Dil Eğitimi 3

. ANADÜŞÜNCE
Yazıda işlenip geliştirilerek okura kazandırılmak istenen  temel düşünceye anadüşünce denir. Yazarın amacı olan bu düşünce için “ ileti, anafikir, vurgulanan, iletilmek istenen düşünce, en kapsamlı yargı ”  karşılıkları da kullanılmaktadır.
Anadüşünce, genellikle yazının son paragrafında, paragraflarda da son tümcede -Tüme varım yöntemi  - bulunur.

Kimi kez yazının tümüne sindirilmiş olabileceği gibi, bazan da yazının giriş tümcesinde –tümdengelim yöntemi – yer alır.

Anadüşünceyi buldurmaya yönelik sorular şöyle sıralanabilir:
1.Paragrafta vurgulanan düşünceyi bütünüyle içeren tümce hangisidir?
2.Paragrafta anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
3.Bu parçada asıl söylenmek istenen aşağıdakilerden hangisidir?
4.Bu parçada aşağıdakilerden hangisi vurgulanmıştır?
5.Bu parçanın anadüşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?
6.Bu parçada söyleneni özetleyen tümce hangisidir?
7.Bu parçadan çıkarılan sonuç aşağıdakilerden hangisidir?
8.Bu parçada anlatılan en kapsamlı yargı aşağıdaki tümcelerden hangisidir?
9.Bu parçayı kapsayan yargı aşağıdakilerden hangisidir?
10.Yazarın söylemek istediğini en çok destekleyen tümce hangisidir?

Örnekler
Kasım gelince tatil yapılan yöreler boşalır. Giden gider, kalanların başı dinçtir. Yaz günlerinin o şen şakrak havası, yerini dingin güzelliklere bırakır. Güneş hâlâ bedenleri ısıtır. Büyük kentlerin gürültüsünden kaçıp bu kıyılara yerleşen insanların en sevdiği zamandır kış ayları. Böyle bir günde bisikletinizi tahta iskelenin başına bırakıp oltanızı denize sallandırabilirsiniz. Balık çıkmasa bile baş başa kaldığınız doğanın sessiz müziği ruhunuzu dinlendirmeye yeter.

Bu parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A ) Tatil yörelerinin yazın daha kalabalıklaştığı
B ) Kışın balık avlamanın insana ayrı bir tat verdiği
C ) İnsanların dinlenmek için kıyı kentlerini seçtiği
D ) Her mevsimin kendine göre güzelliklerinin olduğu
E ) Tatil yörelerinin kışın daha dinlendirici olduğu
(ÖSS 1998 soru 34)

A, B, D, E seçeneklerinde paragrafta yer alan yardımcı düşüncelere yer verilmiş.C seçeneği okura kavratılmak istenen düşünceyi, yani anadüşünceyi içermektedir.

Yaşam olduğu gibi kalmaz; kuşkusuz hep değişir. Ancak değişimin yavaş ya da hızlı olduğu dönemler vardır. Gelenekler, bu değişimin hızlandığı dönemlerde insanların karşısına büyük bir sorun olarak çıkar. Yaşanan günle geçmiş arasında gözle görülür bir farkın olmadığı dönemlerde ise böyle bir sorun yoktur.

Bu parçada aşağıdaki düşüncelerden hangisi vurgulanmaktadır?
A) Gelişme ve değişmelerin hızını, toplumun kendisi belirler.
B) Yenileşmelerin hızlanması toplumlarda sorunların doğmasına yol  açar.
C) Toplumu oluşturan bireyler, geleneklerin buyruklarını hiç düşünmeden yerine getirirler.
D)Toplumsal yaşamdaki yenilikler değişimlerin göstergesidir.
E)Geçmişle, içinde bulunulan zamanı karşılaştırmak toplumları yanlış yönlendirir.

“YAŞAM” konusu  “DEĞİŞİM” yönünde ele alınmış. Konuyla ilgili varılan genel yargı, yani anadüşünce B seçeneğinde verilmektedir.
Diğer seçeneklerden  D anadüşünceyi desteklediğinden yardımcı düşüncedir.Geriye kalan A, C, E seçenekleri ise paragrafla ilgili değildi

. YARDIMCI DÜŞÜNCE
Yardımcı düşünce, anadüşünceyle birlikte düşünülmesi gerekir. Anadüşünce gövdeyse, yardımcı düşünceler kollar, bacaklardır. Gövdeyi bütünleyen düşünce yardımcı düşüncedir.

Yardımcı düşünceyi buldurmaya yönelik soruları sıralayalım:
1.Bu parçadan aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?
2.Parçada savunulan görüşlerle aşağıdakilerden hangisi bağdaşmaz?
3.Aşağıdaki tümcelerle bir paragraf oluşturulsa hangisi dışta kalır?
4.Yazarı, böyle bir düşünceye ulaştıran neden, aşağıdakilerden hangisi olamaz?
5.Aşağıdaki düşüncelerden hangisi üzerinde  durulmamıştır?
6.Aşağıdaki düşüncelerden hangisi üzerinde durulmuştur?
7.Aşağıdaki düşüncelerden hangisine değinilmiştir değinilmemiştir?

İlk altı soru yardımcı düşünce olmayanı, son iki soruysa yardımcı düşünceyi buldurmaya yöneliktir.