyor . Sorulardan bazilari: Ne kadar para kazaniyorsun? kac saat calisiyorsun? gönüllümü yanitliyorsun sorulari? hastalik sigortan varmi? azarlaniyor ya da dövülüyor musunuz? gibi. Elbette dövülenler var, diyor Li Ting müfettise.

Tolo-Toys-Menejeri Samuel Lai, sirket yöneticisi John Langley: Asya ekonomisinin kalkinmasi icin otokrasi calisma sisteminden yararlanmak zorundayiz, diyor. Ilerde Cini'in diger bölgelerine acilmak niyetindeler. Ücretleri artiramayiz diyor, Langley. "yoksa avrupaya geri dönmek zorunda kaliriz" diyor. Hala bizden daha da ucuz mal talep edenler arasinda özellikle Almanya'nin oldugunu vurguluyor.

Sevgiler-saygilar

24.12.2006