- Kategori
- Dil Eğitimi
Dil Eğitimi
TÜRKÇE ANLATIMIN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
-----------------------------------------------------------------
Türkçe anlatımda temel öğe ya da belirtilen öğe
sonra gelir.
Tümcede önemsenen öğe yükleme yaklaştırılır.
Mantıkça vurgu önemsenen öğe üzerindedir.
Yüklemin çatısal özelliği anlatımı doğrudan etkiler.
Türkçe kısa anlatımı seven bir dildir.
ö-bt-dt-n-y Türkçenin genel kalıbıdır.
Türkçe anlatımda eylem önemsenirse devrik anlatıma
başvurulur.
Besle kargayı oysun gözünü
--------
y
OYSUN : YÜKLEM
Türkçede sözcük kökü değişmez köke yapım, çekim eki
sıralaması geçerlidir.
söz –cük -ler
------ ----- ------
k ye çe
SÖZ : KÖK
-CÜK (-CİK) : YAPIM EKİ
-LER : ÇEKİM EKİ
k (kök), ye (yapım eki), çe (çekim eki)
Belirtme öbeklerinin oluşumunda yardımcı öğe temel öğe sıralaması geçerlidir.
kapının kolu sarı araba
---------- ------ ------ --------
bten blen bten blen
bten (belirten) - blen (belirtilen)
___________ _____________
yardımcı öğe temel öğe
Türkçeye katılım yeni içeriksel bilgi taşırsa gerçekleşir.
Çocuğu ben gezdirdim.
Tümceye “ben” sözcüğü gerekmektedir. Çünkü yapılan işin vurgulanması bu sözcüğün katılımıyla sağlanmıştır.
Türkçenin yapısal özelliklerini birkaç örnekle somutlaştıralım.
Orhan okula dün gitti.
-----
bt
(belirteç tümleci)
DÜN : BELİRTEÇ TÜMLECİ
Orhan dün okula gitti.
--------
dt
(dolaylı tümleç)
OKULA : DOLAYLI TÜMLEÇ
Dün okula Orhan gitti.
----------
ö
(özne)
ORHAN : ÖZNE
Sıralanan üç örnek tümcede ALTI ÇİZİLİ SÖZCÜKLER önemsenen öğelerdir.
Yükleme en yakın öğe önemsenir ve diğer öğelere göre baskılı (vurgu) okunur.
Okula gidildi.
---------
y
(yüklem)
Tümcesinde “git-“ eylemi çekimlenerek “gid-il-di” olarak yazılmıştır. Burada “git-“ eyleminin sonundaki sert ünsüz “t” den sonra ünlü harf “i” gelince “t” yumuşayarak “d” ye dönüşmüştür.
Tümcede
“git-“
eylemi yapısal ve anlatımsal değişikliğe uğramıştır.
“gid-il-di”
Bu değişikliğe çatısal değişiklik denir.
Eylemin bildirdiği yargıyı yapan somut olarak bilinmiyor.
Oysa önceki örnek tümcelerde işi yapan
“Orhan”
Eylemin yapıcısı
“Orhan”
her üç tümcede de
özne
görevindedir.
Yüklemi
“gidildi”
olan tümcenin öznesi mantıkça belirlenecektir.
Yani bu eylemi kimler yapabilir diye kendimize soracağız.
Bunlar da
“öğretmen, öğrenci” vb.
diye düşünülebilir.
Türkçede
öğelerin dizilişinin,
sözcüklerinin yeniden
yapılanmasının,
ses dönüşümlerinin kuralları vardır.
Tümce kurarken bu kurallara uymak zorunluluğunu duyarız.
O bugün kitapçıdan kitap aldı.
-- -------- -------------- ------ ------
ö bt dt n y
ö (özne),
bt (belirteç tümleci) ,
dt (dolayı tümleç),
n (nesne),
y(yüklem)
Yukarıdaki örnek tümcede öğeler
ö-bt-dt-n-y
biçiminde sıralanmıştır.
Bu sıralanış Türkçede genel kalıp olarak adlandırılır.
Bu kalıbın dışına çıkılabilir, öğeler yer değiştirebilir. Önemsenen öğenin yükleme yaklaştırılması bu kalıbı bozar. Bu bozma olayı da Türkçenin ayrı bir kuralıdır.
Cebinde beş yüz Türk Lirası var.
------------------------- -----
ööb y
ööb (özne öbeği) y (yüklem)
beş yüz Türk lirası : özne öbeği
var : yüklem
Bugün hava güzeldir.
------- -----------
ö y
ö (özne) y (yüklem)
Yukarıdaki iki tümcenin yüklemleri eylem değildir. Yani oluş, kılış, durum bildirmemektedir.
Yüklem olan sözcükler
“var, güzel”
bir olguyu karşılamak için kullanılan sözcüklerdir.(ad)
Böyle ad ya da ad soylu sözcüklerle kurulan tümcelerde
özne-yüklem
genellikle yan yana düşer.
Özellikle
“var, yok”
sözcükleriyle kurulan tümcelerde bu özellik belirgin biçimde görülür.
Suda balık yok.
----- ------
özne yüklem
Evde kim var?
------ ------
özne yüklem
- Toplam blog
- : 1064
- : 732
- Kayıt tarihi
- : 24.03.12
Türkay KORKMAZ, umuda yolculuğu ertelemez. Mermeri delenin damlanın sürekliliği olduğunu bilir. Y..