Darağacında Üç Fidan- Nihat Behram

Bu yazıyla birlikte YASAKLI KİTAPLAR YAZI DİZİSİ'ne başlıyorum. Gerek Türkiye'nin, gerekse dünyanın önemli yazarlarının kaleminden çıkmış, ama dönemin yargı otoritesince neden yasaklandığı yıllar geçmiş olmasına rağmen hâlâ bilinmeyen, herbiri klâsik değerinde 11 eseri; bu yazı dizisinde yorumlarımla birlikte ele alacağım.

***

Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı tarihini genç nesillere öğreten, onlarda millî bir bilincin oluşması amacını güden ders kitapları; yalnızca fetihler ve zaferleri barındırır sayfalarında. Ama ülkelerin fetihler ve zaferlerle dolu yazılı tarihlerinin yanında, bir de genç nesillere hiçbir öğrenim müfredatında öğretilmeyen; ihtilâller, devrilen hükümetler ve idamlarla dolu gizli geçmişleri de vardır. Öğrencilik hayatımın her kademesinde tarih eğitimi almış olmama rağmen, vatandaşı olduğum ülkenin bu gizli geçmişini; ya o dönemleri yaşamış ve dün gibi bilen büyüklerimin anlattıklarından, ya da o dönemlere dair çekilmiş filmler, televizyon dizileri, belgeseller ve yazılmış kitaplardan ancak öğrenebildim.

27 Mayıs 1960 askerî müdahalesi, beraberinde siyasî çatışmalar, darbeler, muhtıralar, cinayetler ve idamlarla dolu karanlık bir Türkiye tarihini de getirdi. Özellikle 1960'lı yılların sonlarında dünyada kendini gösteren öğrenci olayları ve beraberinde oluşan yeni düşünce hareketleri; küresel dünyanın bir kuralı olarak, Türkiye'de de etkilerini çok geçmeden gösterdi. O dönemleri yaşayan ve yaşanan siyasî çatışmaların canlı birer tanığı veya etkin bir üyesi olan herkes için 1970'li yılların öğrenci hareketleri; kâh baskıcı düzene boyun eğmemenin büyük gururuyla, kâh da derin bir acıyla hatırlanır, anlatılır.

Yazar Nihat Behram da, işte 1970'li yılların bu fikir mücadelesinde yerini alan ve bu mücadelenin gururunu, üzerinden yıllar geçmiş olsa bile hâlâ satırlarında yaşayan, yakın Türkiye tarihinin tanıklarından ve aktörlerinden bir tanesi olmakta.

***

1970'li yılların Türkiyesi'nde üniversitelerin fikir mücadelesi Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan'ın önderliğinde başladı ve her mücadele onlarla özdeşleşti. ODTÜ Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi Deniz Gezmiş ile iki arkadaşının yakalanışlarından, darağacına götürülüşlerine doğru uzanan süreci konu alan Darağacında Üç Fidan; onların çok yakınında bulunan bir dava adamının satırlarından, Türkiye'nin sistemini sorguluyor. Kendisi de gerek siyasî görüşleri, gerekse yazdığı kitaplardan ötürü uzun yıllar hapis yatan, vatandaşlıktan çıkartılan Nihat Behram; uzun yıllar çektiği hürriyet ve vatan hasretini, bir solcunun isyanı ve bir yazar duyarlılığıyla harmanlayarak dile getiriyor.

Son bölümlerde yer alan, gerek yazarın yaşamı, gerekse darağacındaki bu 'üç fidan'dan kesitler sunan fotoğraflar, o döneme dair yazılı kaynaklar; Darağacında Üç Fidan'a ayrı bir arşiv özelliği ve görsellik kazandırıyor.

Bu ülkede kitaplar hangi gerekçelerle toplatılır, yasaklanır ve yok edilir; onu hâlâ bilemem. Ama Darağacında Üç Fidan, her kuşaktan okuyucuların bir yerlerden bulup, mutlaka okumak isteyeceği ve okurken de bu ülkenin yakın tarihine dair kendilerince çıkarımlarda bulunacağı yapıtlardan bir tanesi olmaktadır. İşte bunu çok iyi biliyorum.

Nihat Behram;

Everest Yayınları, 23. Basım, 2001.