Devşirme sistemi ve Enderun mektebi

Osmanlı’nın gizemli dünyasını hepimiz merak etmişizdir. Onca araştırmaya rağmen hâlâ bilinmeyen bir umman büyüklüğündedir Osmanlı. Her ne kadar popüler yazın kültürü içinde harem hikayeleriyle süslense de, Osmanlı devlet yapısı ve kültürü bir çırpıda kavranamayacak kadar güçlü ve karmaşıktır. İşte bu noktada “Devşirme sistemi ve Enderun Mektebi" konusunda kısa bilgiler sunmak isterim sizlere :

Enderun, devşirme sistemi içerisinde derlenen çocuklardan, belli aşamalardan geçtikten sonra seçilen en iyilerinin devlet hizmetine hazırlanması ve bu çocukların devlete tamamen bağlı hale getirilmesini sağlayan kurum olarak bilinir. Bu kurum normal bir okuldan ziyade bir staj kurumudur.

Devşirme sistemi Osmanlı'da ortaya çıkan bir şey değildir. Dünyada örnekleri mevcuttur. Abbasilerdeki Türk askerler, Roma’daki Lejyonerler, Memlûklülerdeki Kıpçak Türkleri, Bizanslılardaki Federeler ( Peçenek gibi uluslar) v.b.

Osmanlı’daki devşirme kanunu ile sadece hristiyanlardan devşirme yapılırdı. Çoğunlukla Avrupa’dan gelen hristiyanlardan seçilirdi. Ergenlik öncesi 8 / 9-15 yaş arası çocuklar toplanır. Tek çocuklu ailelerden, aile istese bile çocuk alınmazdı. Tek çocuğu olan ailelerden çocuğu alındığında ailedeki işgücü, emek gücü azalırdı. Ailenin durumu kötüye gidebilirdi. Ailenin devamı açısından bu önemliydi. Böylelikle timardaki emek gücünün de devamı sağlanırdı. Çocuklardan sağlıklı, ticaretle uğraşmamış, köyünden dışarı çıkmamış, okumamış, farklı yaşam biçimlerini tanımamış olanlar alınırdı. Kısacası göz açık olanlar alınmazdı.

Osmanlı'da devşirme yapılan belli bölgeler vardı. Devşirmeler Boşnak, Macar, Rumlardan bir sene şeklinde alınırdı. Aileler çocuklarını isteyerek verirlerdi. Bunun nedeni çocuklarının yüksek mevkilere gelip kendilerine yardım sağlayacaklarını bilmeleridir. Nitekim sadrazamlığa kadar yükselmiş çocuklar olmuştur. Ve ailelerine, doğdukları yerlere büyük faydaları olmuştur. Çocuklar önce 2 yıl önceden seçilmiş Türk ailelerinin yanına verilerek Türkçe’yi ve Türk adetlerini öğrenirlerdi. Dinî konularda gevşek bir İslamî bilgi verilirdi. (Bunun nedeni Osmanlı devlet yönetiminin dinsel yapıdan ayrı oluşturulmak istenmesiydi). Çocuklar 2 yıl burada kaldıktan sonra içlerinden seçilen zekiler saraya gönderilir, diğerleri Yeniçeri Ocağı’na verilirdi. Sarayda tekrar eleme yapılır, en zeki, en becerikli kısmı Enderun’a gönderilirdi. Burada eğitim başlardı. Padişaha karşı tam anlamıyla boyun eğmeleri sağlanırdı.

Enderun’da 4 oda bulunur ve bu odalar hiyerarşi içindedir. 1. odadan 2. odaya yükselmek zeka ve başarı ister. Bu şekilde yükselen kişiler devlet hizmetlerine getirilirdi. Eğer başarılarını görevlerinde de devam ettirirlerse, yüksek mevkilere gelebilirlerdi. Örneğin; Sancak Beyliği’ne atanabilir, buradan Anadolu Beylerbeyliği’ne, Rumeli Beylerbeyliği ve en son Vezirliğe kadar gelebilirlerdi. Osmanlı’da torpil çok azdır. Büyük tayinlerde geçerli değildir. Tayinler liyakat usülüne göre yapılırdı. Ancak, kadı tayinleri gibi küçük tayinlerde ya da devlet içinde iltimas yoluyla olabilirdi. Bütün bunlar devletin zaafiyeti değildir. Bu bilgiler Osmanlı devlet yapısının genel görünüşü üzerinedir. Osmanlı'nın son dönemlerini ayrı tutmak gerekir.

Bilindiği gibi Osmanlının son döneminde devşirme sistemi bozulmuş, yeniçeri sayısında artış görülmüştür. Bunun yanında, yeniçerilerin aynı zamanda ticaretle uğraşmları, tarikatlarla olan yoğun ilgileri nedeniyle devşirme sistemi ve yeniçeriler devlet yapısından kaldırılmıştır.